اقدامات حفاظتی در صنعت برق

لازمه طرح و اجرای تأسیسات الکتریکی ایمن و پایدار داشتن شناخت کامل از نوع سیستم نیروی تغذیه کننده آن و انتخاب صحیح روش های ایمنی و وسایل حفاظتی و لوازم و تجهیزات بکار رفته در تأسیسات خواهد بود.
بطور کلی سه نوع سیستم نیرو به شرح زیر معمول است :
۱- سیستم TN
شامل :
۱-۱ سیستم TN-S
۱-۲ سیستم TN-C
۱-۳ سیستم TN-C-S

۲- سیستم TT
۳- سیستم IT

حرف اول از سمت چپ مشخص کننده رابطه سیستم با زمین است :
T : یک نقطه از سیستم مستقیماً به زمین وصل است ( معمولاً نقطه خنثی ) Earth-Terre
I : قسمت های برقدار سیستم نسبت به زمین عایق اند یا یک نقطه از سیستم از طریق یک امپدانس به زمین وصل است. (Isolated)
حرف دوم از سمت چپ مشخص کننده رابطه بدنه های هادی تأسیسات با زمین است :
N : بدنه هادی ها از نظر الکتریکی مستقیماً به نقطه زمین شده نیرو وصل می شوند.Neutral
T : بدنه های هادی از نظر الکتریکی مستقیماً و مستقل از اتصال زمین سیستم نیرو به زمین وصل می شوند.
علاوه بر این دو مورد سیستم TN از حروف اضافی دیگر برای مشخص کردن نحوه بکارگیری هادی های حفاظتی PE و خنثی N استفاده می شود :
S : در سرتاسر سیستم ، بدنه های هادی از طریق یک هادی مجزا ( PE ) به نقطه خنثی ( N ) در مبدأ سیستم وصل اند.
C : در سرتاسر سیستم ، بدنه های هادی به هادی مشترک حفاظتی خنثی ( PEN ) وصل اند.
در مواردی که قسمتی از سیستم از مبدأ تا نقطه تفکیک هادی توأم حفاظتی – خنثی (PEN ) دارند و از آن به بعد دو هادی حفاظتی ( PE ) و خنثی ( N ) از هم جدا می شوند ، از دو حرف C و S استفاده خواهد شد ، به نحوی که چنین سیستمی به صورت TN-C-S مشخص می شود।سیستم TN دارای نقطه ای است که مستقیماً به زمین وصل است ( نقطه خنثی N ) و کلیه بدنه های هادی تأسیسات الکتریکی از طریق هادی های حفاظتی ( PE ) ، به این نقطه وصل اند. بسته به نحوه استفاده از هادی خنثی ( N ) و هادی حفاظتی ( PE ) ، این سیستم خود به سه گونه تقسیم می شود :

سیستم TN-S که در سرتاسر آن از یک هادی حفاظتی ( PE ) مجزا استفاده شده است
سیستم TN-C : در سراسر سیستم ، بدنه تجهیزات به هادی مشترک حفاظتی و خنثی ( PEN ) وصل اند.

سیستم TN-C-S : بخشی از سیستم از مبدأ تا نقطه تفکیک دارای هادی توأم حفاظتی و خنثی ( PEN ) بوده و از آن نقطه به بعد دو هادی حفاظتی ( PE ) و خنثی ( N ) از هم جدا می شوند।
از سه گونه ای که برای سیستم TN ذکر شده است। گونه TN-C-S متداولترین آنهاست و در بعضی موارد TN-S مورد استفاده است و در کلیه تأسیسات تحت پوشش این مقررات ( مقررات ملی ساختمان ایران مبحث سیزدهم و استاندارد های وزارت نیرو ) ، از این گونه ها استفاده خواهد شد.

سیستم TT : جز در موارد خاصی که شرایط محلی برای استقرار آن مناسب باشد و یا وسایل حفاظتی مخصوص ( کلیدهای جریان باقی مانده ) بهره برداری از آن را ممکن کند ، قابل استفاده نیست و نظر به اینکه در کشور ما اینگونه شرایط به ندرت وجود خواهند داشت ، سیستم TT از شمول این مقررات خارج است و استفاده از آن تنها با اجازه مخصوص مقامات صلاحیت دار مجاز خواهد بود।

سیستم IT : بعلت لزوم استفاده از وسایل حفاظتی مخصوص در آن ، جز در مواردی که ضرورت ایجاب می کند ، بصورت گسترده مورد استفاده نخواهد بود.
به عنوان مثال ، موارد استفاده از این سیستم ، اتاق های عمل و نظایر آن در بیمارستانها می باشد و در صنعت از این سیستم در مواردی استفاده می شود که لازم است اولین اتصال به زمین سبب قطع تغذیه نشود مانند خطوط زنجیره ای تولید। بنابر این ، جز در مواردی که در این مقررات ذکر شده است ، استفاده از این سیستم منوط به کسب اجازه مخصوص از مقامات صلاحیت دار خواهد بود.
توجه :
– لازم است سیستم زمین مطابق و با لحاظ نمودن آخرین پیشرفت های روز در زمینه احداث چاه ارت ( استفاده از بنتونیت و سایر مواد کاهش دهنده مقاومت ) با مقاومت حداکثر ۲ اهم اجرا شود. در اینصورت می توان با همبندی شمش های نول وارت در محل تابلوی کنتور مشترکین هم برای ارت کردن سیستم داخلی و هم برای زمین کردن بدنه تابلو از سیستم واحدی استفاده نمود.
– لازم است مقدار مقاومت سیستم زمین توسط مهندسین ناظر اندازه گیری شود و در چک لیست مربوطه ثبت گردد و از پذیرفتن ارت های با مقاومت بالاتر از ۲ اهم جداً خودداری گردد. ( به دلیل آنکه بی خطر بودن روش فوق بستگی بسیار زیادی به این مطلب دارد . )لازم است اندازه گیری مستمر مقاومت سیستم زمین در ساختمان ها حداقل سالی یکبار انجام گردیده و در صورت بالاتر بودن از استاندارد نسبت به اصلاح ارت اقدام گردد. مسؤولیت انجام این کار با مالک یا مالکین است و وی می تواند بدین منظور از دفاتر مورد تأیید سازمان نظام مهندسی ساختمان استفاده نماید.
خسارات ناشی از خطاهای انسانی چه در رابطه با عدم استفاده یا نصب صحیح تجهیزات در نیروگاه و چه در رابطه با جان افراد همیشه مورد توجه بوده است. استفاده از برچسب معرفی وسائل و قطعات نظیر آنچه در فروشگاههای مواد غذائی مشاهده می گردد مفید می باشد. در یک نیروگاه اتمی که استفاده از دستورالعملLockout/Tagout به صورت یک روال همیشگی درآمده برای تعمیرکاران، بهره برداران و کارگران بطور خوشایندی موجب بالارفتن ایمنی در محیط کار می شود.
بطورمعمول دریک نیروگاه، بیش از۱۰۰۰۰ قطعه وجوددارد که عمدتا”، سیستم تأ سیسات (لوله کشی ها)، پمپ ها وگرم کننده ها است میتواند موجب سردرگمی تعمیرکاران و بهره برداران گردد و بهمین جهت استفاده از دستورالعمل Occupational Safety & Health Adminstration) OSHA ) که عمدتا”برچسب دارکردن المان های نیروگاه ها و ایمنی پرسنل را در بر می گیرد، بسیار با اهمیت میشود.
در یک نیروگاه اتمی که دو واحد قرینه هم دارد، یک گردش به چپ ناخواسته بهره بردار، به جای گردش به راست می تواند یک سیستم بحرانی را به جای یک سیستم دلخواه به نیروگاه تحمیل کند.
برای مثال دریک نیروگاه، تعمیرکاری می بایست پمپ شماره A را که یک پمپ مشابه آن به صورت رزرو و بنام B درکنارش بود ازخط خارج میکرد، ولی اشتباها”پمپB را ازخط خارج نمود. نتیجه اینکه درهنگام استفاده تکنسین ها فشاردرخط بالارفت وآب درلوله به بخار با دمای ۲۱۲ درجه فارنهایت تبدیل شد که چنانچه یک پیچ در این مسیر سست یا شل بود باعث سوختگی یا حتی مرگ تکنسین می شد.
راه حل، مقید نمودن سیستم به چسباندن برچسب بر روی کلیه قطعات المان ها می باشد که بصورت کدهای رنگی و با دستور العمل مشخص، بهره بردار را برای انجام وظیفه خود به خوبی و روشنی راهنمائی کند.
این کار سود دو چندان دارد. از یک طرف موجب صحت عملکرد دستگاهها می شود و از طرفی ایمنی را بالا می برد که خود موجب کاهش ضرر و زیان های ناشی از خطاهای انسانی می گردد.
علاوه بر مزایای فوق جوائزی نظیر جایزه کنترل کیفیت W. Edwards Deming توسط انستیتو تحقیقات انرژی الکتریکی برای عملکرد خوب یک سیستم در نظر گرفته شده است. دستورالعمل ایمنی OSHAممکن است روی کاغذخیلی خوب تدوین شده باشد ولی همواره باید به فکر راههای بهتر ارتقاء سیستم ایمنی بود.
هر روزه شرکتهایی که حقیقتا” بدنبال تأمین حفاظت و ایمنی برای کارگران و بهره بردارهایشان با استفاده از قانونمند نمودن سیستم میباشند، به سمت استفاده از برنامه Lockout/Tagout متمایل میگردند.