جستجو در تالارهای گفتگو

طرح آبخیزداری شهری راهکاری مناسب از سیل گیری شهرها با نگاهی به فرسایش خاک که سالیانه در کشور بیش از 5/1 میلیارد تن میباشد و با توجه به نمودار تعداد دفعات سیل در کشور میتوان دریافت که علی الرغم انجام عملیات آبخیزداری در سطح حوزه های آبخیز کشور در طی سنوات گذشته ، متأسفانه شاهد روند افزایش تعداد دفعات سیل می باشیم که یکی از عوامل آن رشد ناهمگون و نامنظم شهرهای کشور و کمبود اعتبارات در بخش حوزه های مشرف به شهر هستیم. با توجه به اعتبارات اندک در این بخش، امکان مهار کلیه حوزه های آبخیز شهری بطور کامل وجود نداشته و مدیریتهای آبخیز استانها بصورت موردی اقدام به انجام عملیات بیولوژیک و سازه ای نموده اند که این اقدامات علاوه بر مؤثر بودن بصورت بخشی قادر به کنترل سیل نیز در مناطق مورد نظر بوده است. در این مقاله سعی می شود به معرفی آبخیزداری و طرح ملی آبخیزداری شهری، فعالیتهای آبخیزداری در این رابطه، جداول مربوط به احجام عملیات مختلف در این حوزه ها، بحث اعتبارات در این زمینه و مطالعه موردی در یکی از حوزه های آبخیز شهری و نتیجه گیری لازمه اشاره لازم مبذول گردد. 1ـ مقدمه : سرزمين‌هاي خشك ، اكوسيستم‌هاي ناپايداري دارند كه در صورت لطمه ديدن ، احياي آنها دشوار است و بهره‌برداري از اين زمين‌ها ، در دوره‌هاي خشكسالي همانند دوره‌هاي رطوبي ، ممكنست نتايج مصيبت باري براي گياهان ، خاك و ساكنان به همراه آورد . كشور ما در سال 1369 به ازاي هر نفر بيش از 2000 مترمكعب در سال ، آب تجديد شونده داشت و فارغ از شرايط بحران آب مي‌بود ، مي‌رود تا 20 سال آينده نه تنها مرحله تنش و فشار ناشي از كمبود آب را تجربه نمايد بلكه با كاهش سرانه آب به حدود 800 مترمكعب وارد بحران كم‌آبي شود و در جرگه كشورهايي درآيد كه با مسايل بزرگ ناشي از كمبود آب درست به گريبان‌اند . كانون توجه در برنامه‌هاي مديريت علمي آبخيزداري ، ضمن توجه به مسائل اقتصادي ـ اجتماعي ، حفظ منابع آب و خاك و زيست‌محيطي در حوزه‌هاي آبخيز است ، با بهره‌گيري از مجموعه گسترده علم و تجربه و در يافتن راههاي پيشگيري و يا رويارويي ، بدون آنكه نقش مردم از نظر دور بماند . به ديگر سخن برنامه‌هاي حفاظت خاك و آبخيزداري ، هم سو با توسعه پايدار و با اعمال مديريت مسئولانه بر منابع ، افزون بر نيازهاي امروز ، به منابع فرداي مان نيز توجه دارد . در اين مهم دانش و اطلاعــات فراهم آمده از طريق پژوهشهاي علمي با توجه به پيوند ميان علوم طبيعي ، آموزش ، فرهنگ ، ارتباطات و علوم اجتماعي ، از اهميت و حساسيت ويژه برخوردار است . 2ـ معرفي علم آبخيزداري : آبخيزداري يا مديريت منابع خاك و آب براي احياء توان خود ترميمي طبيعت تنها راه نجات از مصائب است . آبخيزداري موجب بهره‌برداري صحيح و منطقي از اراضي مي‌شود لذا محصولات زراعي و دامي در سايه خاك و آب حفاظت شده ، بصورت مستمر و پايدار توليد مي‌شوند . بطوريكه منابع خاك و آب براي نسلهاي آينده بخوبي باقي مي‌مانند و اين توليدات پايدار ، در طي گذشت زمان نقصاني بر آنها حادث نمي‌شوند . آبخيزداري از طريق حفاظت از منابع خاك و آب ، مديريت صحيح منابع و برنامه‌ريزي پايدار استفاده از اراضي ، باعث توليدات مستمر و ايجاد درآمد براي ساكنين حوزه‌ها ، اشتغال‌زايي ، ارزآوري ، اقتصاد پايدار و امنيت فرهنگي و اجتماعي و سياسي كشور مي‌گردد . آبخيزداري به تعبيري ديگر به مديريت يك حوزه آبخيز نيز گويند و يك حوزه آبخيز واحد ساختماني طبيعي است كه در آن زندگي مي‌كنيم در اين واحد ساختماني طبيعت يا حوزه آبخيز ، وجود يك سياست‌گذاري درست با اهداف بلندمدت و ميان‌مدت و كوتاه و روشن و شفاف امري بديهي است . حذف آبخيزداري با مديريت حوزه آبخيز بايد براي ساكنين آن ، خودكفايي ، توسعه پايدار ، توليد مستمر ، شغل ، درآمد ، ثبات اجتماعي ، امنيت سياسي و اقتصادي و ............... ببار آورد . ولي رمز و راز موفقيت ، حفظ محيط‌طبيعي و منابع خاك و اب است تا اين نتايج مثبت براي نسلهاي آينده نيز ميسر و امكان‌پذير باشد . 3ـ نقش آبخيزداري در توسعه اقتصادي و اجتماعي كشور : آبخيزداري به صور مختلف مي‌تواند نقش مهم و بسيار مثبتي در توسعه اقتصادي و اجتماعي كشور ايفا نمايد كه ذيلاً به ابعاد آن اشاره مي‌گردد . 3ـ1ـ حفظ و تقويت ظرفيت‌هاي بالقوه توليد 3ـ2ـ كاهش خطرات بلاياي طبيعي و انساني (سيل و زمين‌لغزه) 3ـ3ـ افرايش بازده ملي سرمايه‌گذاريها 3ـ4ـ كاهش رسوبات وارده به سدهاي مخزني 4ـ اهداف كلي آبخيزداري : اساسي‌ترين هدف آبخيزداري ، اعمال مديريت جامع ، هماهنگ و يكپارچه بر كليه منابع آبخيز ، براي بهره‌وري متناسب و منطقي از منابع طبيعي ، كشاورزي و انساني سرزمين است بدانگونه كه ميزان هدر رفت آب و فرسايش خاك به حداقل ممكن ، تقليل يابد . 4ـ1ـ قانونمند كردن و نظام دادن به انواع بهره‌برداريهاي منابع در آبخيز 4ـ2ـ هماهنگي و يكپارچگي برنامه‌اي كليه پروژه‌ها و فعاليت‌هاي عمراني ـ اقتصادي حوزه‌هاي آبخيز 4ـ3ـ اصلاح نظام فعلي كاربري اراضي در آبخيزها 4ـ4ـ واگذاري عمده برنامه‌ريزي و اجراي طرحهاي حفاظت خاك و اب به ساكنين آبخيزها و ساير بهره‌برداران از منابع آبخيز 5 ـ آشنايي با طرحهاي آبخيزداري : جهت برخوردي منطقي‌تر با مسئله آبخيزداري در ابتدا لازمست شناخت كلي از طرحهاي آبخيزداري داشته باشيم . اين طرحها شامل 11 مورد ميباشد كه به پيوست جدول ميباشد . يكي ار اين طرحها كه مورد بحث مقاله مورد نظر ميباشد ، طرح آبخيزداري حوزه آبريز شهري شهرهاي كشور ميباشد . از بدو تشكيل معاونت آبخيزداري در وزارت جهادكشاورزي با درك اهميت اين موضوع ، طرح و اجراي برنامه مطالعات حوزه‌هاي آبخيز بخصوص حوزه‌هاي آبخيز شهري در سرلوحه فعاليتهاي قرار گرفت . متعاقب اين مطالعات شاهد انجام مطالعات تفضيلي ـ اجرايي و هم‌چنين عمليات اجرايي در اين عرصه‌ها مي‌باشيم . فعاليتهاي اجرايي به شكل بيولوژيكي و يا مكانيكي و يا تلفيق آنان به انجام ميرسند و در نهايت با گــذشت زمان نتايج حاصله ، افزايش راندمان توليد اراضي زراعي ، افزايش راندمان توليد علوفه در مراتع ، توليد كشت ، مهار سيلابهاي خانمان برانداز ، استحصال آب شرب و كشاورزي ، حفظ توان توليد انرژي الكتريكي سدها ، تثبيت و تقويت اكوسيستم حيات جانوري و گياهي و كم كردن آلودگي زيست‌محيطي و نهايتاً تأمين مناطق تفرجگاهي مورد نياز ساكنين حوزه ميباشد كه در اين راستا انواع پروژه‌هاي مصوب آبريز شهري كشور به شرح زير ميباشد . 1ـ پروژه پارك آبخيزها شامل زيرپروژه‌هاي بانكت‌بندي ، نهالكاري ، بذركاري ، كپه‌كاري ، حفاظت و قرق ، مرمت و نگهداري ميباشد . 2ـ پــروژه كنترل رسـوب شامل زيرپروژه يا عمليات سنگي گابيوني ، عمليات سنگي ملاتي ، عمليات بتني ، عمليات اصلاح ولايروبي مسير ، نهالكاري ، بذركاري ، بذرپاشي ، زهكشي ، تودهاي لغزشي ، كپه‌كاري ، حفاظت و قرق ، مرمت و نگهداري ميباشد . 3ـ پـــروژه كنترل سيل شامل زير پروژه‌هاي بانكت‌بندي ، عمليات بتني ، عمليـــات خاكي ، عمليات سنگي ملاتي ، عمليات سنگ‌ريزي ، نهالكاري ، كپه‌كاري ، مرمت و نگهداري ميباشد . 4ـ پروژه تهيه پــروژه شامل زيـر پروژه‌هاي تهيه پروژه پارك آبخيز ، تهيه پروژه كنترل رسوب ، تهيه پروژه كنترل سيل ميباشد .