ریشه ی واژه سرما

[bar☻☻n 5,895]

 

چرا می گوییم سرما؟

 

گرما از ریشه ی گرم است. اما سرما از ریشه ی سرم نیست! چون گرما و سردا را با هم می گوییم سردا به سرما تغییر کرده است. در اصل گرما و سردا است.

نمونه ی دیگر،عدد پنجده یا پانجده است که گفتنش سخت است و پانزده شده و ششده بنا به همسایگی با آن تبدیل به شانزده شد.

ویا نمونه دیگر (یا مَن اسمُهُ دَواء و ذکرُهُ شِفاء) است که ما در فارسی شِفاء به کسر حرف شین را به فتح شین و شَفا می گوییم و این به دلیل نزدیکی دواء و شفاء است که شَفاء تحت تأثیر دَواء تغییر حرکت داده است.

جالب اینکه اصلاً شَفا معنی خوبی هم ندارد و به معنای جان کندن است و آخرین لحظات زندگی شخص محتضر را شَفا می گویند. پس شاید بهتر است بگوییم خدا شِفایت دهد.

 

 

 

[salamati20 5]

سرما. [ س َ ] (اِ) سرما (از: سرد) به شباهت با گرما (از: گرم ) ساخته شده (والا میبایست سردا بشود). (دارمستتر تتبعات ایرانی ج 1 ص 267). همین شکل در پهلوی نیز وجود دارد: «سرماک » برابر «گرماک » . گیلکی «سرمه » ، فریزندی و یرنی و نطنزی «سرما» ، سمنانی «سرما» ، سنگسری «سرمو» ، سرخه ای «سرمه » ، لاسگردی «سرمه » ، شهمیرزادی «سرمه » . سردی . برودت . ضد گرما. (از حاشیه ٔ برهان قاطع چ معین ). مقابل گرما. (آنندراج ). برد. (ترجمان القرآن ترتیب عادل بن علی ) :
بماندستم چون فنگ به خانه در دلتنگ
ز سرما شده چون نیل سر و روی پرآژنگ .

حکاک .

نه گرماش گرم و نه سرماش سرد
همه جای شادی و آرام و خورد.

فردوسی .

میر با تو ز خوی نیک بدل گرمی کرد
گرچه در سرما با میر نرفتی به سفر.

فرخی .

رفت سرما و بهار آمد چون طاووسی
بسوی روضه برون آمد هر محبوسی .

منوچهری .

سپیده دم از بیم سرمای سخت
بپوشید بر کوه سنجابها.

منوچهری .

دلی کز مهر باشد بی شکیبا
نه از گرما بترسد نه ز سرما.

(ویس و رامین ).

امروز سرمایی سخت بود. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 371).
علم چون گرماست نادانی چو سرما در قیاس
هرکه از سرما گریزد قصد زی گرما کند.

ناصرخسرو.

گرفت آب کاسه ز سرمای سخت
چو زرین ورق گشت برگ درخت .

عمعق .

[salamati20 5]

شفا. [ ش َ] (ع اِ) بقیه ٔ هلاک . (منتهی الارب ) (ناظم الاطباء). آخر عمر. (غیاث اللغات ) (آنندراج ). || کرانه ٔ هر چیز. (منتهی الارب ) (ناظم الاطباء). کران . (ترجمان القرآن جرجانی چ دبیرسیاقی ص 61). کناره . کنار. لب .دم . حَرْف . (یادداشت مؤلف ). کرانه ٔ رود. (دهار). کنار و طرف هر چیز. (غیاث اللغات ) (آنندراج ). کناره . ج ، اشفاء. (مهذب الاسماء). || گوشه . ج ، اشفاء، شُفی ّ، شِفی ّ. (از منتهی الارب ) (ناظم الاطباء).
- شفاجُرُف ؛ کناره ٔ وادی و آبگیر وتالاب . (ناظم الاطباء). لب وادی . (یادداشت مؤلف ). لب و کناره ٔ وادی و آبگیر، چه ، شفا بمعنی کناره و طرف و جُرُف به معنی وادی و تالاب و آبگیر است . (از غیاث اللغات ) (از آنندراج ) :
رو کاین شفا شفاجرف است از سبق مرا
آنرا شفا مخوان که شقاییست بس عظیم .

خاقانی .

علی شفا حفرة من النار؛ بر کناره ٔ مغاکی از آتش . (قرآن 103/3). علی شفاجُرُف هار؛ بر کنار گذرگاه سیل خالی شده . (قرآن 109/9). || اندک . (ناظم الاطباء). اندکی ، برای مرد هنگام مرگ ، برای ماه هنگام محاق گویند: مابقی منه الا شفاً؛ و کذلک للشمس عند غروبها. (ناظم الاطباء).