معرفی هنر گره چینی

[sam arch 55,878]

 

در انتهای این پست فایل پی دی اف آموزش ترسیم گره و انواع گره به صورت کامل در اختیار شما قرار گرفته و همچنین به عنوان نمونه یک فایل اتوکد از انواع گره به صورت ترسیم شده نیر ضمیمه ی پست قرار گرفته.امیدوارم مفید واقع بشه.

 

 

 

 

بخشي که امروز از آنها به عنوان هنرهاي سنتي ياد مي‌کنيم رشته‌هايي هستند که در دايره لغات صنايع‌دستي از آنها با عنوان رشته‌هاي در حال منسوخ و يا منسوخ شده ياد مي‌شود.

 

رشته‌هايي که روزگاري به دليل داشتن کاربرد از جايگاه ويژه‌اي در زندگي مردم برخوردار بوده و امروزه به سبب ورود توليداتي که از تنوع و کاربري مناسب‌تري برخوردارند جايگاه خود را از دست داده‌اند.

 

صنايع‌دستي در معماري ايران تنها نقش مزين‌کننده فضا را ندارد بلکه هرکدام در جايگاه خود کاربرد‌هاي گوناگوني دارد و از جمله اين رشته‌ها گره‌چيني است.

 

 

تاريخچه

گره‌چيني چوب از هنر‌هاي ظريفي است که از اوايل دوره اسلامي ‌در ايران رايج بوده است. برخي پژوهشگران احتمال داده‌اند استفاده از اين هنر از دوران خلفا عباسي آغاز شده و در قرن 6 تا 8 هجري قمري در مصر و سوريه متداول شده و از همان زمان به ايران رسيده است.

 

بر اساس شواهد و آثار موجود پيشينه هنر گره‌چيني در معماري ايران به دوره سلجوقي و صفوي باز مي‌گردد و خاستگاه آن نيز شهر اصفهان بوده است. از اين سبک کار به طور معمول در ساخت درهاي اماکن متبرکه، مقابر، منابر و از مشبک در پنجرهاي منازل و کاخ‌ها و نرده‌ها استفاده مي‌شده است. از دوران صفوي به بعد تعبيه شيشه‌هاي رنگي در چوب‌هاي مشبک رايج شده و در اصطلاح به "ارسي" مشهور شد. هنرهاي چوبي پس از صفويه به خصوص در دوران قاجار نه تنها تکامل فني نداشت بلکه با افت فني نيز روبرو شد. البته هنر ارسي‌سازي در اين دوره به اوج خود رسيد.

 

به طور کلي از چوب و فرآورده‌هاي آن در بناهاي صد سال اخير به عنوان مصالحي موثر در ستون‌هاي چوبي، پوشش‌ سقف‌هاي دوجداره خارجي و توفال‌سازي، در ساختن پنجره‌هاي ارسي و پنجره‌هاي ظريف با کارهاي هنري مختلف گره سازي، قواره‌بري و غيره استفاده شده است.

تعريف گره چيني

گره چيني به هنري ايجاد شده با قطعات برش خورده چوب و شيشه‌هاي رنگي در اشکال مختلف و متعدد الاجرا و وحدت‌گراي هندسي که به طور هماهنگ در يک کادر مشخص و تکرار شونده در کنار هم قرار گرفته باشند گفته مي‌شود. در واقع هندسه نقوش و گره‌کشي جزء جدانشدني اين هنر به حساب مي‌آيد.

 

در اصطلاح هنري گره‌چيني عبارت است از مجموعه‌اي از شکل‌هاي هندسي که با نظم و ترتيب و پيچ و شکل‌هاي هماهنگ و قرينه در کنار هم چيده شده‌اند. در تعريف ديگر، گره‌چيني عبارت است از يک ترکيب هماهنگ از شکل‌هاي هندسي به هم پيچيده، موزون و جذاب که با استفاده از خط‌‌هاي راست شکل گرفته است.

اجزا گره

آلت: واحد کار در گره، آلت ناميده مي‌شود. آلت در لغت به معني ابزار، افزار واسطه اي ميان فاعل و مفعول براي رسيدن به اثر است. ودر واقع همان خط مرزي اطراف لقاط مي‌باشد خط‌هاي مرزي در گره‌هاي گوناگون متفاوت هستند.

 

لقط: در گره لقط به شکلهاي گره گفته مي‌شود، که از خط‌هاي مستقيم و بر اساس قاعده‌اي منظم به شکل‌هاي هندسي در آمده و در يک قاب يا زمينه محدود شده است. لقاط مي‌توانند ساخته شده از چوب و يا شيشه و يا هر جنس ديگري باشند.

 

فرآيند توليد

روش توليد گره‌چيني به اين صورت است که ابتدا طراحي و ترسيم گره مورد نظر براساس اندازه کار انجام مي‌شود. سپس از روي قسمت‌هاي مورد نياز گره رسم شده، الگو يا قالب برداشته مي‌شود و چهارچوب يا کارگاه در اندازه مورد نظر ساخته مي‌شود.

 

گره‌ها اتصالات کوچکي از چوب هستند که به صورت زبانه‌اي به يکديگر قفل مي‌شوند و نقش‌هاي زيبايي را بوجود مي‌آورند که هر چه ظريفتر باشند، از نظر هنري ارزش بيشتري دارند. براي ايجاد نقش گره، چوب‌ها به ضخامت بند رسم شده بريده و در عين حال چوب‌هاي واگيره (قطعاتي که در کار تکرار مي‌شود )از قالب‌هاي آماده شده تهيه مي‌شود. سپس به وسيله اره پشت‌بند‌دار، زاويه‌هاي اتصالات روي چوب را برش مي‌زنند و با رنده ابزار، روي آلت‌ها ابزار مي‌زنند. سپس دو سر هر يک از آلت‌ها فاق و زبانه (يا هر نوع اتصال ديگر که مورد نظر استاد کار باشد) مي‌زنند و در آخر، کار چيدن گره و درگير کردن اتصال‌هاي ساخته شده و شيشه‌هاي رنگي برش خورده کار به پايان مي‌رسد.

 

ابزارآلات و مواد اوليه

ابزار آلاتي که براي ساختن گره استفاده مي‌شود همان ابزاري است که دريک کارگاه دوردگريوجود دارد، مانند انواع اره (اره فلکي، اره دوربري، اره راديکال، اره چکشي، اره برقي، اره فارسي‌بر و انواع اره‌هاي دستي)، رنده (رنده کف‌بر، گنده‌گير، رنده ابزار، رنده خشتي، رنده دوراهي و رنده دست)، گيره (انواع گيره‌دستي و گيره روي ميز) خط‌کش (خط کش تيزه‌دار،کوليس، گونيا90درجه، گونيا فارسي، گونيا بازشو)، سمباده (ماشين سمباده‌زني، نواري، ديسکي، لرزشي و سنگ چرخ)، انواع دريل، سوهان، چکش، مته، فرز و ميز کار و... .

بهترين ماده اوليه ساخت گره‌چيني که مورد توافق استادکاران چوب است درخت چنار است که خوشبختانه اين درخت، درخت بومي ‌ايران است زيرا بافتي منسجم داشته و از مقاومت بالايي برخوردار است. البته از چوب نارنج، گلابي، گردو، عناب و از چوب درخت‌هاي جنگلي ايران از نوع آزاد و راش نيز براي ساخت گره‌چيني استفاده مي‌شود.

مبلمان سنتی با گره

 

نمونه‌هاي تاريخي

از بهترين نمونه‌هاي گره‌چيني در ايران مي‌توان عمارت چهل‌ستون، هشت‌بهشت و خانه‌هاي تاريخي خانه اعلم، شيخ‌الاسلام، سوکياس در اصفهان و تعدادي از خانه‌هاي تاريخي کاشان همچون خانه طباطبائي‌ها، خانه عباسيان، خانه بروجردي‌ها و تعدادي ديگر از اين انواع خانه‌ها در يزد و شهر‌هاي قديمي ‌را نام برد.

 

 

برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید.

• ورود
• یا
• ثبت نام

برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید.

• ورود
• یا
• ثبت نام

[sam arch 55,878]

گره چینی وانواع آن

 

هنرگره چینی با چوب به 3روش انجام می شود:

 

· تمام چوب(آلت و لغت)

 

· مشبّك

 

· ارسی

 

گره چینی تمام چوب

 

تمام چوب(آلت و لغت) که زیبایی خاصی داشته و آن گرۀ کاملا چوبی است. دراین گره به جای شیشه از خود چوب در رنگ های مختلف استفاده می شود. در این نوع گره چینی از انواع گره ها استفاده می شود که زیباترین آن گرۀ تند10 می باشد. این گره از گره های سخت است و تجربۀ زیاد می خواهد و دقت کار باید خیلی بالا باشد. تمام چوب(آلت و لغت) که زیبایی خاصی داشته و آن گرۀ کاملا چوبی است.

دراین گره به جای شیشه از خود چوب در رنگ های مختلف استفاده می شود. در این نوع گره چینی از انواع گره ها استفاده می شود که زیباترین آن گرۀ تند10 می باشد. این گره از گره های سخت است و تجربۀ زیاد می خواهد و دقت کار باید خیلی بالا باشد.

 

 

برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید.

• ورود
• یا
• ثبت نام

گره چینی چوب توپور(آلات ولغت شمسه تندده)درب مسجد

گره چینی مشبک

 

هنر مشبک قدمتی دیرینه دارد . از زمانی که انسانهای اولیه از غار نشینی به صحرا نشینی روی آوردند و از سنگ برای خود چهار دیواری ساختند ، برای روشنایی داخل کلبه پنجره ای از پوست حیوان ، چوب ، برگ یا سنگی که سوراخ سوراخ شده بود ، تعبیه کردند .

 

بدین ترتیب ضمن جلوگیری از ورود سرما تا حدی روشنایی کلبه را تأمین کردند . کم کم این سوراخها به اشکال هنری تبدیل شد .

 

امروزه آثار مشبک را بر درها ، منابر ، امامزاده ها ، مساجد ، ظروف فلزی و سفال ، که هنرمند با مهارت خاصی آن را مشبک کرده ، فلز ( آلومینیم ، مس ، طلا ، نقره ) ، چوب ( انواع تخته سه لایی ) استخوان حیوانات ( عاج ، استخوان شتر ، استخوان اسب ) چرم ، سنگ ، پلاستیک ، یونولیت ، فرمیکا ، نئوپان و… می توان مشاهده کرد .

 

در گذشته در منازل را با شیشه های رنگی و با استفاده از هنر مشبک می ساختند . این روش بخصوص از عهد صفویه متداول و تا 50 سال قبل معمول بود . متأسفانه اکنون کمتر از این هنر استفاده می شود و نمونه های از آن را فقط در موزه می توان یافت .

 

 

برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید.

• ورود
• یا
• ثبت نام

مشبک گره چینی چوب (شمسه هشت چهارلنگه)درب مسجد

 

این هنر برای تزیین قابها و سایر وسایل تجملی به کار برده می شود و معمولاٌ بر روی چوبهای گوناگون و عاج و استخوان انجام می گیرد .

 

در دنیای امروز برای هنر منبت و مشتقات آن از جمله مشبک کاری ارزش و اهمیت خاصی قائلند ، به همین جهت آثاری در زمینه منبت کاری و سایر رشته های مشتق شده از آن مانند مشبک کاری و معرق کاری در نمایشگاههای بزرگ جهان عرضه شده و با حسن استقبال قابل توجهی رو به رو شده است …

 

قابل اشاره است که استادان هنرهای تزیینی نیز قسمت عمده ای از اشتهار و معروفیت هنر خود را مدیون دستهای هنر پرداز با ذوق مشبک و معرق و منبت کاران می دانند

 

کاربرد هنر مشبک کاری : اغلب برای تزیین و زیبا سازی و … درها و پنجره های مساجد ، کاخها ، اماکن معتبر ، مقبره های بقاء متبرکه ، وسایل زینتی تجملی ، قابها و تابلوهای نفیس خوشنویسی ، انواع لوسترها . غیره به کار گرفته می شود .

 

 

گره چینی ارسی

 

اُرُسی ها از ویژه ترین عناصر معماری ایرانی هستند. ارسی در یا پنجره ی کشویی بالارویی است که به طور عمودی بالا و پایین برده می شود و عموماً درگاه آن رو به حیاط است.

 

بدنه ی ارسی با چوب به شیوه ی منبت کاری و مشبک (گره چینی) و نقش های متنوع هندسی و گیاهی (گره چینی و اسلیمی) ساخته می شود و سپس درون شبکه های چوبی شیشه های رنگی گذاشته می شود.

 

ارسی ها معمولا مستطیل شکل هستند و بخش فوقانی آن ها تا زیر سقف به شکل مستطیلی یا هلالی یا ضربی که با شیشه های رنگی زینت داده شده، تکمیل می شود.

 

این گونه در و پنجره برای تنظیم و ملایم کردن نور در خانه های آفتاب گیر مناطق گرمسیری کاربرد وسیعی داشته و بسیار مناسب بوده است. اما ساخت آن در سایر مناطق نیز کم و بیش رواج داشت و در بعضی مواقع در آن آیینه کاری نیز به کار می رفت.

 

با آنکه گره چینی و گره سازی و کاربرد نقوش گره دار در بناهای ایرانی قدمت کهنی دارد و نمونه آثاری از این هنر حتی از دوره ی آل بویه باقی مانده است؛ اما کاربرد گره چینی با ترکیب شیشه، آن طور که در پنجره ها و درهای ارسی دیده می شود، بیشتر از زمان صفویه به این سو قابل پیگیری است.

 

درباره ی واژه ی «ارسی» و اینکه چرا پنجره های گره چینی چوبی با تلفیق شیشه های رنگی و آینه را ارسی می خوانند، به طور کلی دو نظر اصلی وجود دارد:

 

دیدگاه اول هنر ساخت در و پنجره های ارسی را هنری وارداتی می داند و معتقد است که با توجه به تاریخچه ی احتمالی استفاده از تزیین ویترای، شیشه های رنگی و نقشبند منقوش در کشورهای اروپایی در قرون وسطی و بخصوص در کلیساهای عصر گوتیک، ایده ی ساخت ارسی محتملاً از آن سرزمین ها به ایران آمده است.

 

در جریان تسلط دولت عثمانی بر متصرفات روم این هنر توسط گروهی از هنرمندان ارامنه به ارمنستان منتقل شد و با ترکیبی از چوب و شیشه و اتصالات گوناگون در تزئین درها و پنجره ها مورد استفاده قرار گرفت.

 

با تشکیل حکومت صفویان و بخصوص در دوران شاه عباس صفوی گروهی از ارامنه ی شوروی به دلیل ملاحضات سیاسی به اصفهان کوچانده شدند و با احداث کلیساها و مدارس مختص خود، بخشی از هنر و فرهنگ سرزمین خود را به ایران آوردند.

 

از جمله گره چینی با شیشه رنگی که در قالب پنجره ها و روزن ها و درها و با نام ارسی استفاده شد.

 

از این رو و با توجه به چنین دیدگاهی گفته می شود که ارسی از واژه ی اروس به معنای روس یا منسوب به روسیه عاریه گرفته شده است. دیدگاه دوم که بیشتر توسط «محمد کریم پیرنیا» نمایندگی می شود، نظر قبلی را رد می کند

 

و این طور استدلال می کند که قدمت ساخت چنین پنجره هایی در ایران بسیار پیش تر از شکل گیری هرگونه معماری قابل توجه در روسیه است، و نمونه هایی از این هنر را در بناها و نقاشی های کهن ایرانی می توان یافت.

 

وی بیان می کند که احتمالاً نام ارسی به دلیل شباهت آن با قند اروس باعث این اشتباه شده است.

 

او همچنین می افزاید که «اُر» پیشوندی است به معنای بالارفتن و نظایر آن، این پیشوند مثلاً در واژه ی اردک (مرغ بالا جهنده)، ارچین (پله) و بسیاری واژه های دیگر دیده می شود. این پیشوند به معنای شبکه و نور و تماشا نیز در گویش های جنوب ایران بسیار رواج دارد.

 

از آنجا که ارسی پنجره ی مشبکی است که به جای گشتن بر روی پاشنه ی گرد به سمت بالا می رود، از این رو یافتن ریشه های ایرانی برای این هنر محتمل تر است.

 

«آرتور اپهام پوپ» نویسنده ی کتاب «شاهکارهای هنر ایران» به سنت غربیان این پنجره های رنگی را «ویترای» می نامد و می نویسد پنجره های ویترای از حدود قرن هفدهم جزء مهمی از معماری ایران محسوب می شوند.

 

چنانکه اشراف و حتی خانواده های متوسط در خانه های خود حداقل یک دیوار را به این هنر اختصاص می دادند. در این پنجره ها فرم های هندی، ستاره ها، چرخ ها و چندوجهی های در هم تنیده شده، قاب ایده آلی را برای شیشه های رنگی ایچاد می کنند.

 

رنگ ها به تنهایی شاید کمی تند باشند، اما توسط این طرح های شکسته شده و زاویه دار به خوبی تقسیم شده و باهم ادغام یافته اند، به طوری که نتیجه ی کار ایده آل است.

 

پوپ به نقل از تاورنیه ادامه می دهد معمولاً از این روش برای اتاق زنان یا اتاق هایی که ایشان استفاده می کردند بهره می بردند.

 

بدین ترتیب ضمن اینکه از پنجره هایی به شفافی کریستال استفاده می بردند، با این روش فضایی ایجاد می کردند تا زنان کمتر دیده بشوند. ارسی ها علاوه بر ایجاد فضای محرمیت در خانه، در تأمین نور طبیعی منازل نیز نقش بسزایی داشتند.

 

معماری ایرانی و تزئینات آن همواره به گونه ای ساماندهی و طراحی می شد که امکان استفاده از حداکثر نور خورشید را برای تأمین نور ارزان و سالم در طول ساعات روز فراهم کند.

 

مضاف بر این ها گره چینی با شیشه های رنگی و چوب (ارسی) با برپایی نوعی نظام خاص هندسی نقوش باعث ایجاد امکان موثر و ویژه ی خاصیت «اکوستیک» در معماری می شود. فرم های شش ضلعی با گوشه ها و زوایای حساب شده در گره چینی می توانند در پایین آوردن قدرت انتقال و برد صدا موثر باشند.

 

این فرم ها (مانند آنچه در بنای چهل ستون قابل مشاهده است) با ایجاد نوعی رزونانس صوتی به ایجاد فضای اکوستیک کمک می کنند.

 

ارسی ها از اجزای اصلی معماری ایرانی در دوره ها صفویه، زندیه، قاجاریه و حتی پهلوی بودند که امروزه اثر چندانی از آن در معماری مدرن خانه های ایرانی یافت نمی شود.

 

ارسی ها دارای کارکرد همزمان معمارانه و تزئینی بودند و معمولاً سه دری، پنج دری، هفت دری و گاهی نه دری ساخته می شدند و در ساختار اصلي خود از چهارچوب، وادار، پاخور، پاتاق و لنگه ها تشکيل می شدند.

 

چهار چوب از چوب هایی به صورت طولي، عرضي و منحني تشکيل يافته که ساير اجزاي ارسي در ميان آن قرار می گیرد.

 

ستون هاي عمودي در وسط چهارچوب، همینطور ستون هاي که به صورت طولي پنجره را به قسمت‌هايي مساوي تقسیم می کنند وادار نام دارند؛ پاخور يا پاشنه ارسي قسمت پايين و افقي چهارچوب است که ارتفاع آن با توجه به ارتفاع کتيبه و لنگه ها عموماً بين ١٠ تا ٥٠ سانتي متر تغيير مي کند؛

 

پاتاق يا کتيبه به قسمت بالایی پنجره اطلاق می‌شود که لنگه ها در داخل آن ها قرار می‌گیرند؛ بخشی از قسمت پایین ارسی دارای شیشه های رنگی بزرگ، گاهی تزئینات و به صورت متحرک است، که به آن لنگه یادرک یا چشمه می‌گویند.

 

خانه حقیقی در تهران (ساخته شده در عصر صفوی، با تزئینات عهد زند و قاجار)، خانه اعلم در اصفهان (حدود 140 سال قبل)، خانه امام جمعه در تهران (عصر ناصرالدین شاه قاجار)،

 

خانه آصف وزیری در سنندج (عصر قاجار) و خانه امینی ها در قزوین (عصر قاجار) تنها نمونه هایی از بناهای به جا مانده از سنت معماری ایرانی هستند که درها و پنجره های ارسی به کمال در آن ها بکار رفته است اُرُسی ها از ویژه ترین عناصر معماری ایرانی هستند.