جستجو در تالارهای گفتگو

خداحافظی با دیکتاتورها وقتی ابیجان، پایتخت تجاری ساحل عاج را در ساعت ۷ صبح ترک می کنید، با موردی مواجه می شوید که به ساعت شلوغی کارمندان اداری مشهور است. رییس جمهوری این کشور اعلام کرده است که مدیران موظفند در ساعت ۷:۳۰ صبح پشت میزهایشان حضور داشته باشند و اغلب آنها هم این کار را انجام می دهند. یکی از سفرای کشورهای غربی می گوید: «اگر با پنج دقیقه تاخیر به یک جلسه برسید، پنج دقیقه ابتدای جلسه را از دست خواهید داد.» البته اوضاع در ساحل عاج به آن خوبی که به نظر می رسد هم نیست. هنوز رشوه می تواند سریع تر از جلسات مشکلات را حل کند. اپوزسیون انتخابات اخیر را با خصومت تحریم کردند. شکاف های عمیقی در صحنه سیاسی آن به چشم می خورد. اما با وجود اینها حساب های ملی نظم دارند، بدهی ها رو به کاهش است و جاده های جدید در دست ساخت هستند. این تصویر بخش اعظم آفریقا است. تخصیص قدرت عادلانه تر صورت می گیرد و استفاده از آن به دست افراد لایق تری انجام می شود؛ مانند آنچه در غنا در جریان است. البته هنوز کارهای بسیاری برای انجام دادن باقی مانده است به خصوص در کشورهای غنی از منابعی چون نیجریه. دولت های آفریقایی دست کم به خاطر بهبود زندگی فقرا به تدریج اهمیت حاکمیت خوب را پذیرفته اند. حکامی که با هواپیماهای ریاست جمهوری خود به داووس رفتند و با کارکنانشان در اجلاس جهانی اقتصاد شرکت کردند، تمایل خود را نسبت به «ایجاد ظرفیت ها» اعلام کردند. در پس این اصطلاح تغییری مهم نهفته است. به این معنا که اکنون تفویض قدرت در آفریقا به معنای برگزاری انتخابات است و انتخابات در کل عادلانه تر می شود؛ گر چه بدبین ها به درستی از تقلب و ارعاب شکایت دارند و آرای زیادی هنوز دزدیده می شوند، اما حاشیه پیروزی که دیکتاتورها جرات کردند برای خود ایجاد کنند، در حال افول است. بنابراین تعدادی از آنان که مجبور به بازنشستگی شده اند، اجازه دادند تا دموکراسی ملی برقرار شود و این آغاز اتفاقی بود که کسی نمی توانست از وقوع آن جلوگیری کند. تا سال ۱۹۹۱ برگزاری انتخابات و برکناری به روشی صلح آمیز برای یک حزب حاکم پدیده ای ناشناخته بود. از زمانی که در کشور بنین در آن سال چنین اتفاقی رخ داد، تا کنون ده ها بار این تحول مشاهده شده است. اگر فردی از مرز ساحل عاج بگذرد و به غنا وارد شود، بی درنگ متوجه خواهد شد که تجلی دموکراسی در اینجا وجود دارد. انتخابات برگزار می شود و حامیان حزب حاکم و اپوزسیون هریک در طرفی صف می کشند و با خوشحالی بلندگو و بنر دست می گیرند. نظرسنجی ها آرای دو حزب اصلی را تقریبا برابر اعلام می کنند و این در شرایطی است که دولت حاکم رشد اقتصادی شایان توجهی را در کارنامه خود به ثبت رسانده است: تولید ناخالص داخلی غنا در سال ۲۰۱۱ تا ۱۴ درصد افزایش داشته است. پس از چند ساعت رانندگی در جاده و عبور از شهر تاکورادی، شارژر اصلی اقتصاد این کشور به چشم می خورد: لوله هایی که در امتداد جاده کشیده شده اند و حفارانی که گودال هایی عظیم برای مخازن ذخیره حفر می کنند. یک میدان نفتی عظیم در آن حوالی کشف شده است اما هیچ گونه شادمانی بر پا نشد؛ چون غنایی ها می دانند که عواید منابع طبیعی می توانند خطرناک باشند و ممکن است سیاستمداران طماع شوند. بنابراین مدیران اجرایی در حال آموزش هستند تا بیاموزند چگونه درآمدهای عظیم نفتی را مدیریت کنند. آنها درباره شفافیت، پاسخگویی و پیچیدگی های نرخ گذاری انتقال نفت آموزش می بینند. این موارد از اهمیت زیادی برخوردارند. برخی از بزرگ ترین موانع بر سر راه حکومت بهتر، نه مستبدان خونریز بلکه فقدان صلاحیت بوروکراتیک و اپوزسیون از هم پاشیده است. مستبدان سالخورده سرانجام خواهند مرد؛ اما عادت های بد از کارنامه آنان پاک نخواهد شد. رابرت موگابه دیکتاتور زیمبابوه که اکنون ۸۹ سال سن دارد، اگر رقبای بهتری داشت، ممکن بود از مقام خود خلع شود. از آخرین انتخابات زیمبابوه موگابه مجبور شده است قدرت را با رقبایش تقسیم کند. اما در همسایگی این کشور، زامبیا، سیاستمداران اپوزسیون توانستند دولت کهنه کار را در سال ۲۰۱۱ برکنار کنند و خود قدرت را به دست گیرند. خوشبختانه شایسته سالاری در آفریقا رو به فزونی است. استادیوم های فوتبال آفریقای جنوبی برای جام جهانی ۲۰۱۰ طراحی و سدها و فرودگاه های جدید بسیاری تاسیس شدند. سیاستمداران و مقامات مهارت های جدید می آموزند تا چنین پروژه هایی را هدایت کنند. گرچه اندازه گیری کیفیت تغییرات دشوار است، اما حضور وزرا در نقاط مختلف این قاره برای ساخت و سازها معیاری است برای اطمینان حاصل کردن. گر چه کاستی های زیاد و اتهامات فساد وجود دارد، اما در تعداد نسبتا قابل ملاحظه ای از کشورهای آفریقایی، بوروکراسی چندان عقب تر از استانداردهای مثلا کشوری چون هندوستان نیست. خاصه مدیریت حمل و نقل خیلی بهتر شده است. راه اندازی خط اتوبوس از آکرا تا مرز سه کشور آفریقایی دیگر آن هم در یک روز بسیار آموزنده است. اتوبوسی که ۱۵ صندلی دارد، سحرگاه به راه می افتد و از توگو می گذرد و یک ساعت بعد به بنین می رسد، چند ساعت بعد نیجریه و اونیتشا، بزرگ ترین بازار آفریقا را پشت سر می گذارد. اغلب مسافران این اتوبوس، متخصصانی هستند شامل چندین مهندس مخابرات که هر هفته مسافرت می کنند. هر چهار کشور نامبرده سیاست های ترانزیتی حساسی دارند و مراودات تجاری آنها با یکدیگر بسیار زیاد است. البته هنوز یک نیاز مبرم مشهود است: نیاز به موسسات قدرتمند و بادوام. کشور بنین تا اندازه مناسبی دموکراتیک است. تعداد احزاب سیاسی آن از تعداد شهرهایش بیشتر است. اما این کشور تنها ۹ میلیون نفر جمعیت دارد و از وزن کمی در معادلات برخوردار است. از سوی دیگر نیجریه دارای جمعیتی بالغ بر ۱۶۰ میلیون نفر است؛ بنابراین در کنار کنیا و آفریقای جنوبی در دیدارهای منطقه ای و تشکیل موسسات وزنه سنگینی محسوب می شود و این در شرایطی است که برای نظم دادن به امور هنوز در تقلا است. در سال ۲۰۱۱ وقتی سخنگوی دولت این کشور می خواست از مقام خود کنار برود، پول بیشتری برای خود می خواست و بنابراین یک وام دولتی ۶۵ میلیون دلاری به خود اعطا کرد، گر چه او متهم شد؛ اما سپس تبرئه شد. نیجریه هم در زمینه فساد شهرت دارد. شاید بتوان گفت نیمی از درآمدهای اصلی بزرگ ترین تولید کننده نفت آفریقا مفقود می شود. برآوردها حکایت از آن دارد که به طور میانگین دست کم ۴ تا ۸ میلیارد دلار از این درآمدها هر سال ربوده می شوند و این مبلغی است که می توانست صرف مدارس و بیمارستان ها شود. در آفریقا اصلاح طلبان با مقاومت های شدیدی روبه رو می شوند. افراد خوب همیشه برنده اند: اما زمان زیادی طول می کشد تا تلاش های آنان به بار بنشیند.