مادر بیماریها جناب یبوست

[masi eng 47,044]

گاهی برای اطّلاع از وضعیت عملکرد دستگاه گوارش بیمار، از او سؤالاتی می پرسیدم. یکی از این سؤالها این بود:« آیا شکمتان خوب کار می کند؟» جالب این بود که بسیاری از بیماران به این سؤال پاسخ مثبت می دادند؛ اما در حین درمان متوجه می شدم که بیمار دچار یبوست است. تکرار این اتّفاق مرا به یک نتیجه ساده و در عین حال نه چندان خوشایند رساند: بسیاری از مردم دچار یبوست هستند؛ اما نه اطّلاعی از آن دارند؛ نه با عوارض آن آشنایی دارند و نه حتی تعریف درستی از این بیماری دارند. یبوست در مکاتب مختلف طبّ قدیم یکی از «امّ الامراضی» محسوب می شود که می تواند در ایجاد هر بیماری دخیل باشد ولذا در درمان هر ناخوشی نیز، یکی از اصول مهم، رفع یبوست است؛ چنانکه در تقریباً تمامی درمانهای ذکر شده در این پایگاه نیز، رفع یبوست به عنوان یکی از اصول اولیه ذکر شده است. این در حالی است که در طبّ جدید، یبوست از جمله بیماری هایی است که توجّه چندانی به آن نمی شود؛ چنان که می بینیم در حالی که سازمان بهداشت جهانی برنامه های گوناگونی را در سطح جهان برای مبارزه با اسهال اجرا می کند؛ اما در میان هیاهوی اسهال و طرفداران آن! یبوست به آرامی و بدون سر و صدا عمر انسانها را می کاهد و …. [h=3]تعریف یبوست در طبّ جدید[/h] طبّ جدید، اغلب، یبوست را به صورت فردی تعریف می کند؛ به این معنا که اگر فرد، چند روز یک بار هم اجابت مزاج داشته باشد؛ در صورتی که مشکلی با وضعیت اجابت مزاج خود نداشته باشد؛ یبوست ندارد! مثلاً به این جملات دقت کنید: «یبوست برای افراد مختلف، معنای متفاوتی دارد. طبق بررسی های انجام شده، بعضی از افراد هر شش تا دوازده روز و آن هم با کمک مسهل های قوی اجابت مزاج دارند و حتی این مسأله را به عنوان امری طبیعی پذیرفته اند. فعالیت و حرکت روده برای دفع، به میزان سلامتی افراد بستگی دارد. برای بعضی از افراد، حرکت روده و اجابت مزاج، هر دو روز یک بار، طبیعی است؛ درحالی که فرد دیگری ممکن است روزانه سه بار و حتّی بیشتر دفع انجام دهد و هر دوی آنها کاملاً سالم باشند.» آنچه که در کتب معتبر پزشکی، به عنوان تعریف یبوست پذیرفته شده است این است که: «کسی که دفع سخت و طولانی داشته باشد یا احساس دفع ناکافی کند یا کم‌تر از سه بار در هفته دفع داشته باشد؛ یبوست دارد. برای آن که بگوییم شخصی مبتلا به یبوست است؛ باید ۲ یا بیش‌تر از نشانه‌های زیر را حداقل به مدت ۳ ماه داشته باشد: الف) زور زدن بیش از حد در حین اجابت مزاج. ب) مدفوع سفت و خشک. ج) احساس تخلیه ناکامل بعد از اجابت مزاج. د) دو بار یا کمتر عمل دفع در هفته. نتیجه این تعریف هم واضح است. مثلاً اگر کسی یک بار در هفته اجابت مزاج داشته باشد؛ اما مدفوع وی نرم باشد و به راحتی تخلیه شود و بعد از تخلیه، احساس راحتی بکند؛ دچار یبوست نیست! بدیهی است که این تعاریف از منظر طبّ سنتی پذیرفته نیستند. [h=3]اجابت مزاج مطلوب از دیدگاه طبّ سنّتی[/h] در تعریف یبوست باید به ۴ عامل توجه کرد: ۱- تعداد دفعات دفع مدفوع. ۲- کیفیت دفع. ۳- قوام مدفوع. ۴- حجم و جرم مدفوع. ابن سینا اعتقاد دارد که به ازای مصرف هر وعده غذایی، شکم باید یک بار کار کند؛ به این ترتیب؛ در روزگار ما که مردم ۳ وعده غذا مصرف می کنند؛ باید ۳ بار هم دفع مدفوع داشته باشند؛ اما این تعریف، در عمل، برای اکثر مردم این دوره و زمانه، یک ایده آل است که دسترسی به آن چندان آسان نیست. به همین جهت ما با اجازه جناب ابن سینا عملاً می پذیریم که روزانه یک بار دفع مدفوع، حداقّل آن چیزی است که می توان از یک فرد سالم با رژیم غذایی امروزی انتظار داشت؛ اما به شرطی که عوامل بعدی نیز فراهم باشد. به زبان ساده، دفع مطلوب، دفعی است که به آسانی و بدون هر گونه درد و ناراحتی انجام شود و پس از آن، شخص، احساس سبکی، راحتی و خالی بودن روده ها را تجربه کند. پس از حصول این دو شرط، نوبت شرط سوم و چهارم است؛ به این معنا که قوام مدفوع نیز نه زیاد سفت باشد و نه زیاد شل؛ و به لحاظ وزنی نیز تقریبا معادل غذای مصرف شده باشد. بنابراین تعریف نهایی قابل قبول برای این که بپذیریم کسی یبوست ندارد این است که حداقل روزی یک بار، آنهم به آسانی، دفع مدفوعی با قوام و حجم متناسب داشته باشد. نکته: گاهی ظاهرا تمام شروط فوق، محقّق است امّا فرد مجبور است روزی ۷-۶ بار به دستشویی برود تا راحت بشود! به عبارت دیگر، میزان دفع مدفوع در هر بار، کم است-اگرچه میزان کلّی آن طبیعی است- از نظر ما، این حالت نیز نوعی یبوست یا اختلال دفع مدفوع محسوب می شود. [h=3]حکایت موش و مرگ موش و باقی ماجرا[/h] موش، متأسّفانه جانور باهوشی است و این هوش، مبارزه با او را هم سخت می کند. برای مثال اگر یک سمّ سریع الاثر را برای معدوم کردن موش ها به کار ببریم، سایر موش ها از فاصله کم بین خوردن سم تا مردن رفقایشان، متوجّه ارتباط این خوردن و آن مردن می شوند و لذا بقیه از خوردن آن خودداری می کنند و به این ترتیب، اقدامات شهرداری محترم بدون اثر می ماند. به همین جهت هم برای این کار از سموم دارای اثر کند استفاده می کنند؛ به این ترتیب که بین زمانی که موش، سم را می خورد تا زمانی که می میرد چند روزی فاصله بیفتد تا بقیه موش ها نفهمند که مردن رفیقشان مربوط به آن غذایی است که چند روز پیش خورده است. عجیب است که ما انسان ها نیز در مورد برخورد با اسهال و یبوست – و بسیاری از پدیده های مشابه – مانند موش ها عمل می کنیم؛ به این معنا که در مورد اسهال، از آنجا که پر سر و صداست و اگر بخواهد انسانی را تلف کند در عرض چند روز کار او را یکسره می کند؛ انواع برنامه های جهانی و منطقه ای و کشوری را با هزینه های گزاف اجرا می کنیم؛ ولی در مورد یبوست که آرام و بدون سر و صدا عمر بسیاری از انسان ها را کوتاه می کند و زمینه ساز اغلب بیماری ها – از جمله انواع سرطان ها – می شود، هیچ نگرانی نداریم. ظاهراً ما هم مثل موش ها متوجّه ارتباط بین یبوست و این همه عارضه و مرگ و میر نمی شویم. امّا مطمئن باشید که یبوست، هزاران بار کشنده تر از اسهال است. از همین حالا برای من قابل پیش بینی است که این مقاله که به نظر خودم از مهمترین مقالات پایگاه است، با اقبال چندانی از سوی کاربران محترم مواجه نخواهد شد! [h=3]چرا یبوست این قدر خطرناک است؟[/h] پاسخ این سوال چندان پیچیده نیست. یبوست برای بدن به مانند یک بحران دفع زباله است. بدن از راه های مختلفی اقدام به بیرون ریختن مواد زاید از درون خود می کند. ساده ترین این راه ها، دفع مدفوع و ادرار، تعریق، تنفّس و … هستند. در این بین، دفع مدفوع از راه روده معمولاً عهده دار دفع خطرناک ترین موادّ زاید از بدن است. موادّ دفعی روده ها معمولاً به قدری خطرناک هستند که در آموزه های عملی طبّ اسلامی و طبّ سنّتی ایران، تدابیر مختلفی اندیشیده شده است که انسان حتّی در معرض بخارات متصاعد شده از آنها نیز قرار نگیرد. (مثل استحباب پوشاندن سر در توالت و …). حالا فکرش را بکنید که این مواد؛ با این درجه از سمّیت به جای آن که از بدن بیرون بروند، در بدن باقی بمانند و از طریق سیستم بازجذب قوی روده، مجدّداً به داخل بدن برگردند. طبیعی است که در این حالت، بدن دربه در به دنبال راهی می گردد که هر طور شده این مواد را بیرون بریزد. با توجّه به اشکال موجود در راه اصلی(یعنی روده)، گاهی این مواد از طریق پوست شروع به دفع می کنند که حاصل آن بروز انواع بیماری های پوستی مثل اگزما و کهیر است. اگر بدن راه ریه را انتخاب کند، می توان شاهد بروز آسم، برونشیت، تنگی نفس و مانند آنها بود. به همین ترتیب، بدن هر راهی که برای دفع این مواد انتخاب کند، منجر به بروز بیماری جدیدی خواهد شد. اگر به هر دلیل این راه های غیرعادی دفع هم برای بدن قابل استفاده نباشند؛ این مواد در مناطق مختلف بدن رسوب می کنند و انواع بیماری ها را به وجود می آورند که اقسام تومورهای خوش خیم و بدخیم یکی از آنها می باشند. [h=3]علل ایجاد یبوست[/h] ۱- مشکلات تغذیه ای اصلی ترین دلیل ایجاد یبوست هستند از جمله: - مصرف مواد غذایی یبوست زا: سر دسته این غذاها، برنج است؛ یبوست زایی برنج در حدی است که می توان در درمان بسیاری از اسهال ها به عنوان یک داروی خوب از آن استفاده کرد. ماکارونی، موز، لبنیات به ویژه لبنیاب پرچرب،(و به ویژه پنیر، ماست شیرین و کشک)؛ مصرف زیاد موادّ گوشتی(به خصوص به صورت خشک مثل کباب) و بسیاری از فست فودها از دیگر علل ایجاد یبوست هستند. - مصرف کم فیبر: - کم مصرف کردن منابع اصلی فیبر یعنی میوه و سبزی ها. - کندن پوست میوه ها. - از دست دادن آب بدن و یا عدم مصرف کافی مایعات، می تواند باعث یبوست شود. به همین جهت هم هست که روزه داری؛ مصرف داروهای ادرارآور؛ مصرف نوشیدنی های کافئین دار مثل قهوه و نوشابه های سیاه که خاصیت ادرارآوری دارند؛ می توانند باعث ایجاد یبوست شوند. تذکّر بسیار مهم: مطلب فوق هرگز به این معنا نیست که نوشیدن آب زیاد به عنوان یک روش درمان یبوست مورد تأیید ماست؛ بلکه چنان که در مقالات مرتبط با این بحث هم آمده است؛ مصرف آب، تنها باید بر اساس میزان تشنگی انجام شود. آب درمانی تنها به روش هایی خاص، مورد تأیید این پایگاه است که در بخش تغذیه و رژیم ها خواهد آمد. ۲- بی تحرّکی: که از شایعترین دلایل ایجاد یبوست، در این دوره است به ویژه اگر این بی تحرّکی، با نشستن طولانی مدت روی صندلی توأم باشد. ۳- شرایط فیزیولوژیکی خاص مثل حاملگی(به علت تغییرات هورمونی که باعث کاهش حرکات روده ها می شوند و فشار فیزیکی رحم روی روده ها) و افزایش سن(به دلیل کاهش سوخت و ساز بدن در پیری و متعاقب آن کاهش فعالیت روده ها) ۴- مسافرت: افرادی که به مسافرت می روند غالبا دچار یبوست می شوند. علّت این امر، تغییر در برنامه غذایی و برنامه روزانه زندگی این افراد است که باعث کاهش عملکرد کبد می شود. ۵- مصرف برخی از داروهای شیمیایی می تواند باعث ایجاد یبوست شود ازجمله: برخی داروهای ضد فشارخون بالا؛ بعضی داروهای پایین آورنده چربی خون؛ داروهایی که ترکیبات تریاک دارند(مثل داروهای کدئین دار)؛ برخی داروهای مسکّن؛ آنتی اسیدها(داروهای ضد اسید معده)؛ برخی داروهای درمان کننده پارکینسون؛ داروهای ضدّ گرفتگی عضله؛ داروهای ضدّ افسردگی؛ مکمّل های آهن؛ مکمّل های کلسیم؛ آنتی هیستامین ها؛ داروهای ادرارآور؛ داروهای ضدّ تشنّج و …. ۶- خودداری از دفع به موقع مدفوع: صرف وقت کافی برای اجابت مزاج از نکات بسیار مهم است. کسانی که به دلایل مختلف، اجابت مزاج را به تاخیر می اندازند پس از مدتی دچار یبوست شدید خواهند شد. هرگز نباید احساس اجابت مزاج را صرفاً به دلیل دوری از منزل؛ نداشتن وقت کافی؛ احساس خجالت و … نادیده گرفت. ۷- مصرف مداوم داروهای ملیّن و مسهل: اگر داروهای مسهل به طور مداوم مصرف شوند پس از مدتی روده کار طبیعی خود را انجام نداده و به اصطلاح تنبل می شود و یبوست به وجود می آید. بنابراین از مصرف خودسرانة داروهای مسهل خودداری کنید و تنها با تجویز پزشک آنها را مصرف کنید. ۸- برخی بیماری هایی که می توانند عامل ایجاد یبوست باشند: کم‌کاری تیروئید و برخی دیگر از غدد داخلی؛ مرض قند، تومورهای روده و مقعد؛ اورمی؛ زیادی کلسیم در بدن؛ کمبود قند خون؛ سل؛ بیماری ام.اس.؛ پارکینسون؛ آسیب های نخاعی؛ بیماری‌های عضلانی مثل دیستروفی عضلانی؛ بیماری روده تحریک‌پذیر یا روده عصبی؛ بیماری‌های مرتبط به عضلات کف لگن؛ افسردگی و …. تذکّر مهم: ذکر بیماری های فوق تنها در جهت آشنایی کاربران گرامی است و ضرورتی ندارد به هنگام یبوست سریعاً به فکر سرطان و دیابت و … بیفتید. همچنین این بیماری ها بر اساس منطق طبّ جدید معنا دارند و گرنه در طبّ قدیم، تعاریف بر اساس منطق اخلاطی انجام می شود. نکته: برداشت عموم مردم از واژه های مسهل و ملیّن، داروها یا غذاهایی است که باعث نرم شدن و کارکرد مناسب روده ها می شوند؛ با این فرق که مسهل به داروهای قویتر و ملین به داروهای ملایم تر اطلاق می شود؛ امّا معنای این واژه ها در طب قدیم، دقیقاً معادل معنایی که امروزه از آنها استنباط می شوند؛ نیست؛ امّا با قدری مسامحه، آنها را به همین معنای امروزی استفاده کردیم. [h=3]درمان [/h] درمان یبوست به روش طب سنّتی، به مانند سایر بیماری ها، بر اساس علل ایجاد کننده آن است و تجویز یک نسخه واحد برای تمام افراد امکان پذیر نیست. به همین جهت هم هست که می بینیم غذا یا دارویی که برای یک نفر، یک ملین مطلوب محسوب می شود در فرد دیگر ممکن است باعث ایجاد یبوست شود. آنچه در ادامه به آن اشاره می شود؛ نسخه هایی ساده است که در اکثر موارد یبوستهای ساده برای عموم قابل استفاده است امّا باید باز هم متذکّر شویم که به مانند سایر بیماری ها، درمان یبوست نیز باید با تغییر در رژیم غذایی و روش زندگی انجام شود و نسخه های ذکر شده تنها در کوتاه مدّت و حتّی المقدور با تجویز پزشک قابل استفاده خواهند بود. ۱- برگ سنا: شاید پر مصرف ترین مسهل گیاهی مورد استفاده مردم، برگ سنا باشد؛ اما در مورد برگ سنا باید توجه داشت: - دل پیچه ازعوارض شایع مصرف برگ سناست. در بعضی از افراد، این دل پیچه، پس از چند روز استفاده برطرف می شود؛ ولی در برخی دیگر مانع ادامه درمان می شود. - برگ سنا مسهلی قوی است که در بسیاری از افراد می تواند ایجاد اسهال کند؛ پس بهتر است کمی در مصرف آن احتیاط شود. - مصلح برگ سنا، گل سرخ است. یعنی برای کاهش عوارض برگ سنا باید آن را همراه گل سرخ مصرف کرد. برخی به نسبت ۱به ۱ و برخی ۲ به ۱(۲ قسمت برگ سنا و یک قسمت گل سرخ) اعتقاد دارند. - بهتر است در صورت امکان، چوبها و شاخه ها و تخم ها را از برگ سنا جدا کرد، این کار نیز به کم کردن عوارض منفی برگ سنا کمک می کند. - یکی از اشکالات برگ سنا، ایجاد مقاومت دارویی است که در درصد نسبتاً زیادی از بیماران دیده می شود. برای کاهش این عارضه به پزشکان و عطّاران محترم توصیه می شود که برگ سنا را در ترکیب با مسهل ها و ملین های دیگر استفاده کنند. - برگ سنا نیز به مانند سایر مسهل ها نباید به مدت طولانی مورد استفاده قرار گیرد. - طبع سنا گرم و خشک است؛ اما اگر در ترکیب با گل سرخ استفاده شود؛ از سوی اکثر افراد تحمل می شود. - در درمان بیمارانی که دچار مشکلات اسکلتی- عضلانی هستند(آرتروز، روماتیسم، دردهای سیاتیکی و …) سنا، مسهل انتخابی است. - بهتر است بانوان باردار از مصرف این دارو خودداری نمایند. روشهای استفاده: * یک قاشق غذاخوری برگ سنا و یک قاشق غذاخوری گل سرخ را با ۵/۱-۱ لیوان آب به مدت ۲۰ دقیقه روی شعله کم بجوشانید یا ۴۰-۳۰ دقیقه دم کنید. سپس صاف کرده، شیرین نموده میل کنید. * یک قسمت برگ سنا و یک قسمت گل سرخ را با هم آسیاب نموده روزی یک قاشق چایخوری با کمی ماست میل کنید. ۲- گل سرخ: گل سرخ معمولاً در ترکیب با سنا استفاده می شود که در بالا به آن اشاره شد. اما به تنهایی نیز مسهل مناسبی است؛ به ویژه در بیماران قلبی یا کسانی که از مشکلاتی مانند افسردگی رنج می برند قابل استفاده است. روش استفاده آن هم به همان صورت دم کرده، جوشانده یا مصرف پودر آن با ماست است. در برخی افراد، گل سرخ می تواند کمی نفخ ایجاد کند. ۳- فلوس: این دارو اگر چه کمتر در بین مردم شناخته شده است؛ اما مسهلی است«به رفق و بی غائله»(قرابادین کبیر- ۲۰۲) یعنی جزء مسهل هایی است که کمترین آزار و اذیت را دارد. در مورد فلوس باید دانست: - مسهل انتخابی در زنان حامله و کودکان است. - در بیمارانی که طاقت عوارض گوارشی سنا را ندارند، فلوس داروی بسیار مناسبی است. روش استفاده: به طور معمول گفته می شود که باید نی فلوس را شکست و دانه ها در آن را خارج کرد و هر بار به اندازه یک قاشق مرباخوری از دانه ها را با ۵/۱-۱ لیوان آب به مدت ۲۰ دقیقه روی شعله کم جوشانده صاف کرده شیرین نموده میل کرد. این روش برای تمام بیماران به راحتی قابل انجام است. پیشنهاد به عطاران و پزشکان محترم: برای راحتی بیماران، فلوس را به صورت کامل(با پوست و پرده ها و مغزها) آسیاب کرده در اختیار بیمار بگذارید؛ منتها در هر بار مصرف، یک قاشق غذاخوری از دارو استفاده شود. اگر دسترسی به آسیاب قوی داشته باشید و فلوس را کاملاً نرم آسیاب کنید، می توانید روزی یک قاشق مرباخوری از آن را با کمی ماست هم میل کنید. نکته مهم: ۱- فلوس را نیز نباید به مدت طولانی مصرف نمود. ۲- طبع فلوس گرم و تر است؛ اما بسیار نزدیک به تعادل است، لذا اکثر افراد مصرف آن را تحمل می کنند. ۳- فلوس کمی دیر اثر است و معمولاً پس از ۲۴ ساعت عمل می کند. ۴- هلیله سیاه: هلیله سیاه طبعی سرد و خشک دارد و برای افراد گرم مزاج به خصوص کسانی که علاوه بر یبوست، مشکلات روحی نیز دارند، ملین مناسبی است. بهترین شیوه مصرف هلیله سیاه آن است که آن را آسیاب نموده روزی یک قاشق چایخوری با کمی ماست مصرف کنید. هلیله را به صورت جوشانده یا دم کرده، مصرف نکنید. ۵- ملین های ملایم! داروهای زیادی هستند که اثر ملین خفیفی دارند و در یبوست های خفیف یا به عنوان درمان کمکی در کنار سایر ملین ها قابل استفاده اند؛ از آن جمله می توان به داروهایی مانند خطمی، رازیانه، زنیان، شکر سرخ و … اشاره کرد که به صورتهای مختلف قابل استفاده اند. ۱-۵- روغن ها بسیاری از روغن ها را می توان به عنوان ملین استفاده کرد؛ اما آنچه که بیشتر در بین مردم استفاده می شود ۳ تاست: روغن کرچک: ملیّنی بسیار قوی و پر عارضه است و لذا فقط با تجویز پزشک مصرف می شود. زنان باردار مجاز به استفاده از آن نیستند. روغن بادام شیرین: ملین خوبی است؛ اما با توجه به قیمت آن بهتر است برای کودکان استفاده شود. روغن زیتون: در نوع خود بهترین است به شرط آنکه تصفیه نشده و خالص باشد. مصرف چند قاشق روغن زیتون در روز، علاوه بر کمک به کارکرد صحیح روده ها، باعث کاهش چربی های مضر خون و افزایش چربی های مفید آن، کاهش بروز بیماری های قلبی عروقی و سرطان ها خواهد شد. ۲-۵- هویج: مصرف روزانه یکی دو عدد هویج آب پز، بسیاری از یبوست های خفیف را درمان می کند. ۳-۵- خاکشیر: خاکشی که در بین مردم علی العموم به عنوان یک داروی قابض و ضد اسهال شناخته می شود؛ می تواند به عنوان یکی از بهترین ملین ها عمل کند. به این ترتیب که آن را به جای استفاده با آب سرد، با آب جوش مصرف کنیم. برای این کار روزانه یک یا دو بار و هر بار یک قاشق مرباخوری خاکشی شسته شده را با یک استکان آب جوش مخلوط و میل می کنیم. البته اگر بگذاریم خاکشی همراه آب جوش ۶-۵ قل بجوشد، اثر بسیار بهتری خواهد داشت. مصرف خاکشی به این صورت با توجه به اثر بسیار ملایم آن، برای درمان یبوست های مختلف به ویژه در کودکان و زنان باردار بسیار مفید است. استفاده از خاکشی به عنوان ملین را در این موارد توصیه می کنیم: - افراد مسن یا کسانی که بر اثر بیماری های مزمن یا شدید، آب بدن و روده ها را از دست داده اند؛ با مصرف خاکشی نتایج خوبی را مشاهده خواهند کرد. - گزینه اول دارویی در درمان یبوست بیمارانی که دچار هموروئید(بواسیر)، واریکوسل و یا واریس هستند، خاکشی است؛ چرا که خاکشی در درمان این بیماری ها بسیار مؤثر است. - خاکشی در بیمارانی که به علت ضعف معده و روده قادر به تحمل بسیاری از داروهای ملیّن نیستند؛ دارویی مطلوب محسوب می شود. - کسانی که به علت غلبه سودا دچار یبوست می شوند؛ در اثر مصرف خاکشی نفع بسیار زیادی خواهند دید. - خاکشی طبع ملایم و معتدلی دارد و لذا تقریبا در تمامی افراد به راحتی تحمل می شود؛ این امر به ویژه برای کسانی که کبد بسیار ضعیفی دارند و تحمل گرمی یا سردی داروها را ندارند بسیار مفید است. دانه های لعاب دار: دانه های زیادی هستند که اگر مدتی در آب بمانند و خیس بخورند، یک پوشش شبیه ژلاتین در اطراف خود ایجاد می کنند. این گونه داروها با ایجاد حالت لیزابه ای در روده ها، باعث تخلیه آنها می شوند. از معروفترین آنها می توان به اسپرزه، بارهنگ، تخم شربتی، بالنگو و … اشاره کرد. اکثر این دانه ها طبع گرمی دارند. در این میان یکی از استثناها، اسپرزه است که طبع بسیار خنکی دارد و می تواند ملین مطبوعی در افراد گرم مزاج – و به خصوص افراد صفراوی باشد – و در افراد سرد مزاج – و به ویژه بلغمی ها – درد سر ساز خواهد بود. روش استفاده: توصیه ما این است که کسانی که می خواهند برای مدتی طولانی از این گونه دانه های لعاب دار به عنوان ملین استفاده کنند؛ از مخلوط چند تا از آنها استفاده کنند. هر روز یک قاشق غذاخوری از این دانه ها را در یک لیوان آب جوش خیسانده پس از لعاب انداختن، دانه ها و آب آن را میل کنید. آلو: در افراد گرم مزاج و به ویژه صفراوی ها، خیسانده آلو، ملینی مطبوع و مورد پسند است؛ اما در کسانی که طبیعت سرد یا معده و روده ضعیفی دارند باید از خوردن آن اجتناب کنند. برگه های خیسانده: خیسانده برگه های قیسی و هلو و یا خیسانده انجیرخشک، کمک زیادی به درمان یبوست می کنند. دو مورد اول ممکن است برای کسانی که معده و روده ضعیفی دارند کمی مشکل ساز شوند؛ اما خیسانده انجیرخشک تقریباً به همه افراد می سازد. سبوس گندم: برای استفاده طولانی مدت در درمان یبوستهای خفیف به ویژه در بیمارانی که درجاتی از سوء تغذیه یا کم خونی دارند و نیز در بیمارانی که دچار سندروم روده تحریک پذیر با غلبه یبوست هستند؛ سبوس گندم دارویی بسیار مناسب است. سبوس گندم متأسفانه آنقدر از زندگی ما دور افتاده است که بسیاری از ما آن را نمی شناسیم. برای آنکه یادمان بیاید که سبوس گندم چه شکلی است! باید بگویم که همان خاک ارّه هایی! که زیر خمیر نان بربری ریخته می شود؛ سبوس گندم مهجور و غریب در زندگی مدرن امروزی است. برای استفاده ازسبوس گندم به عنوان ملین، روزی یک قاشق غذاخوری از آن را با حداقل ۵/۱ لیوان آب بخیسانید تا کاملاً پف کند و بعد مصرف کنید. ۶- صبر زرد صبر زرد که امروز، با عنوان پرطمطراق «آلوئه ورا» معرفی می شود؛ یکی از قوی ترین مسهل های مورد استفاده در طب سنتی است که چون استفاده از آن به جز با تجویز پزشک مجرب در این زمینه، خطرناک است؛ از توضیح بیشتر در مورد آن خودداری می کنیم. ۷- غذاهای آبکی و ملین اکثر آش ها و شورباهای سنتی ایرانی، ملین های ملایم و بی آزاری هستند که در اکثر افراد قابل استفاده است. ۸- آب خوردن صبحگاهی! تردیدی در این نیست که خوردن مقداری آب در اول صبح(ناشتا)، اثر ملینی بسیار خوبی دارد؛ اما این کار باعث افزایش بلغم در بدن می شود و لذا برای درمان طولانی تجویز نمی شود. در صورت انجام این کار هم بهتر است از آب عسل استفاده شود. ۹- شیر در بعضی از افراد ملین بسیار خوبی است؛ اما ملاحظات مربوط به عدم مصرف شیرهای پاستوریزه و سایر آداب مصرف شیر، ان شاء الله به طور مفصل مورد بحث قرار خواهد گرفت. ۱۰- تنقیه یک روش بسیار عالی در درمان یبوست به ویژه یبوستهای مزمن و شدید است که البته به جهت اینکه این کار باید با نظر پزشک انجام شود فعلاً از پرداختن به آن صرف نظر می کنیم. ۱۱- شیاف ها شیاف گذاشتن بعضی داروها، کمک مناسبی در درمان یبوست است. یک داروی مناسب برای این کار کره است. بسیاری از داروهای فوق الذّکر هم از این راه قابل استفاده اند. شیاف صابون که برخی در درمان یبوست های شدید خود استفاده می کنند به علّت احتمال ایجاد اسهال شدید باید با احتیاط مصرف شود. تذکّر ۱: در افراد بسیار لاغر، مسن و یا کسانی که دوره های طولانی بیماری را پشت سر گذارده و آب بدن آنها کم شده است؛ – به اصطلاح بدن خشکی دارند – تجویز مسهل های قوی مثل، سنا، گل سرخ، فلوس و … که برای عملکرد خود نیاز به جذب آب دارند؛ نه تنها نتیجه ای در بر ندارد و باعث کار کردن روده ها نمی شود؛ بلکه بیماری های شخص را نیز تشدید می کند. در درمان این گونه بیماران بهتر است از داروهایی مانند خاکشی، هویج آب پز و روغن ها استفاده کرد.

تذکّر ۲: بالا بودن میزان اسید معده و کم خونی، دو علّت بروز یبوست های مقاوم به درمان هستند؛ لذا باید در درمان یبوست به این دو مشکل، توجّه ویژه ای کرد.

[h=3]درمان یبوست در نوزادان و کودکان[/h] پیشنهادهای ما برای نوزادان و کودکان به این شرح است: ۱- روغن بادام شیرین: بهتر است استفاده از آن به کودکان زیر دو سال محدود شود، بالاتر از این سن، مصرف مقادیر بیشتری از دارو مورد نیاز است که معمولاً از طرف کودک تحمل نمی شود. ۲- خاکشی که شرح آن گذشت. ۳- ماساژ روغن زیتون روی شکم: به ویژه در کودکان کم سن و سال تر، در اکثر موارد باعث راه افتادن شکم خواهد شد. ۴- فلوس: تنها مسهل مورد توصیه در کودکان، فلوس است؛ اگر چه اکثر کودکان با طعم آن مشکل دارند؛ اما با توجه به اینکه مقادیر اندک(مثلاً نصف استکان از جوشانده آن) اثرات کافی به دنبال خواهد داشت؛ می توان با استفاده از قطره چکان یا قاشق، آن را به کودک خورانید. ۵- بسیاری از کودکان به مصرف ترکیبی عرق کاسنی و شاهتره نیز پاسخ مناسبی می دهند. ۶- در موارد مقاوم، می توان هلیله سیاه را آسیاب کرده، آن را در کپسول ریخته روزی یک کپسول به کودک خوراند. در مواردی که کودک قادر به بلع کپسول نیست؛ می توان کپسول را به عنوان شیاف استفاده کرد. در این روش از سایر داروهای مسهل مانند فلوس نیز می توان استفاده کرد.