رفتن به مطلب

کلانشهر و چالش سکونتگاه های غیررسمی


ارسال های توصیه شده

در زمينه علت يابي و شناخت زمينه هاي حاشيه نشيني نظريه هاي متعددي ارائه شده است و پديده حاشيه نشيني از ديدگاههاي مختلفي چون ويژگيهاي اجتماعي، بوم شناسي شهري، نحوه استفاده از زمين، کمبود مسکن و قيمت زمين و بررسي شده است. مارشال کلينارد به حاشيه نشيني از ديدگاه بوم شناسي نگريسته و مراحل رشد شهر را در نتيجه نقش اقتصادي آن و دليل اصلي تفکيک گروههاي قومي و ايجاد زاغه ها مي داند. هومر هويت نيز نظريه قطاعي شکل شهر خود را بر اين اساس ارائه داده است.

 

1n1oeyetnqtrcthviu.jpg

 

راونشتاين و اورت لي نيز دليل اصلي مهاجرت از يک نقطه به نقطه ديگر را وجود عوامل مثبت در مقصد و عوامل منفي در مبداء ميدانند که باعث وقوع مهاجرت مي شود و اغلب حاشيه نشينان نيز مهاجراني هستند که به خاطر وجود عوامل مثبت در شهر مقصد، به آن جذب شده اند. تودارو نيز انگيزه هاي اقتصادي مهاجران و درآمد انتظاري در شهر را دليل اصلي مهاجرت تعريف مي کند. از يک ديدگاه ديگر نيز حاشيه نشيني معلول مسايل کلي نظام جهاني است و با توجه به شرايط خاصي ظهور يافته است. اما آنچه دراغلب کشورهاي جهان سوم و از جمله ايران رخ داده است، نه تنها نتيجه تقسيم کار بين المللي است بلکه حاصل عدم تعادل در نظام هاي اقتصادي و اجتماعي آنهاست. پس از وقوع فرايند تاريخي شکل گيري مناطق حاشيه اي در کنار شهرهاي بزرگ جهان، سياستها و استراتژيهايي جهت مقابله با حاشيه نشيني در سطح جهان مورد توجه قرار گرفت. در مرحله اول سياست عرضه مسکن عمومي (دهه 60-1950)، درمرحله دوم استراتژي ارائه نيازهاي اساسي (دهه 1970) و در مرحله سوم طرح هاي خودياري محلي و مشارکت دولتي مورد توجه قرار گرفت. در جدول زير ويژگيها و نتايج حاصل از بکار گيري هر يک از روشهاي فوق مطرح شده است.

 

تاريخچه مقابله با حاشيه نشيني در جهان

frb02f7vdpkboqopu339.jpg

 

بررسي روند تاريخي فوق نشان دهنده تمايل بشر به بهبود شرايط زندگي به ويژه در شهرها است. به منظور پيشگيري از وقوع حاشيه نشيني علاوه بر الگوهاي فوق الذکر، نظريه ها و روشهاي ديگري توسط صاحب نظران ارائه شده است که از آن جمله مي توان به نظريه هاي مشارکتي اشاره نمود.

علاوه بر نظريه هاي مشارکتي که توسط نظريه پردازان دانشگاهي ارائه مي گردد، مصوبات و رويه هايي در سطح جهان وجود دارد که از مفهوم مشارکت شهروندان در کنار برخي اصول و رويه هاي ديگر حمايت مي کند و به اين وسيله نقش برجسته اي در اجرا و پيگيري عملي مفهوم مشارکت دارد. اين مصوبات و رويه هاي جهاني عبارتند از: بيانيه هبيتات در سال 1996، ايده حکمروايي خوب و ايده توانمندسازي. برنامه هاي ارائه شده توسط سازمان ملل با نام اهداف توسعه هزاره نيز منطبق بر کاهش فقر و اصلاح شرايط زندگي جوامع در حال توسعه بوده که تاثيرات به سزايي بر مهار حاشيه نشيني داشته است. همچنين سمپوزيوم هايي با حمايت بانک جهاني در زمينه تحقيقات شهري به ويژه در سالهاي اخير اجرا شده است که از آن جمله مي توان به سمپزيوم 2002 بانک جهاني با عنوان«توسعه شهري با هدف کاهش فقر:به سمت تدوين يک برنامه تحقيقاتي» و دومين سمپزيوم سال2003 ميلادي بانک جهاني با عنوان« توسعه شهري براي رشد اقتصادي و کاهش فقر» در شهر واشنگتن، سومين سمپوزيوم سال 2004 با عنوان «کنفرانس آموزش جهاني براي سرعت بخشيدن به کاهش فقر بزرگ مقياس» در شانگهاي چين اشاره کرد.

 

با نگاهي اجمالي به اهداف سمپوزيومهاي مذکور مي توان دريافت که شعار تمامي آنها برقراري تعادل اقتصادي در مناطق است که در نتيجه آن تعادل فضايي و اجتماعي نيز حاصل خواهد شد. در کشور ما ايران نيز راهبردهاي متعددي توسط کارشناسان و صاحب نظران مسايل شهري ارائه گرديده است که ازآن جمله مي توان به احداث کمربند سبز به منظور تحديد حدود شهر، افزايش قواي نظارتي دستگاه هاي مديريت شهري و تصويب قوانيني که به طور مستقيم يا غير مستقيم مانع گسترش سکونتگاه هاي غير رسمي گردد، اشاره نمود.

 

بر اساس الگوهاي فوق الذکر در بسياري از کشورهاي در حال توسعه برنامه هايي جهت توسعه مناطق حاشيه نشين توسط سازمان ملل تهيه و اجرا شده است. به عنوان نمونه در کشور سنگال که به طور نسبي 25% نواحي شهري را حاشيه تشکيل مي دهد، پروژه اي با هدف “بهبود محل سکونت” با محوريت مشارکت مالي- نيروي انساني حاشيه نشينان تعريف شده و به مورد اجراء گذاشته شده است. اين پروژه شامل دو مرحله بوده است که در مرحله اول پروژه به صورت آزمايشي در محلات تا 10هزار نفري اجراء شده و سپس به مراکز شهري بيش از 100هزار نفر منتقل شده است..در کشور عربستان نيز دولت عربستان، به دليل هجوم تعداد زيادي جمعيت روستايي و بياباني به شهرها که نتيجه اش گسترش حاشيه نشيني و مساکن غير برنامه اي بوده، برنامه گسترده اي تحت عنوان مسکن کم درآمدها را آغاز نموده است و در مجموع در 17 ساله اخير 1200000 قطعه زمين با مساحتي بين 400 تا 900 متر مربع، همراه با وام هاي 20 ساله با بازپرداخت 80 %، به وسيله شهرداري ها به افراد واجد شرايط در شهرهاي مختلف عربستان سعودي واگذارشده است.

 

در کشور مصر به منظور حذف يا اصلاح حاشيه هاي شهري ، سياست “تقويت بنيانهاي اقتصادي خانوارهاي ساکن در مناطق حاشيه نشين ” در پيش گرفته شده است. در اين راستا در شهرهايي مانند اسکندريه ” انجمن غير انتفاعي مشاغل کوچک ” تاسيس گرديد که با کمک گرفتن ازموسسات خارجي از جمله اعانات موسسات آمريکايي، توانست وام هاي کوچک با حداقل ضمانت، باز پرداخت قابل انعطاف و ارائه کمکهاي فني به مشتريان را ارئه کند. از آنجا که بيش از 40 % کل اشتغال صنعتي کشور مصر را فعاليت هاي کوچک مقياس تشکيل مي دهند، ارائه وام ها و اعتبارات مذکور تاثير قابل توجهي در ارتقاء سطح اقتصادي شهرها و شهرنشينان داشته است.

 

کشور هند به منظور تقويت بخش مسکن ، به خصوص در مناطق زاغه نشين هند، استراتژي توسعه سرپناه شهري با محوريت کاهش هزينه هاي زيست محيطي ناشي از مساکن نامتعارف ، از طريق بکارگيري تکنولوژي هاي جديد را اتخاذ نمود که باعث کاهش هزينه هاي مذکور تا 40 % شده است. در کشور کوبا با تشکيل گروه متخصصين معماري، به بهبود و احياء مساکن گروههاي کم درآمد اقدام شده است. به اين منظور، براي اصلاح ساختار مسکن به نوعي طراحي مشارکتي متکي بر ارتباط محکم بين معمار و مشتري اقدام شده و از طريق يک مطالعه تفصيلي در مورد مکان و نيازمنديهاي اعضاء خانوار که به کمک روشها و تکنيکهاي روان کاوي صورت گرفته، اين متد مورد استفاده قرار گرفته است. که در نتيجه آن ساکنين کم درآمد شهري با کمترين هزينه و در حد توان خريد خود صاحب بهترين مسکن شده اند.

 

r31znfjyif4feilvngc.jpg

 

 

در مجموع مي توان گفت هريک از اين کشورها راه حل هاي متفاوتي را با توجه به شرايط اقتصادي و اجتماعي محلات حاشيه نشين و سطح توسعه کشور خود بکار گرفته اند. نکته اساسي و قابل توجه در اين تجربيات، اجراء پروژه هاي آزمايشي ، مرحله بندي پروژه ها، کاهش هزينه، ارايه کمکهاي فني، اراده قوي مديريت شهري، تشکيل گروه هاي کاري، جامع نگري در اقدامات اجرايي مانند توجه به توسعه مشاغل کوچک، ارايه وام و اعتبار با بازپرداخت طولاني بدون هزينه، واگذاري قطعه زمين، قانوني کردن مالکيت زمين از طريق ارايه سند به منظور ايجاد انگيزه، استفاده از کمک هاي بين المللي و اعانات سازمانهاي خيريه، ارايه راه حل هاي متنوع و توجه به ويژگي هاي فرهنگي محلات حاشيه نشين مي باشد که توانسته تاثيرات قابل توجهي را بر روند تحولات حاشيه نشيني در اين کشورها برجاي بگذارد.

 

منابع:

 

  • تودارو، مايکل، توسعه اقتصادي در جهان سوم، انتشارات کوهسار، تهران، 1384
  • رهنما، محمد رحيم و دکتر زهرا احمدي پور، حاشيه نشيني جهشي ،تحليل آلونک نشيني جهشي در منطقه آب و برق شهر مشهد، نشريه تخصصي علمي فرهنگي مديران فردا، سال پنجم، شماره 14، 1385
  • فکوهي، ناصر، انسان شناسي شهري، تهران، نشر ني، 1383
  • هاروي ، ديويد ، عدالت اجتماعي و شهر ، ترجمه فرخ حساميان و ديگران، شرکت پردازش و برنامه ريزي شهري، شهرداري تهران، 1376
  • Neuwirth، Rober،(2006) shadow cities: A Billion Squatters، Anew Urban World، Cities

 

منبع: پژوهشکده شهرسازی و معماری سپیدار

لینک به دیدگاه

به گفتگو بپیوندید

هم اکنون می توانید مطلب خود را ارسال نمایید و بعداً ثبت نام کنید. اگر حساب کاربری دارید، برای ارسال با حساب کاربری خود اکنون وارد شوید .

مهمان
ارسال پاسخ به این موضوع ...

×   شما در حال چسباندن محتوایی با قالب بندی هستید.   حذف قالب بندی

  تنها استفاده از 75 اموجی مجاز می باشد.

×   لینک شما به صورت اتوماتیک جای گذاری شد.   نمایش به صورت لینک

×   محتوای قبلی شما بازگردانی شد.   پاک کردن محتوای ویرایشگر

×   شما مستقیما نمی توانید تصویر خود را قرار دهید. یا آن را اینجا بارگذاری کنید یا از یک URL قرار دهید.

×
×
  • اضافه کردن...