گذری بر تاریخ ایران (از تاریخ هخامنشیان تا معاصر)

[Just Mechanic 27,854]

دیمتریوس یکم

 

 

دیمتریوس یکم سوتر (به یونانی: Δημήτριος Α' Σωτήρ) پادشاه سلوکی میان سال‌های ۱۶۲-۱۵۰ (پیش از میلاد) بود. از زمان پادشاهی پدرش سلوکوس چهارم او در روم گروگان بود. هنگامی که در ۱۷۵ پدرش مرد، آنتیوخوس چهارم از نبود او بهره‌برد و بر تاج تخت دست‌یازید. دیمتریوس نیز در از بند گریخت و خود را به در ۱۶۳ به سوریه رساند و شاه‌خواند و این زمانی بود که پسرعمویش آنتیوخوس پنجم از تخت نگونسار و کشته شده بود.

در سال ۱۶۲ پیش از میلاد پادشاهی دیمتریوس یکم و به عبارتی انحطاط سلوکیان آغاز می‌گردد.

لقب سوتر به معنای نجات‌دهنده را بابلیان بدو دادند زیرا که او ایشان را از ستم تیمارخوس ساتراپشان رهانیده‌بود. تیمارخوس توانسته بود ماد را از پیشروی اشکانیان نگاه‌دارد ولی در این زمان می‌خواست تا بر بابل دست یابد و خود را پادشاه بخواند؛ ولی سپاهسان او به اندازه نیروهای پادشاه راستین سلوکی نبود، پس در ۱۶۰ از دیمتریوس شکست‌خورد و کشته شد. دیمتریوس همچنین آریاراد پنجم فرمانروای کاپادوکیه را کنار زد و بار دیگر سرزمین سلوکی را همپیمان ساخت، اگرچه این پیوستگی گذرا بود.

دیمتریوس در تاریخ یهود برای پیروزیش در برابر مکابیان سرشناس‌است.

سرنگونی دیمتریوس را به برادر تیمارخوس شورشی- هراکلیدس- پیوند می‌دهند. او از الکساندر بالاس جوانی که خود را فرزند راستین آنتیوخوس چهارم می‌خواند پشتیبانی کرد و سنای روم را انگیزاند که پشت او را نگاه‌دارند. هوده آنکه در ۱۵۰ پیش از زایش مسیح دیمتریوس شکست خورده و کشته شد.

 

 

 

 

(تاریخ ایران از سلوکیان تا فروپاشی دولت ساسانیان ، جلد سوم، قسمت دوم ، پژوهش دانشگاه کیمبریج، ر.ن. فرای، دیوید لانگ، بیکرمان، لئو رادیتسا، ا. و. زیمال، ر. ا. امریک، دیوید سلوود، ویلهلم آیلرز، اوتو کورز، نینا گارسویان، ک. ا. باسورث، ا. فن گاباین، حسن انوشه (مترجم)، احسان یارشاطر (گردآورنده))

[Just Mechanic 27,854]

لکساندر بالاس

 

 

الکساندر بالاس (به یونانی: Ἀλέξανδρoς Bάλας) فرمانروای سلوکی میان سال‌های ۱۵۰-۱۴۶ (پیش از میلاد) بود. وی از تباری پست بود ولی خود را پسر آنتیوخوس چهارم و میرابر تاج‌وتخت سلوکی خوانده بود. الکساندر جوان و خواهرش لائودیس را هراکلیدس وزیر پیشین آنتیوخوس چهارم و برادر تیمارخوس-ساتراپ ماد که به دست دیمتریوس یکم کشته شد- کشف‌نمود.

بطلمیوس ششم و سنای روم ادعای الکساندر را به رسمیت شناختند. او با کلئوپاترا تئا دختری از دودمان بطلمیوسی پیمان زناشویی بست. او در ۱۵۰ دیمتریوس یکم را شکست داد و اینگونه بر امپراتوری سلوکی چیره شد. گفته‌اند که او پادشاهی خوشگذران بود. او وابستگی بسیاری به پشتیبانان بطلمیوسی‌اش داشت.

در این میان دیمتریوس دوم پسر دیمتریوس یکم بختی برای بازگشت بر سر کار یافت. در این میان بطلمیوس پدر زن الکساندر به هواداری از دیمتریوس پرداخت. در جنگ انطاکیه الکساندر شکست خورد و از میدان گریخت و به شاهزاده‌ای نبطی پناه‌برد، ولی وی او را کشت و سرش را برای بطلمیوس فرستاد.

[Just Mechanic 27,854]

دیمتریوس دوم

 

 

دیمتریوس دوم نیکاتور (به یونانی: Δημήτριος Β' Νικάτωρ) (مرگ ۱۲۵ (پیش از میلاد)) پادشاه سلوکیان و پسر میانه دیمتریوس یکم بود. لقب او نیکاتور در یونانی به معنای پیروز است.

 

 

 

 

آغاز کار

 

 

وی پس از کشته‌شدن پدر، مادر و برادر بزرگترش و غصب الکساندر بالاس تاج و تخت سلوکی را به کرت گریخت. نزدیک به سال ۱۴۷ وی به سوریه بازگشت و با یاری بطلمیوس ششم فرمانروای بطلمیوسی مصر توانستن تاج و تخت از دست رفته را بازستاند. همچنین بطلمیوس دخترش کلئوپاترا تئا را از الکساندر بالاس جدا کرده و او را به زناشویی دیمتریوس درآورد. الکساندر بالاس هم به نبطیه گریخت و در آنجا سرش را از تن جداکردند و به نزد بطلمیوس فرستادند.

ولی دیمتریوس دوم نزد مردمان سوریه پادشاهی دلپذیر نبود چه که او پسرکی بود که با پشتوانهٔ دودمان بطلمیوسی مصر باستان و مزدوران کرتی به پادشاهی رسیده بود. از آنجایی که بطلمیوس ششم بر بیشتر بخش‌های جنوب سوریه دست‌یافته‌بود انطاکیان پادشاهی سلوکی را بدو پیشنهادند. ولی از آنجا که او می‌دانست که روم یک کشور یکهٔ هلنی را برنمی‌تابد پس بر پادشاهی دیمتریوس پامی‌فشرد تا اینکه یک سال پس از آن کشته‌شد و سپاهیانش نیز بی‌فرمانده به سوی مصر پس نشستند. از آنجا که الکساندر بالاس هم کشته شده بود پس دیمتریوس دوم تنها و بی‌هماورد برای تاج و تخت سلوکی بود.

ولی به زودی دردسرهای تازه‌ای از راه رسید. انطاکیان که از تاراج‌گری کرتیان به جان آمده‌بودند برخاستند و تنها پس از کشتار هراس‌انگیزی از ایشان بود که شورش فرونشست. دیری نپایید که سردار سلوکی تروفون بر انطاکیه چیره‌شد و پسر خردسال الکساندر بالاس -آنتیوخوس ششم- را شاه خواند. دیمتریوس به زودی دریافت که توان بازپس‌گیری پایتخت را ندارد، پس در سلوکیه پایگاه‌گرفت. تروفون هم چندی پس از آن آنتیوخوس ششم را کنار زد و خود جای او را گرفت.

 

 

 

 

دیمتریوس در بند

 

 

بنا بر دانشنامه ایرانیکا در سال ۱۴۰ پیش از میلاد دیمتریوس دوم سلوکی به قوای مهرداد یکم اشکانی حمله می‌کند ولی شکست خورده و اسیر می‌گردد.

در ۱۳۹ فعالیت‌های اشکانیان دیمتریوس را به واکنش واداشت، پس به جنگ با مهرداد یکم شاه ایران پرداخت و در آغاز هم پیروزی‌هایی به دست آورد، ولی سرانجام در کوه‌های ایران شکست‌خورد و به دست اشکانیان افتاد و جند سالی را در زندان به سر برد. اینچنین اشکانیان بر بابل دست‌یافتند. ولی برادر جوانتر دیمتریوس آنتیوخوس هفتم در سوریه پادشاهی سلوکی را نگاه‌داشت و کمی پس از آن با کلئوپاترا تئا پیمان زناشویی بست.

مهرداد دیمتریوس را نکشت و حتا دختر خود رودگونه را نیز به همسری او داد و از این پیوند فرزندانی نیز پدیدآمد. با این همه دیمتریوس کوشید تا بگریزد. یکبار با یاری دوستش کالیماندر که با نام مستعار خود را بدو رسانده بود کوشید تا از کرانه‌های دریای مازندران بگریزد، ولی ناکام ماندند. مهرداد نیز به جای مجازات کالیماندر از برای وفاداریش به دیمتریوس بدو پاداش داد. بار دومی که دیمتریوس کوشید بگریزد نیز گرفتار شد و این بار مهرداد با دادن تاس‌های زرین بدو - که به منزله اسباب بازی کودکان بود- او را خوارداشت.

در ۱۳۰ آنتیوخوس هفتم به جنگ با اشکانیان لشکرکشید و در آغاز پیروزی‌هایی نیز به دست آورد. این بار فرهاد دوم -شاه زمان- با انگیزه پدیدآوردن جنگ درونی میان سلوکی‌ها دیمتریوس را آزادکرد. ولی اندکی پس از آن آنتیوخوس شکست خورد و فرهاد دانست که رهاکردن دیمتریوس کار درستی نبوده‌است. پس کسانی را در پی او فرستاد، ولی دیمتریوس خود را به سوریه رساند و دوباره بر تاج و تخت و همسر پیشینش دست‌یافت.

[Just Mechanic 27,854]

دور دوم پادشاهی:

 

آنتیوخوس نهم

 

 

آنتیوخوس نهم (مرگ ۹۶ (پیش از میلاد))پادشاه سلوکی بود. او پسر آنتیوخوس هفتم و کلئوپاترا تئا بود. در ۱۲۹ که پدرش در ایران کشته شد دیمتریوس دوم عمویش بر سر کار بازگشت. در این زمان مادرش او را به کوزیکوس در بسفر فرستاد و از این رو بدو لقب کوزیکنوس (=کوزیکوسی) دادند. در ۱۱۶ او به سوریه بازگشت و از برادر ناتنی‌اش آنتیوخوس هشتم تاج و تخت سلوکی را ادعا نمود. اینچنین سوریه میان این دو به دو پاره‌شد. در ۹۶ پیش از زایش مسیح در میدان جنگ آنتیوخوس نهم به دست پسر آنتیوخوس هشتم-سلوکوس ششم- کشته‌شد.

 

 

 

 

سلوکوس ششم

 

 

سلوکوس ششم اپیفانس (به یونانی: Σέλευκος Στ' Επιφανής) (مرگ: ۹۵ پیش از میلاد) پادشاه سلوکی و بزرگترین پسر آنتیوخوس هشتم بود. لقب او اپیفانس به معنای تجلی خداوند می‌باشد.

در ۹۶ او در جنگ عموی ناتنی‌اش آنتیوخوس نهم را شکست‌داد و با کشتنش انتقام خون پدر را از وی ستاند. اگرچه سال پس از آن ورق برگشت و آنتیوخوس دهم پسر آنتیوخوس نهم وی را شکست‌داد و ناچار کرد که سوریه را رها کرده و به موپسوئستیه در کیلیکیه بگریزد.

سلوکوس در اندیشه فراهم‌آوردن ارتشی گران بود، ولی باشندگان آن سرزمین که گرفتار دزدان دریایی بودند توانایی پرداخت هزینه‌های گزاف او را نداشتند. پس بر او شوریدند و در یک میدان اسب‌دوانی او و یارانش را محاصره کردند و می‌نماید که ایشان در آتشی که شورشیان برپاکردند سوخته‌باشند.

 

 

 

 

 

 

فیلیپ یکم

 

 

فیلیپ یکم (مرگ ۸۳ پیش از میلاد) پادشاه سلوکی و چهارمین پسر آنتیوخوس هشتم بود. او در سال ۹۵ قبل از میلاد در کنار برادر بزرگترش آنتیوخوس یازدهم و پس از اینکه بزرگترین برادرشان سلوکوس ششم به دست پسر عمویشان آنتیوخوس دهم کشته ‌شد، به شاهی رسید. او کوشید تا انطاکیه را نگاه دارد و تازش‌های برادر کوچکترش دیمتریوس سوم را تاب‌ آورد. در ۸۳ پیش از میلاد و با دست‌یازی تیگران یکم شاه ارمنستان بر سوریه، پادشاهی فیلیپ هم به پایان رسید. پس از آن فیلیپ یکم از صحنهٔ تاریخ ناپدید شد، ولی تا چندی سکه‌های دارای نگارهٔ او به دست رومیان پخش می‌شد.

 

 

 

 

آنتیوخوس دهم

 

 

آنتیوخوس دهم (مرگ ۸۳ پیش از میلاد) پادشاه سلوکی بود. وی درگیر جنگ‌های خانگی دودمان سلوکی بود. او در آغاز پادشاهیش در ۹۵ به خونخواهی پدرش آنتیوخوس نهم با پسرعموی ناتنی‌اش سلوکوس ششم جنگید. سپس بر انطاکیه و گرداگردش فرمان می‌راند. در پایان او درگیر جنگ با چهار برادر سلوکوس ششم و همچنین نبطیان و اشکانیان بود.

 

 

 

 

دیمتریوس سوم

 

 

دیمتریوس سوم اوکائروس (به یونانی: Δημήτριος Γ' Εύκαιρος) (مرگ ۸۸ (پیش از میلاد)) پادشاه سلوکی و پسر آنتیوخوس هشتم بود. لقب او به معنای خوش‌زمان می‌باشد. لقب دیگر او فیلوپاتر به معنای پدردوست است.

او در نزدیک به ۹۵ با پشتیبانی بطلمیوس نهم پادشاه مصر باستان توانست بر بخشی از سرزمین‌های پدرش در سوریه چیره‌شود. او پایتخت خود را در دمشق قرار داد و از آنجا کوشید تا دامنهٔ چیرگیش را افزایش دهد. وی در جنوب الکساندر یانئوس پادشاه مکابی را شکست‌داد، ولی دشمنیش با یهود سبب شد تا پیروزیش دیری نپاید و پس نشیند. او زمانی که می‌کوشید تا برادرش فیلیپ یکم را کنار بزند از عرب‌ها و اشکانیان شکست خورد. سپس به بند اشکانیان افتاد و تا زمان مرگش در سال ۸۸ پیش از زایش مسیح در زندان مهرداد دوم بود.

 

 

 

 

 

 

(تاریخ ایران از سلوکیان تا فروپاشی دولت ساسانیان ، جلد سوم، قسمت دوم ، پژوهش دانشگاه کیمبریج، ر.ن. فرای، دیوید لانگ، بیکرمان، لئو رادیتسا، ا. و. زیمال، ر. ا. امریک، دیوید سلوود، ویلهلم آیلرز، اوتو کورز، نینا گارسویان، ک. ا. باسورث، ا. فن گاباین، حسن انوشه (مترجم)، احسان یارشاطر (گردآورنده))

[Just Mechanic 27,854]

آنتیوخوس یازدهم

 

 

آنتیوخوس یازدهم(مرگ ۹۲ پیش از میلاد) پادشاه سلوکی و پسر آنتیوخوس هشتم و برادر سلوکوس ششم بود. پادشاهی او در کشاکش جنگ‌های خانگی سلوکی بود که این شاهنشاهی باشکوه را به پادشاهی‌هایی بومی درون سوریه محدودکرده‌بود. هنگامی که برادرش سلوکوس ششم در ۹۵ از آنتیوخوس دهم شکست خورد، آنتیوخوس یازدهم و برادر دیگرش فیلیپ یکم به انتقام خون برادرشان انطاکیه را محاصره کردند. ولی شکست خوردند و آنتیوخوس نیز در هنگام گریز زمانی که می‌خواست سوار بر اسب از رود عاصی بگذرد به درون رود افتاد و غرق شد.

 

 

 

 

 

 

آنتیوخوس دوازدهم

 

 

آنتیوخوس دوازدهم پادشاه سلوکی میان سال‌های ۸۷-۸۴ (پیش از میلاد) بود. وی پنجمین پسر آنتیوخوس هشتم بود که به شاهی رسید. او جانشین برادرش دیمتریوس سوم در بخش‌های جنوبی بازمانده از امپراتوری سلوکی و به ویژه دمشق و گرداگردش بود.

او در آغاز کار از یاری دودمان بطلمیوسی سود برد. او واپسین شاه سلوکی بود که آوازه‌ای در جنگ -هرچند در حد بومی- داشت. این پادشاه لشکرکشی‌های چندی به سرزمین پادشاهان حشمونی داشت. وی همچنین کوشید تا از سربرآوردن نبطی‌ها جلوگیری کند. او در این جنگ‌ها کامیاب بود تا اینکه در یکی از همین جنگ‌ها به دست عربی کشته شد و سپاهش متفرق و در بیابان‌ها نابود شد. اینچنین نبطیان بر دمشق تاختند و آن شهر را گشودند.

 

 

 

 

آنیتوخوس سیزدهم

 

 

آنتیوخوس سیزدهم یکی از واپسین شاهان سلوکی بود. او پسر آنتیوخوس دهم از همسر بطلمیوسیش کلئوپاترا سلن بود. مادرش میان سال‌های ۹۲-۸۵ (پیش از میلاد) نیابت پادشاهی پسر را داشت. کمی پس از چیرگی تیگران یکم شاه ارمنستان بر سوریه در ۸۳ پیش از میلاد او به رم سفر کرد تا پادشاهی پسرانش را بر مصر باستان به رومیان بپذیراند، ولی در این راه ناکام ماند. میان سال‌های ۷۵-۷۳ قبل از میلاد اینان تنها در جایگاه پادشاهان بومی سوریه شناخته می‌شدند. سرانجام کلئوپاترا سلن به دست تیگران افتاد و کشته ‌شد، ولی اندکی پس از آن که پومپی توانست تیگران را شکست دهد، مردمان انطاکیه آنتیوخوس سیزدهم را به شاهی برداشتند و در سال ۶۹ پیش از میلاد، لوسیوس لوکولوس پذیرفت که او پادشاه سوریه باشد.

در ۶۴ پیش از میلاد پومپی او را برکنار کرد و سپس او به دست فرماندهی عرب به نام شمشگرام کشته شد. مرگ او را پایان کار سلوکیان می‌دانند، ولی پس از او چندی هم فیلیپ دوم به زندگانی این دولت افزود.

 

 

 

 

 

 

فیلیپ دوم

 

 

فیلیپ دوم فیلورومئوس پادشاه سلوکی و پسر فیلیپ یکم بود. لقب او فیلورومئوس در یونانی به معنای دوستدار رُم است. او را با لقب باروپُس به معنای سنگین‌پا نیز می شناسند.

وی پادشاهی نمادین بود که زیر نظر پومپی در دههٔ ۶۰ (پیش از میلاد) بر بخش‌هایی از سوریه فرمان می‌راند. او با پسرعمویش آنتیوخوس سیزدهم بر سر جلب دل پومپی به خویش هماوردی داشت، ولی پومپی به هیچ کدامشان گرایشی نداشت و پس از چندی هم آنتیوخوس را کشت. فیلیپ پس از برکناری از شاهی زنده ماند و در سال ۵۶ پیش از میلاد داماد برنیس چهارم شاهبانوی بطلمیوسی شد. ولی سرانجام با از میان رفتن فیلیپ - شاید به دست رومیان - هم پیمانی میان دو دودمان هلنی رخ ‌نداد.

فیلیپ اگرچه خود چهرهٔ مهمی در تاریخ نبود، ولی وی یازدهمین پُشت از دودمان سلوکی بود که با مرگش به زندگی این خاندان پایان داده‌ شد.

 

 

 

 

 

 

(تاریخ ایران از سلوکیان تا فروپاشی دولت ساسانیان ، جلد سوم، قسمت دوم ، پژوهش دانشگاه کیمبریج، ر.ن. فرای، دیوید لانگ، بیکرمان، لئو رادیتسا، ا. و. زیمال، ر. ا. امریک، دیوید سلوود، ویلهلم آیلرز، اوتو کورز، نینا گارسویان، ک. ا. باسورث، ا. فن گاباین، حسن انوشه (مترجم)، احسان یارشاطر (گردآورنده))

[Just Mechanic 27,854]

پادشاهی سلوکی دیگر آن شکوه پیشین را نداشت و اکنون کنترل خود سوریه هم دشوار می‌نمود. از این گذشته شکست‌های پی‌درپی و یاد ستم‌های دیمتریوس مردمان را از او بی‌زار می‌ساخت. در این میان کلئوپاترای دوم شهبانوی مصر سپاهی را به یاری او فرستاد تا بتواند با برادرش بطلمیوس هشتم بجنگد. ولی سپاهیان گریختند و به بدبختی‌های دیمتریوس افزودند. بطلمیوس نیز کسی را به نام الکساندر دوم را میرابر تاج و تخت سلوکی خواند و از او پشتیبانی نمود.

در ۱۲۶ در جنگی در دمشق دیمتریوس شکست خورد و اندکی پس از آن در صور آنگاه که همسرش کلئوپالترا تئا وی را ترک کرده‌بود در یک کشتی به بندافتاد و به احتمال پس از شکنجه کشته شد.

 

پایان کار سلوکیان