جستجو در تالارهای گفتگو

اشاره: مطلب پيش رو بخش چهارم از پرونده‌اي است كه با هدف مروري تحليلي بر وضعيت كسب‌و‌كار صنعت كامپيوتر و ارتباطات در خلال نخستين دهه از قرن 21 (از سال 2000 تا 2010 ميلادي) و نگاهي به فراز و نشيب شركت‌هاي بزرگ و فعالان اين صنعت در اين دوره تهيه شده است. اين پرونده بخشي از ويژه‌نامه‌هاي شماره 110 و 111 ماهنامه شبكه است كه به بررسي جامع مهم‌ترين رويدادها و دگرگوني‌هاي صنعت كامپيوتر در دهه گذشته ميلادي از جنبه‌هاي مختلف (امنيت، برنامه‌نويسي، سرگرمي‌هاي ديجيتال، شبكه و...) و نيم نگاهي به چشم‌اندازها و تحولات آينده اختصاص دارد. به زودي بخش‌هاي ديگري از پرونده «الماس‌هاي ديجيتال» نيز در سايت ماهنامه منتشر خواهد شد. علاقه‌مندان به اين موضوعات مي‌توانند نسخه‌هاي الكترونيكي و كاغذي شماره‌هاي 110 و 111 ماهنامه را از بخش محصولات سايت تهيه كنند. كسب‌وكار ‌IT در دهه گذشته آن‌ها که رستگار شدند وقتی در سال 2000 استیو بالمر فلسفه پشتیباني ‌از لینوکس را به کمونیسم تشبیه کرد، شاید هیچ‌گاه تصور نمي‌کرد اين جامعه به‌گمان وی کمونیست، تا اين حد در درون مرزهای ضدکمونیستی‌ترین کشور دنیا تا اين اندازه پیشرفت کند. قطعاً نرم‌افزار آزاد و لینوکس از اصلی‌ترین موضوعات مورد بررسی در دهه اخیر هستند. البته، شروع هر دوی اين مفاهیم به‌سال‌ها قبل از شروع هزاره سوم برمي‌گردد. اما درواقع از اواخر دهه نود و به‌خصوص اوایل دهه اخیر بود که توانستند تا اين اندازه خود را در جامعه کاربران کامپیوتر وارد کنند. پیشرفت‌هاي انجام شده در زمینه نرم‌افزارهای آزاد و توزیع‌هاي مختلف لینوکس باعث شد تا در پایان دهه آن‌ها دیگر سیستم‌عامل‌هايی سخت و غیرقابل‌استفاده برای کارهای روزمره نباشند، بلکه به‌نظر بعضی با 180 درجه چرخش لینوکس بهترین سیستم‌عامل برای انجام کارهای روزمره نیز محسوب مي‌شود. پذیرش نرم‌افزار آزاد درواقع دلایل متعددی را به‌عنوان پشتیبان خود مي‌بیند. از طرفی با افزایش نرم‌افزارهای رایگانی که امروزه تقریبا در هر زمینه‌اي موجود است، افراد سعی مي‌کنند تا حدممکن برای خرید نرم‌افزار هزينه نکنند. درواقع، قیمت نازل و رایگان نرم‌افزارهای آزاد باعث شد تا جامعه کاربران جوان به‌شدت به اين دسته از نرم‌افزارها روی خوش نشان دهند. با افزایش محبوبیت اين نرم‌افزارها توسعه‌گران جوان بسیاری نیز به‌توسعه آن‌ها یا ساخت نرم‌افزارهای جدید ترغیب‌شدند. از طرفی جامعه آکادمیک نیز نقشی حیاتی در توسعه اپن‌سورس و نرم‌افزارهای آزاد ‌ايفا کرد. بسیاری از نرم‌افزارهای موفقی که به‌صورت آزاد و اپن‌سورس نوشته شدند، از یک محیط آکادمیک متولد شدند. به این ترتیب، جامعه نرم‌افزار آزاد روز به روز قوی‌تر شد. امروز، درحقیقت شاید زمینه‌اي نباشد که نرم‌افزار آزاد مخصوص آن نوشته نشده باشد. البته، جامعه نرم‌افزار آزاد تنها علاقه‌مندانش را تحت تأثیر قرار نداد، بلکه بر شرکت‌هاي دیگری که از مدل نرم‌افزار اختصاصي استفاده مي‌کنند، نیز اثر گذاشت. نخستين اثر را مي‌توان در تغییر سیاست‌هاي قیمت‌گذاری مشاهده کرد. شرکت‌هاي ارائه‌دهنده نرم‌افزار اختصاصي علاوه بر کاهش قیمت نرم‌افزارهایشان مجبور شدند تا آن‌ها را به‌شیوه‌هاي مختلفی برای خریدار عرضه کنند تا هر کس به اندازه نیازش برای نرم‌افزار درخواستی‌اش پول پرداخت کند. گنجاندن عوامل مختلف در سیستم قیمت‌گذاری و البته ارائه بخشی از نرم‌افزارها به‌صورت رایگان و در مواردی اپن‌سورس موضوعی بود که به‌طور مستقیم از افزایش روزافزون سهم بازار شرکت‌هاي فعال در زمینه اپن‌سورس نشأت مي‌گرفت. به‌عنوان‌مثال، به اپل و مایکروسافت نگاه کنید.‌ اين دو شرکت برای سال‌ها یکی از نمادهای «شخصیت منفی» برای جامعه اپن‌سورس محسوب مي‌شدند. البته، اين موضوع هنوز هم درباره اين دو شرکت صدق مي‌کند. اما تلاش آن‌ها حقیقتاً قابل‌توجه بوده است. اپل از سال 1999 بسیاری از سیستم‌عامل‌هايش را براساس يک سیستم‌عامل اپن‌سورس عرضه مي‌کند. مایکروسافت نیز در زمینه ارائه نرم‌افزارهای رایگان پیشرفت خوبی داشته است. آن‌ها سایت CodePlex را نیز به‌عنوان محیطی برای به اشتراک گذاشتن کدهای مختلف آماده کرده‌اند. روابط نزدیک مایکروسافت و ناول ممکن است باعث شود تا در‌ آينده از محصولات اپن‌سورس مایکروسافت نیز اخبار خوبی بشنویم. ناول خود از اوایل دهه اخیر و با تصاحب شرکت‌هايی مانند Ximian و SuSE به‌طور جدی وارد بازار نرم‌افزارهای اپن‌سورس شد. از طرف دیگر، شرکت‌هاي غول پیکری مانند ‌آي‌بی‌ام و اوراکل نیز رابطه مثبتی را با جامعه اپن‌سورس برقرار کرده‌اند. ‌آي‌بي‌ام هم‌اکنون به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترين پشتیبانان جامعه اپن‌سورس شناخته مي‌شود. حتی سان نیز تحت فشار جامعه اپن‌سورس درنهایت کد جاوا را برای علاقه‌مندان منتشرکرد. گوگل نیز یکی دیگر از علاقه‌مندان اپن‌سورس محسوب مي‌شود و البته چه چیزی واضح‌تر از Google Codes‌ اين موضوع را نشان مي‌دهد. ردهت در طول دهه اخیر از بازیگران اصلی صنعت نرم‌افزارهای اپن‌سورس بوده است. اما در سمت دیگر شرکت‌هاي بسیار دیگری نیز از بدو تولد با فلسفه اپن‌سورس و نرم‌افزار آزاد متولد شدند. البته همان طور که ذکر شد، بخش عمده‌اي از پیشرفت اپن‌سورس و نرم‌افزار آزاد به جامعه‌هاي مختلفی مانند بنیاد نرم‌افزار آزاد و گروه‌هاي توسعه‌اي مانند گروه توسعه GNOME و KDE و البته جوامع آکادمیک مربوط مي‌شود. اما کسب‌وکارهای بسیاری نیز برپایه همین موضوع شکل‌گرفتند. از جمله موفق‌ترین شرکت‌هاي فعال در زمینه اپن‌سورس ردهت است. اين شرکت که در سال 1993 تأسیس شد، یکی از بزرگ‌ترين فعالان حوزه نرم‌افزارهای اپن‌سورس محسوب مي‌شود. ردهت در يازدهم آگوست 1999، یعنی در بحبوحه حباب دات‌کام وارد بازار سهام شد و رکورد هشتمین میزان دریافت را در روز اول عرضه سهام کسب کرد. با عرضه سهام سرمایه‌هاي جدیدی وارد شرکت شد که مقامات ردهت ترجیح‌دادند، از آن برای خرید شرکت‌هاي کوچک‌تر فعال در زمینه نرم‌افزار آزاد و اپن‌سورس استفاده کنند.‌ اين موضوع باعث شد تا در‌خلال سال‌هاي 1999 تا 2001‌ اين شرکت بیش از چهار شرکت را خریداری کند. اين موارد باعث شدند تا گروه توسعه ردهت قوی‌تر از قبل شده و آن‌ها آماده ارائه نرم‌افزارهای تجاری و سازمانی مختلف شوند. در فوریه 2002 ردهت نخستين سیستم عامل کلاس Enterprise خود را معرفی کرد. اين سیستم عامل در ابتدا Red Hat Linux Advanced Server نامیده شد، اما سپس به Red Hat Enterprise Linux تغییر نام داد. به‌زودی شرکت‌هاي بزرگی مانند دل، آي‌بي‌ام، اچ‌پي و اوراکل پشتیبانی خود از اين سیستم عامل را اعلام کردند. با عرضه اين سیستم‌عامل سازمانی، ردهت به‌دنبال آن بود تا بتواند بخش‌هاي دیگری از یک راه حل سازمانی را نیز ارائه دهد. اين موضوع آن‌ها را به‌سمت ميان‌افزار کشاند. در ژوئن سال 2006 آن‌ها JBoss را که یک شرکت اپن‌سورس فعال در زمینه ميان‌افزار بود، خریداری کردند. آن‌ها به‌زودی شروع به ارائه بسته‌هايی کردند که فناوري JBoss را با برنامه‌هاي شناخته شده دیگر تلفیق مي‌کرد. اين البته شروع یک موج جدید از تصاحب‌ها هم محسوب مي‌شد. در فاصله بین سال‌هاي 2006 و 2007 ردهت چندین تصاحب دیگر را نیز به انجام رسانید. فلسفه کسب‌وکار ردهت مي‌تواند به‌عنوان مدلی کلی برای شرکت‌هاي اپن‌سورس تصور شود. آن‌ها برای فروش پشتیبانی، آموزش و سرویس‌هاي مجتمع از مدل اشتراک استفاده مي‌کنند. اين همان مدلی است که SAS، بزرگ‌ترين شرکت خصوصی نرم‌افزاری دنیا نیز از آن سود مي‌برد. اصولاً استفاده از مدل اشتراک باعث مي‌شود تا مشتری احساس کند که فروشنده خود را به‌رشد همیشگی و بهبود نرم‌افزار مقید مي‌داند. از طرفی از نقطه‌نظر هزینه نیز شرکت خریدار ریسک کمتری را متحمل مي‌شود. درواقع، در مدل اشتراک شما خدمات یا محصول خود را نمي‌فروشید، بلکه حق اشتراک آن را برای مدت معینی به خریدار واگذار مي‌کنید. با اتمام اين مدت، خریدار مي‌تواند با پرداخت یک مبلغ تمدید به‌کار با شما ادامه دهد یا اين‌که ارتباط خود را قطع کند. پروژه فدورا موضوع دیگری است که در کسب‌وکار ردهت قابل توجه است. فدورا پروژه‌اي است که با هدف توسعه نرم‌افزار و محتوای آزاد و رایگان‌ ايجاد شده است. آن‌ها هم اکنون سیستم‌عامل فدورا را عرضه مي‌کنند که یکی از توزیع‌هاي محبوب لینوکس محسوب مي‌شود. اين حرکت ردهت بعدها به‌یک برنامه روزانه در جامعه اپن‌سورس تبدیل شد. شرکت‌هاي مختلف بخش‌هايی را برای ارائه نرم‌افزارهای آزاد و رایگان ‌ايجادکردند. به‌عنوان‌مثال، ناول OpenSuSE را عرضه مي‌کند یا سان از اپن‌آفيس و اپن‌سولاریس پشتیبانی مي‌کند. اين حرکتی است که برای شرکت‌هاي بزرگ به‌یک عادت تبدیل‌شده، دلیل اين امر نیز مشخص است؛ نخست اين‌که با استفاده از چنین پروژه‌هايی ارتباط اين شرکت‌ها با توسعه‌گران جامعه آزاد حفظ مي‌شود و علاوه‌بر امکان استفاده از کارهای آنان در محصول نهایی‌شان مي‌توانند استعدادهای مختلف اين زمینه را نیز کشف کنند. دوم اين‌که اين شرکت‌ها با راه‌اندازی چنین پروژه‌هايی نام خود را در زمینه پشتیبانان جامعه نرم‌افزار آزاد پررنگ‌تر مي‌کنند و اين افراد را به اين باور مي‌رساند که آن‌ها با شرکتی مواجهند که به طور کامل از فلسفه نرم‌افزار آزاد پشتیبانی مي‌کند. اين باعث مي‌شود تا علاقه‌مندان اين جامعه به‌سمت محصولات تجاری آنان نیز کشش بیشتری پیدا کنند. با وجود اين، ردهت در طول دهه گذشته از موفق‌ترین تولیدکنندگان نرم‌افزار اپن‌سورس لقب گرفت و امیدوار است اين موفقیت را همچنان نیز ادامه دهد. از ماه مارس سال 2004 یک کارآفرین اهل آفریقای جنوبی شرکتی را در زمینه نرم‌افزارهای اپن‌سورس تأسیس کرد که به‌زودی یکی از محبوب‌ترین محصولات تاریخ نرم‌افزارهای آزاد را تولید مي‌کند. نام کارآفرین مارک شاتلورث، نام شرکت Canonical Ltd و نام محصول مورد نظر توزیع اوبونتو است. اين شرکت علاوه‌بر کارکردن روی نسخه‌هاي مختلف خانواده سیستم عامل‌هاي اوبونتو، روی پروژه‌هاي اپن‌سورس دیگری مانند Bazaar یا Storm نیز فعالیت دارد. در حال حاضر، مدل کسب‌وکار اوبونتو کمي ‌متفاوت از شرکت‌های اپن‌سورس دیگر است. البته، آن‌ها نیز مانند بقیه سرویس‌هاي مختلفی را برای کاربران در ازای دریافت مبلغ مورد توافق ارائه مي‌کنند. اما همان طور که شاتلورث مؤسس شرکت مي‌گوید، شرکت آن‌ها هنوز به سوددهی نزدیک نشده است. درواقع آن‌ها بیشتر به دنبال تثبیت وضعیت خود در بازار به‌عنوان یک فراهم‌كننده نرم‌افزار آزاد هستند و به‌عقیده خود مدیران کنونیکال سه تا پنج سال طول مي‌کشد تا اين شرکت به سوددهی دست پیدا کند. پس سؤال اصلي اين است که چه چیزی اين شرکت را تا اين اندازه مهم مي‌کند؟ آن‌ها تا مدت‌ها به سوددهی دست پیدا نمي‌کنند. درآمد سالیانه زیادی ندارند و حتی سهام خود را نیز به‌صورت عمومي‌عرضه نکرده‌اند. شايد کنونیکال و محصول معروفش اوبونتو نتوانسته باشند خود شرکت را به‌سود برسانند، اما در کسب‌وکارهای اپن‌سورس دیگری بسیار مؤثر واقع شده‌اند. درواقع، با عرضه اوبونتو شاید برای نخستين بار کاربران با توزیعی از لینوکس آشنا شدند که به‌جرأت مي‌توان گفت از نقطه نظر سادگی چیزی از ویندوز کم ندارد. شما مي‌توانید به‌راحتی با محیط‌هاي گرافیکی GNOME یا KDE کار کنید. با استفاده از گزینه‌هاي مختلف، سیستم‌عامل را مطابق میل خود تنظیم کنيد و از همه مهم‌تر با استفاده از Repository‌هاي اوبونتو در سراسر دنیا به‌راحتی و با یک جست‌وجوي ساده نرم‌افزار مورد نظر خود را دانلود کنيد. درحقیقت، باید اذعان کرد که بخش بزرگي ‌از روی آوردن کاربران خانگی به‌سوی سیستم عامل لینوکس به‌دلیل حضور اوبونتو است. اوبونتو به‌رایگان برای شما ارسال و به‌سادگی نصب مي‌شود و خیلی ساده به کاربر امکان انجام هرکاری را که در ویندوز انجام مي‌داد، مي‌دهد. از سوي دیگر، نرم‌افزارهای مختلفی برای آن وجود دارد که بيشتر آن‌ها رایگان بوده و قابل دانلود هستند. اوبونتو شاید شرکت تجاری موفقی نباشد، اما در محبوبیت لینوکس نقشی اساسی ‌ايفا کرده است. توزیع اوبونتو باعث شد تا بسیاری از کاربران خانگی نیز به سمت لینوکس جذب شوند. بازار پایگاه‌های داده اپن‌سورس نیز توانست در طول دهه نود خود را کاملاً تثبیت کند. مهم‌ترین قسمت اين داستان برعهده پایگاه داده محبوب لینوکسی‌ها یعنی MySQL است. اين محصول توسط شرکتی به‌نام MySQL AB تولید مي‌شد که در سال 1995 تأسیس شده بود. به‌گزارش مجله فورچون MySQL AB با گسترش فعالیت خود در 25 کشور دنیا و چهارصد کارمند از بزرگ‌ترين شرکت‌هاي اپن‌سورس در سراسر دنیا محسوب مي‌شد. هفتاددرصد از کارمندان اين شرکت از دفاتر خانگی‌ خود با شرکت در ارتباط بودند. فلسفه کاری MySQL AB درواقع همان چیزی است که بسیاری آن را نسل دوم شرکت‌هاي اپن‌سورس مي‌دانند. تکنیک مورد استفاده آن‌ها چیزی است که با عنوان مجوزدهي دوگانه Dual-Licensing شناخته مي‌شود. در اين مدل شما نرم‌افزاری را که متعلق به‌شرکت خودتان است با دو مجوز مختلف عرضه‌مي‌کنید: یکی مجوز آزادی مانند GPL و دیگری مجوزی سنتی که مخصوص مشتریانی است که علاقه ندارند محصولی را استفاده کنند که با GPL عرضه شده است. البته، توجه داشته باشید که برای استفاده از اين مدل باید نرم‌افزار تماماً متعلق به‌خود شرکت فروشنده باشد. همچنین MySQLAB خدمات دیگری همچون پشتیبانی، مشاوره، آموزش و اعطای مدارک مختلف را نیز برای مشتریان خود فراهم مي‌کند. شرکت MySQL AB تا قبل از خریده شدن توسط سان در سال 2008 رابطه بسیاری نزدیکی را با SAP رقیب آلمانی اوراکل در زمینه نرم‌افزارهای تجاری داشت. اما تصاحب يک میلیارد دلاری سان کمي ‌موضوع را متفاوت کرد. زیرا خود سان نیز نزدیک به‌یک سال بعد توسط اوراکل خریداری شد. با افتادن کنترل MySQL در دستان اوراکل، نگرانی‌هاي زیادی از جامعه اپن‌سورس شنیده شد، اين‌که ‌آيا اوراکلی که خود یکی از تولیدکنندگان اصلی موتور پایگاه‌داده رابطه‌اي در دنیا است، به سرمايه‌گذاري روی MySQL ادامه خواهد داد یا خیر؟ تا به اين جا اوراکل در برابر اين شایعه‌ها ‌ايستادگی کرده و گفته با تمام قدرت به توسعه MySQL ادامه خواهد داد. تا آينده چگونه رقم بخورد. PostGreSQL نیز یکی دیگر از پایگاه‌هاي داده اپن‌سورسی که به‌تازگي محبوبیت زیادی پیدا کرده است. اين RDBMS از اواخر دهه نود شروع به‌فعالیت کرد، اما در اصل رشد اصلی آن در نیمه دوم دهه اخیر رخ داد. شرکت‌هاي متفاوتی با ارائه محصولات تجاری روی پایگاه‌داده PostGreSQL درآمد کسب کرده‌اند. از‌جمله مي‌توان به EnterpriseDB اشاره کرد که در ماه مارس سال 2004 تأسیس شده و درواقع یک پشتیبانی کلاس Enterprise را از پایگاه داده PostgreSQL فراهم مي‌آورد. بحث درباره اپن‌سورس را نمي‌توان بدون صحبت درباره مرورگرها به‌پایان برد. بازار مرورگرها از سال 2004 و با عرضه موزیلا فایرفاکس شکل تازه‌اي به‌خود گرفت. فایرفاکس با مطرح ساختن حجم بزرگي از نوآوری‌ها در یک محصول جدید اينترنت اکسپلورر مایکروسافت را به‌شدت با چالش مواجه کرد. شاید همین موضوعات بود که مایکرسافت را مجبورکرد تا در نسخه‌هاي بعدی IE به‌تقلید از فایرفاکس روی بیاورد. موزیلا علاوه بر عرضه فایرفاکس و برنامه‌هاي تحت‌وب دیگر نوآوری‌هاي تجاری‌اي نیز در نحوه اداره شرکت ‌ايفا کرد. از جمله مي‌توان به شیوه درآمدزایی اين شرکت اشاره کرد. گفته مي‌شود، چیزی حدود 85 درصد از درآمد سالیانه موزیلا از گنجاندن موتور جست‌وجوی گوگل در مرورگر فایرفاکس تأمین مي‌شود. درواقع اين شیوه به استفاده از تبلیغات در درون نرم‌افزار اشاره دارد که برای موزیلا به‌خوبی جواب داده است. درآمد 75 میلیون‌دلاری موزیلا به آن‌ها اجازه مي‌دهد تا سرمایه کافی برای توسعه طرح‌هاي مختلف در بنیاد موزیلا را در اختیار داشته باشند. درواقع، صددرصد شرکت موزیلا متعلق به‌بنیاد موزیلا است و درآمد اين شرکت به‌طور مستقیم به‌بنیاد تزریق مي‌شود. نکته جالب‌توجه اين است که یکی از رقبای مرورگر فایرفاکس نیز کروم است که توسط گوگل اسپانسر اصلی موزیلا تولید مي‌شود. کروم که از سال 2008 عرضه شد تا حدود زیادی یک محصول اپن‌سورس مي‌شود و اکثر سورس کد آن توسط گوگل عرضه مي‌شود. بازار مرورگرها از جمله بخش‌هايی است که در دهه آينده نیز نقش بسیار مهمي ‌را در صنعت ‌ايفا خواهدکرد. درواقع با گسترش پلتفرم‌هاي کلاود، نرم‌افزار به‌عنوان خدمات و کاربردهای آنلاین، مرورگرها به عنوان عضوی جدایی‌ناپذیر از یک سیستم کامپیوتری مطرح شده‌اند. با افزایش رشد اينترنت، پلتفرمي‌که شما اينترنت را از طریق آن دریافت مي‌کنید نیز طبیعتاً با رشد قابل‌توجهی مواجه خواهد شد. بااين‌اوصاف، آینده اپن‌سورس به‌نظر روشن مي‌رسد. در دهه آينده نیز شاهد رشد بیش از پیش نرم‌افزارهای آزاد و اپن‌سورس خواهیم بود. نرم‌افزارهای تجاری و سازمانی اپن‌سورس یکی از بخش‌هايی خواهند بود که باید منتظر خبرهای جدیدی از آن در دهه جدید باشیم. واقعیت اينجا است که با وجود رشد نرم‌افزارهای آزاد در بخش‌هاي مختلف، آن‌ها هنوز به عنوان راه‌هایي برای کسب درآمدهای میلیارد دلاری درنیامده‌اند. ردهت که یکی از بزرگ‌ترين تولیدکنندگان نرم‌افزارهای اپن‌سورس است، سالی 652 میلیون دلار درآمد دارد و اين رقم درباره کنونیکال تنها به سي میلیون دلار مي‌رسد. اين ارقام را با درآمد 58 میلیارددلاری مایکروسافت مقایسه کنید تا به‌جایگاه تجاری شرکت‌هاي اپن‌سورس پي ببريد. در دهه آينده احتمالاً نرم‌افزارهای اپن‌سورس بیشتری برای کاربردهای تجاری و صنعتی تولید خواهدشد. شاید حتی شاهد عرضه راه‌حل‌هاي تجاری کاملی به صورت اپن‌سورس باشیم. البته، تمام اين‌ها حدس‌وگمان است. زیرا از طرف دیگر دنیای امروز کامپیوترها شاهد رشد سرویس‌هاي کلاود و ارائه سرویس‌هاي آنلاین است و ممکن است در مواردی سرویس‌هاي آنلاین در مقابل اپن‌سورس قرار بگیرند. زیرا در بسیاری از اين سرویس‌ها شما حتی خود نرم‌افزار را هم در اختیار ندارید، چه برسد به‌سورس‌کد آن. اين که ‌آيا ارائه‌دهندگان سرویس‌هاي آنلاین تصمیم به‌انتشار سورس کد خود خواهند گرفت یا خير، موضوعی است که درک آن به گذشت زمان نیاز دارد. به‌طورکلي، مي‌توان گفت نرم‌افزارهای آزاد به‌عنوان جریان اصلی تولید نرم‌افزارهای علمي ‌و آکادمیک باقی خواهند ماند و در دهه پیش رو نیز انتخاب اول محیط‌هاي آموزشی و تحقیقاتی خواهند بود.