Mohammad Aref 120,438 اشتراک گذاری ارسال شده در 22 فروردین، ۱۳۹۷ برنامه عمرانی اول (۱۳۳۴- ۱۳۲۷هـ ش) برنامه عمرانی اول کشور که در سال ۱۳۲۷ به تصویب مجلس شورای ملی رسید یک برنامه هفت ساله بود که برنامه میان مدت محسوب می شود. برنامه های ۷ ساله از مشخصه های برنامه های فرانسوی است و به این علت این برنامه را از لحاظ زمانی متاثر از برنامه ریزی فرانسه می دانند. در تهیه این برنامه از روش ها و اصول برنامه ریزی بیان شده دانشگاه شیکاگو استفاده گردید و به این علت از لحاظ محتوایی این برنامه را متاثر از برنامه ریزی کشور آمریکا می دانند. البته به طور کلی برنامه های عمرانی قبل از انقلاب کشور متاثر از برنامه ریزی کشور آمریکا بوده است. رئوس فصل های برنامه اول کشور متاثر از شرایط موجود کشور در آن دوره بود. ایران در جنگ جهانی دوم که اوایل دهه ۲۰ خاتمه یافت توسط قوای انگلیسی و روسی به بهانه پشتیبانی ضمنی شاه ایران از آلمان نازی اشغال شد و به دنبال آن کشور دچار نابسامانی های اقتصادی و اجتماعی گردید و به این علت سال ۱۳۲۶ که برنامه عمرانی اول تهیه شد اصلاح ساختار اجتماعی و اقتصادی کشور از اهم فصول برنامه محسوب گردید. برنامه اول شامل ۶ فصل اصلی بود (رجوع کنید به جدول ذیل) شامل: فصل اول: کشاورزی، فصل دوم: راه های شوسه و راه آهن، فصل سوم: صنایع و معادن، فصل چهارم: نفت، فصل پنجم: پست و تلگراف و فصل ششم: اصلاحات اجتماعی و شهری اقتصاد ایران در این دوره مبتنی بر اقتصاد کشاورزی بود. (به طور کل نبود امنیت زمین اضمحلال اقتصاد تجاری ، بازرگانی و خدماتی را فراهم می کند و همچنین در این دوره ایران از لحاظ صنعتی زیر ساخت های لازم را نداشت و به این علت اقتصاد پایه ملی مبتنی بر اقتصاد کشاورزی تعریف گردید) و به این علت پس از فصل اصلاحات اجتماعی و شهری فصل کشاورزی بیشترین سهم از اعتبارات برنامه را به خود اختصاص داد. بدین ترتیب فصل اصلاحات اجتماعی و شهری ۲۹ درص دو فصل کشاورزی ۲۵ درصد از کل اعتبارات برنامه را به خود اختصاص دادند. [TABLE=class: grid, width: 800, align: center] [TR] [TD=width: 70]فصول برنامه مبلغ به درصد[/TD] [TD=width: 53]فصل اول کشاورزی[/TD] [TD=width: 116]فصل دوم راه های شوسه و راه آهن[/TD] [TD=width: 73]فصل سوم صنایع و معادن[/TD] [TD=width: 61]فصل چهارم نفت[/TD] [TD=width: 105]فصل پنجم پست و تلگراف و تلفن[/TD] [TD=width: 127]فصل ششم اصلاحات اجتماعی و شهری[/TD] [TD=width: 32]جمع[/TD] [/TR] [TR] [TD=width: 70]اعتبارات[/TD] [TD=width: 53]۲/۵[/TD] [TD=width: 116]۵[/TD] [TD=width: 73]۲[/TD] [TD=width: 61]۱[/TD] [TD=width: 105]۷۵/۰[/TD] [TD=width: 127]۶[/TD] [TD=width: 32]۱-[/TD] [/TR] [TR] [TD=width: 70]درصد به کل[/TD] [TD=width: 53]۸/۲۴[/TD] [TD=width: 116]۸/۲۳[/TD] [TD=width: 73]۳/۱۴[/TD] [TD=width: 61]۸/۴[/TD] [TD=width: 105]۶/۳[/TD] [TD=width: 127]۶/۸۲[/TD] [TD=width: 32]۱۰۰[/TD] [/TR] [/TABLE] فصل امور اجتماعی که مهمترین بخش را تشکیل داده بود از زیر فصل هایی مانند ساخت خانه های ارزان، بهداشت عمومی، اشتغال و لوله کشی آب شهرها و تولید برق تشکیل شده بود. فصل کشاورزی نیز از زیر فصول آبیاری و سدسازی، دفع آفات نباتی و امراض حیوانی، جنگل و مراتع و توسعه محصولات و اصلاحات کشاورزی تشکیل می گردید. در قالب این فصل شرکت توسعه دشت مغان در سال ۱۳۳۲ تشکیل گردید تا با استفاده از پتانسیل های بالقوه دشت مغان جهت افزایش و توسعه محصولات کشاورزی استفاده گردد. با توجه به این موضوع (شناسایی امکانات بالقوه دشت مغان) نوعی از نگاه برنامه ریزی فضایی در قالب برنامه ریزی ناحیه ای شکل یافت ولی از آنجا که تنها برای دشت مغان برنامه ریزی مطرح گردید لذا نمی توان آن را به عنوان یک برنامه مدون فضایی – ناحیه ای درنظر گرفت. پس به طور کلی می توان گفت که در این برنامه توسعه دشت مغان به عنوان یک برنامه عمران ناحیه ای موردی مطرح گردید ولی در کل این برنامه کاملا” ماهیت بخشی – اقتصادی دارد و هنوز برنامه فضایی مدونی شکل نیافته است. از همین دوران تفکر برنامه ریزی بخشی در ایران شکل گرفت و عملاً به برنامه ریزی ناحیه ای توجه کمتری شد. در این برنامه توجه زیاد به بخش کشاورزی (بخش کشاورزی دومین بخش از نظر میزان اعتبارات اختصاص یافته بود) مربوط به نقش ایران در تقسیم بین المللی کار و تهیه مواد خام کشاورزی و معدنی بوده است. در ارتباط با بخش دوم؛ این بخش مرتبه دوم از از نظر اهمیت اعتباری (پس از فصول کشاورزی و اصلاحات اجتماعی شهری) را داشت. فصل دوم فصل راه های شوسه و راه آهن بود که تقریباً ۲۴ درصد کل اعتبارات برنامه را به خود اختصاص می داد. توجهی که به بخش راه سازی و گسترش خطوط ارتباطی گردید به دلیل گسترش بازار مصرف و خارج شدن شبکه شهری ایران از حالت قبلی خود بود. منابع مالی که برای تحقق اجرای برنامه اول درنظر گرفته بودند عبارتند از: ۱- کلیه درآمد دولت ۲- استقراض از بانک ملی ۳- دریافت وام از بانک بین المللی ترمیم و توسعه ۴- دریافت وام از موسسات داخلی غیردولتی یا موسسات خارجی . این برنامه زیر نظر کارشناسان آمریکائی تهیه شد و در واقع می توان گفت موثرترین عامل بین المللی در ایجاد تشکیلات برنامه ریزی در ایران کشور آمریکا بوده است و اصولا برنامه ریزی ایران متاثر از فرهنگ برنامه ریزی آمریکا شکل می یابد و به این علت قادر به حل مشکلات توسعه یافتگی داخلی نبود . با آغاز نهضت ملی شدن صنعت نفت و هم زمان با تحریم نفتی ایران از طرف آمریکا و خودداری سازمان های طرف وام از دادن وام به ایران در زمان زمامداری دولت مصدق ، این برنامه تنها به مدت ۲ سال اجرا شد . با کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ باردیگر اقتصاد ایران فرصتی برای توسعه و پیشرفت را از دست داد و کاملا در مسیر خدمت در جهت اهداف خارجی افتاد. با تکیه بر روند تک محصولی نفتی ، بیشتر به صحنه جهانی اقتصاد نزدیک شد و در عین حال الگوی مصرف مورد نظر سرمایه داری جهانی به تدریج بر جامعه ایرانی تحمیل شد پس از صرف هزینه های بدون برنامه و هدف که در بخش کشاورزی به هدر رفت ، زمزمه صنعتی شدن ایران بر سرزبان ها افتاد . بدنبال آن صنایع وابسته ایجاد شدند و کمک ها و سرمایه های چند ملیتی نیز به ایجاد چنین صنایعی کمک کردند. در یک نگاه کلی، اهداف برنامه عمرانی اول عبارتند از : افزایش تولید، تکثیر صادرات و تامین مایحتاج عمومی در داخل کشور بهبود وضع بهداشت عمومی، بالا بردن سطح معلومات و سطح زندگی و کاهش هزینه زندگی توسعه کشاورزی، صنایع، اکتشافات و بهره برداری از ذخایر و منابع زیر زمینی. نقل قول لینک به دیدگاه
Mohammad Aref 120,438 مالک اشتراک گذاری ارسال شده در 22 فروردین، ۱۳۹۷ برنامه عمرانی دوم (۱۳۴۱-۱۳۳۴ هـ ش) مهمترین مشکلی که در تهیه برنامه عمرانی اول نمود پیدا کرد نبود اطلاعات مناسب از جمعیت و فعالیت و آمار آن درسطح کشور بود. جهت پاسخگوئی به آن در سال ۱۳۳۵ هـ ش اولین سرشماری ملی صورت گرفت که براساس آن جمعیت ایران ۱۹ میلیون نفر برآورد گردید . این سرشماری گسترش روز افزون شهر تهران را نشان می داد که نشان از توسعه متمرکز می داد و جهت پاسخگوئی به مسئله عبور و مرور در تهران شرکت واحد اتوبوسرانی تهران در سال ۱۳۳۵ تاسیس شد. همچنین در این دوره با توجه به رشد بی رویه شهرها اولین طرح های توسعه شهری با عنوان طرح های هادی شهری در سال ۱۳۳۵ تهیه شد. برنامه عمرانی دوم کشور نیز برای یک دوره هفت ساله تنظیم گردید . در این برنامه با توجه به صدور مجدد نفت اعتبار لازم اجرای برنامه متکی به نفت شد و سهم نفت در درآمد های دولت از۱۳ درصد در سال ۱۳۳۳هـ ش به ۶۱ درصد افزایش یافت. در این دوران از لحاظ اقتصادی نیز سیاست درهای باز اقتصادی دنبال شد که براساس آن سرمایه گذاری های خارجی (بویژه آمریکائی ها) به کشور سرازیر شد و جهت تأمین مالی آن سیستم بانکی کشور گسترش یافت. برنامه عمرانی اول با آنکه بطور کامل اجرا نشد و به علت تلاطم های سیاسی ناتمام باقی ماند ولی توانست کاستی ها و محدودیت های فراروی برنامه ریزی کشور را نمایان کند. همانطور که اشاره شد نبود اطلاعات آماری از معضلات برنامه ریزی بود که با سرشماری سال ۱۳۳۵ هـ.ش تا حدی برآورده می شد ولی محدودیت دیگری که فراروی برنامه ریزی عمرانی کشور قرار داشت نبود زیر ساخت های ارتباطی و مخابراتی کشور بود که جهت رفع این مشکل نیز در برنامه دوم بیشترین اعتبار برای فصل مخابرات و ارتباطات اختصاص داده شد (نزدیک به ۴۰ درصد از اعتبار کل اختصاص به بخش مخابرات و ارتباطات داشته است) . در این برنامه کماکان کشاورزی به عنوان الگوی توسعه و محور اصلی توسعه ای کشور محسوب می شد و بیش از ۳۰ درصد از کل اعتبارات را به خود اختصاص می داد. فصل سوم و چهارم برنامه نیز به ترتیب فصل صنایع و معادن و فصل امور اجتماعی را شامل می گردید که جمعاً ۳۰ درصد از کل اعتبار را داشتند. فصل ارتباطات و مخابرات که بیشترین سهم از اعتبار را داشت شامل زیر فصل های مخابرات، راه سازی، راه آهن، بنادر و فرودگاه ها و فصل کشاورزی شامل بخش های سد سازی و آبیاری، مطالعات سد سازی و آبیاری، ماشین های کشاورزی و عمران دهات و اراضی می گردید. [TABLE=class: grid, width: 800, align: center] [TR] [TD=width: 152] اعتبارات فصول [/TD] [TD=width: 139, colspan: 3]اعتبارات برنامه قبل افزایش[/TD] [TD=width: 38]درصد به کل[/TD] [TD=width: 58]افزیش۲۰% اعتبارات[/TD] [TD=width: 65]آخرین متغیر اعتبارات[/TD] [TD=width: 103]عملکرد مالی برنامه وجوه پرداخت شده[/TD] [TD=width: 84]درصد پرداختی به کل پرداخت[/TD] [/TR] [TR] [TD=width: 53]تعهدات برنامه اول[/TD] [TD=width: 48]اعتبارات برنامه[/TD] [TD=width: 38]جمع[/TD] [/TR] [TR] [TD=width: 152]فصل اول کشاورزی و آبیاری فصل دوم ارتباطات و مخابرات فصل سوم صنایع و معادن فصل چهارم امور اجتماعی[/TD] [TD=width: 53]۲/۶ ۳/۵ ۷/۲ ۸/۲[/TD] [TD=width: 48]۹/۱۱ ۴/۱۷ ۸/۷ ۵/۱۵[/TD] [TD=width: 38]۲/۱۸ ۸/۲۲ ۵/۱۰ ۴/۱۸[/TD] [TD=width: 38]۲۶ ۶/۳۲ ۱/۱۵ ۳/۲۶[/TD] [TD=width: 58]۸/۲۱ ۳/۲۷ ۶/۱۲ ۲۲[/TD] [TD=width: 65]۱/۲۵ ۳۴ ۴/۹ ۵/۱۵[/TD] [TD=width: 103]۴/۲۳ ۹/۲۹ ۸/۸ ۱۳[/TD] [TD=width: 84]۱/۳۱ ۸/۳۹ ۸/۱۱ ۳/۱۷[/TD] [/TR] [TR] [TD=width: 152]جمع[/TD] [TD=width: 53]۲/۱۷[/TD] [TD=width: 48]۸/۵۲[/TD] [TD=width: 38]۷۰[/TD] [TD=width: 38]۱۰۰[/TD] [TD=width: 58]۸۴[/TD] [TD=width: 65]۸۴[/TD] [TD=width: 103]۷۵[/TD] [TD=width: 84]۱۰۰[/TD] [/TR] [/TABLE] شایان ذکر است که محتوای این برنامه شامل دو بخش گردید: بخش اول مربوط به جذب اعتبار مانده از برنامه اول و بخش دوم شامل اعتبار کلی این برنامه بود. در برنامه عمرانی اول به علت خارج شدن درآمد نفت از درآمدهای دولت (به علت تحریم آمریکا) عملاً اجرای برنامه متوقف شد و بیش از ۸۲ درصد از اعتبار آن به برنامه دوم منتقل گردید. ماهیت این برنامه نیز بخشی-اقتصادی بود و از برنامه ریزی فضایی- ناحیه‌ای مدون خبری نیست ولی بصورت موردی برنامه عمران ناحیه‌ای دشت خوزستان در این برنامه مورد توجه بود که براساس آن احداث سد مخزنی بر روی رودخانه دز، ایجاد مزارع آزمایشی، کشت نیشکر و تأسیس کارخانه قند خوزستان مدنظر قرار گرفت. در این برنامه یکسری مطالعات دیگر جهت عمران ناحیه‌ای صورت گرفت ولی به مرحله اجرا نرسید از آن جمله طرح مطالعاتی شناسائی امکانات اقتصادی و منابع طبیعی سیستان و بلوچستان و مطالعه عمران ناحیه‌ای کرمان می‌باشد که به علت ضعف بنیه مالی دولت این طرح‌ها به مرحله اجرا نرسید. مهمترین محورهای برنامه عمرانی دوم عبارتند از : سیاست درهای باز اقتصادی توجه ویژه به بخش ارتباطات و مخابرات (بیشترین اعتبار) الگوی توسعه مبتنی بر کشاورزی عمران ناحیه ای دشت خوزستان، ، سیستان و بلوچستان و کرمان توسعه کشاورزی و افزایش تولیدات از طریق افزایش سطح اراضی زیر کشت ترمیم و تجهیز راه آهن سراسری و فرودگاههای تهران و آبادان، شیراز و اصفهان و بنادر ترمیم و توسعه شاهراههای کشور توجه به سرمایه گذاری بخش خصوصی و … نقل قول لینک به دیدگاه
Mohammad Aref 120,438 مالک اشتراک گذاری ارسال شده در 22 فروردین، ۱۳۹۷ برنامه عمرانی سوم (۱۳۴۶-۱۳۴۱ هـ.ش) از شروع برنامه عمرانی سوم به بعد مدت اجرای برنامه های عمرانی کشور ۵ ساله شد و تعداد فصول آن به ده بخش افزایش یافت. براساس سرشماری سال ۱۳۳۵ هـ.ش مشخص گردید که بیش از ۶۰ درصد جامعه ایران روستائی است و در واقع استفاده از اطلاعات مربوط به سرشماری سال ۳۵ در تدوین برنامه عمرانی سوم صورت گرفت. براساس آن برنامه عمرانی سوم با محوریت تشویق شهرنشینی شکل یافت و براین اساس اوایل این دوره وزارت آبادانی و مسکن جهت ترویج آبادانی شهری و برنامه ریزی در مسکن شهری پایه گذاری شد و از این پس بود که تهیه طرح های جامع شهری در کشور متداول گردید. تهیه این طرح ها در جهت کنترل توسعه شهری صورت گرفت. بر پایه همان سیاست توسعه فرهنگ شهرنشینی بود که زمینه‌های پیدایش اصلاحات ارضی که در اصل به مفهوم حذف نظام ارباب و رعیتی در روستاها و مشارکت روستائیان در مالکیت بر اراضی که در آن کشت می کردند بود و به دنبال آن هدف از این برنامه به ظاهر اصلاح امور کشاورزان و انتفاع بیشتر آنها از تولید بود ولی آنچه که در عمل اتفاق افتاد نتیجه عکس بود. نظام ارباب و رعیتی که در آن رعیت بخشی از اقتصاد کشاورزی را به دوش داشت و ارباب نیز به نوعی بصورت تسریع کننده و تسهیل کننده توزیع و یا تولید محصولات را بر عهده داشت . (البته رابطه بین ارباب و رعیتی رابطه یک طرفه و سرکوبگرانه ای بود) بر اثر اصلاحات ارضی این نظام از هم پاشید ولی جایگزین مناسبی برای آن تعریف نشد و عملاً چرخه تولید کشاورزی روستائی هم مختل شد. از طرفی مالکیت هم بجای اینکه به روستائی برسد از خان صلب شد و در اختیار دولت قرار گرفت و در واقع دولت جایگزین خان (از لحاظ مالکیت) گردید و مقرر شد روستائیان در طول زمان با پرداخت اقساط مالکیت زمین را احراز کنند و چون اقتصاد روستائیان که بر کشاورزی استوار بود نیز مختل شده بود عملاً قادر به پرداخت اقساط نگردیدند و به تبع آن زمین های کشاورزی و روستا را رها کرده و به سمت شهر مهاجرت کردند. به این ترتیب اقتصاد کشاورزی از برنامه عمرانی سوم به بعد دچار اضمحلال گردید. براساس این برنامه در راستای همان سیاست توسعه شهرنشینی که اشاره شد الگوی توسعه ای کشور از کشاورزی به صنعت تغییر یافت و با آنکه بیش از ۲۳ درصد اعتبارات این برنامه صرف فصل کشاورزی گردید ولی در واقع این اعتبارات جهت خرید زمین از خان روستائی و انجام اصلاحات ارضی صورت گرفت که عملاً خود زمینه زوال کشاورزی را فراهم کرد. بیشترین سهم از اعتبارات نیز کماکان به فصل ارتباطات و مخابرات اختصاص داشت که براساس آن بدنبال ایجاد زیر ساخت های توسعه ای بودند. [TABLE=class: grid, width: 800, align: center] [TR] [TD=width: 97, colspan: 2] فصول اعتبارات [/TD] [TD=width: 58]فصل اول کشاورزی و آبیاری[/TD] [TD=width: 52]فصل دوم صنایع و معادن[/TD] [TD=width: 59]فصل سوم نیرو و سوخت[/TD] [TD=width: 65]فصل چهارم ارتباطات و مخابرات[/TD] [TD=width: 52]فصل پنجم فرهنگ[/TD] [TD=width: 53]فصل ششم بهداشت و بهداری[/TD] [TD=width: 61]فصل هفتم کار و نیروی انسانی[/TD] [TD=width: 63]فصل هشتم عمران شهری[/TD] [TD=width: 53]فصل نهم آمار و برنامه ریزی[/TD] [TD=width: 58]فصل دهم خانه سازی و ساختمان[/TD] [TD=width: 46]جمع[/TD] [/TR] [TR] [TD=width: 50]اعتبارات مصوبه[/TD] [TD=width: 47]مبلغ درصد[/TD] [TD=width: 58]۹/۴۷ ۵/۲۱[/TD] [TD=width: 52]۳/۲۷ ۳/۱۲[/TD] [TD=width: 59]۱/۳۵ ۸/۱۵[/TD] [TD=width: 65]۵۷ ۶/۲۵[/TD] [TD=width: 52]۶/۱۷ ۹/۷[/TD] [TD=width: 53]۳/۱۳ ۶[/TD] [TD=width: 61]۹/۲ ۳/۱[/TD] [TD=width: 63]۳/۷ ۳/۳[/TD] [TD=width: 53]۶/۱ ۷/۰[/TD] [TD=width: 58]۴/۱۲ ۶/۵[/TD] [TD=width: 46]۴/۲۲۲ ۱۰۰[/TD] [/TR] [TR] [TD=width: 50]مبلغ پرداختی[/TD] [TD=width: 47]مبلغ درصد[/TD] [TD=width: 58]۳/۴۷ ۱/۲۳[/TD] [TD=width: 52]۱/۱۷ ۴/۸[/TD] [TD=width: 59]۳۲ ۶/۱۵[/TD] [TD=width: 65]۸/۵۳ ۳/۲۶[/TD] [TD=width: 52]۳/۱۷ ۵/۸[/TD] [TD=width: 53]۲/۱۳ ۵/۶[/TD] [TD=width: 61]۸/۲ ۴/۱[/TD] [TD=width: 63]۲/۷ ۵/۳[/TD] [TD=width: 53]۵/۱ ۷/۰[/TD] [TD=width: 58]۲/۱۲ ۶[/TD] [TD=width: 46]۶/۲۰۴ ۱۰۰[/TD] [/TR] [TR] [TD=width: 97, colspan: 2]درصد مبلغ پرداختی به اعتبرات مصوبه[/TD] [TD=width: 58]۷/۹۸[/TD] [TD=width: 52]۶/۶۲[/TD] [TD=width: 59]۲/۹۱[/TD] [TD=width: 65]۴/۹۴[/TD] [TD=width: 52]۳/۹۸[/TD] [TD=width: 53]۲/۹۹[/TD] [TD=width: 61]۶/۹۶[/TD] [TD=width: 63]۶/۹۸[/TD] [TD=width: 53]۸/۹۳[/TD] [TD=width: 58]۴/۹۳[/TD] [TD=width: 46]۹۲[/TD] [/TR] [/TABLE] در این برنامه اگرچه هزینه های صنعتی سهم بالایی را تشکیل نمی داد اما از نظر ماهیت هزینه ها و چگونگی اجرای طرح ها زمینه صنعتی شدن ایران مطابق با الگوی مورد نظر غرب فراهم شد و در برنامه عمرانی چهارم به طور مشخص به مرحله اجرا درآمد. در طول برنامه عمرانی سوم با صرف حدود نیمی از هزینه های برنامه عمرانی در امور غیر تولیدی، فضای لازم برای رشد سرمایه داری و افزایش سود سرمایه داری داخلی و خارجی بدون تحقق توسعه واقعی فراهم شد. در این دوره توسعه شهری آنچنان حائز اهمیت گردید که بعنوان یک فصل از فصول ده‌گانه قرار گرفت و بیش از ۳ درصد از کل اعتبارات را به خود اختصاص داد. تأکید بر صنعتی شدن کشور در این برنامه می باشد و در واقع این برنامه نقطه عطف تحولات آتی کشور است. ذوب آهن اصفهان در این دوره تأسیس می‌شود و پولاد شهر برای اسکان کارکنان آن ساخته می شود. در این برنامه در ارتباط با نحوه انجام سرشماری نیز تحولی صورت گرفت. از این پس مقرر شد یک واحد سازمانی مستقل تأسیس و وظیفه آمارگیری در کشور را به عهده داشته باشد و بدین منظور در سال ۱۳۴۴ هـ.ش مرکز آمار ایران تأسیس و دومین سرشماری کشور در سال ۱۳۴۵ هـ.ش توسط آن صورت گرفت و براساس آن جمعیت کشور ۲۶ میلیون نفر برآورد گردید. تا قبل از برنامه عمرانی سوم برنامه ریزی فضائی (از نوع ناحیه ای و منطقه ای) در ایران اصولاً هیچ جایگاه قانونی نداشت و در برنامه های عمرانی اشاره‌ای به آن نمی شد ولی در برنامه عمرانی سوم برای اولین بار برنامه ریزی منطقه ای در ماده ۱۷ قانون برنامه، جایگاه تقریباً ناقصی پیدا کرد. البته این ماده بیشتر به بحث تمرکز زدائی برنامه ریزی اشاره داشت که به نوعی به برنامه ریزی فضایی مرتبط می‌گردد و براساس آن می‌توان به تأسیس سازمان های عمران ناحیه ای در مناطق جیرفت، گرگان (جهت ایجاد کارخانه قند و شکر، شیر و تشویق کشاورزان در روش های مناسب آبیاری)، کهکیلویه و دشت قزوین (جهت کمک به زلزله‌زدگان قزوین و ایجاد زمینه کشت و صنعت) اشاره کرد. مهمترین اهداف و محورهای برنامه عمرانی سوم عبارتند از : الگوی توسعه مبتنی بر صنعت (برای نخستین بار) بودجه بالای بخش کشاورزی در جهت انجام اصلاحات ارضی طرح عمران دشت قزوین، کهکیلویه ، دشت گرگان، جیرفت و ماهیدشت و پل ذهاب منطقه ای کردن برنامه بخش های اقتصادی، با هدف نهایی ایجاد قطب های مختلف صنعتی و کشاورزی جایگاه ناقص برنامه ریزی منطقه ای در رئوس برنامه تمرکززدایی از برنامه ریزی منطقه ای و توجه به نظزیات استانداران و فرمانداران کل در تهیه برنامه های عمران ناحیه ای قرار گرفتن فصل مستقلی تحت عنوان عمران شهری در برنامه مطرح شدن بحث زمین در برنامه برای نخستین بار ایجاد قطب های صنعتی (اصفهان، تبریز،اراک و قزوین) و کشاورزی (گیلان، گرگان، اصفهان، خوزستان و آذربایجان) نقل قول لینک به دیدگاه
Mohammad Aref 120,438 مالک اشتراک گذاری ارسال شده در 22 فروردین، ۱۳۹۷ برنامه عمرانی چهارم (۱۳۵۱-۱۳۴۷ هـ.ش) برنامه عمرانی چهارم به نوعی از لحاظ محتوائی و ساختاری از برنامه های متحول شده نسبت به دوره های پیش محسوب می‌شد. هدف رسمی این برنامه با اعتباری حدود ۵/۲ برابر اعتبارات برنامه عمرانی سوم عبارت بود از «تسریع رشد اقتصادی و تکثیر درآمد ملی از راه افزایش قدرت تولید با اتکای بیشتر به توسعه صنعتی و بالا بودن بازده سرمایه و استفاده از ارزش های مترقی در کلیه فعالیت‌ها، توزیع عادلانه درآمد، کاهش نیازمندی ها به خارج، تنوع بخشیدن به کالاهای صادراتی و …»، این اهداف اگرچه بر روی کاغذ باقی ماند ولی نشان دهنده تغییر در نحوه تفکر بر برنامه ریزی کشور بود. تحولات بین المللی نیز بر این برنامه بی تأثیر نبود؛ سیاست قدرت های بزرگ تغییر یافته بود. خواست شرکت های چند ملیتی خارجی برای کسب سود بیشتر و به زیر سلطه در آوردن کامل بازار ایران، صدور سرمایه بجای واردات به ایران بود یعنی بجای صادرات کالاهای تولیدی خود به ایران، تولید کالا در ایران و بهره برداری از سود آن را مدنظر قرار دادند و به این ترتیب هزینه حمل و نقل کالاها کاهش می یافت و از طرفی از نیروی کار ارزان می توانستند بهره برداری کنند. در راستای همین اهداف این الگوی جدید استعماری خواهان آن بود که صنایع وابسته و مونتاژ در کشوری مانند ایران که نیروی انسانی ارزان و فراوان داشت، ایجاد شده و در همان بازار مصرف شود و در مواردی نیز مکمل حلقه اقتصاد جهانی باشد و سود آن را بدست بیاورند. براساس این سیاست واردات ایران به شدت افزایش یافت و مبنای مالی این واردات نیز تکیه بر قیمت نفت بود و تقریباً ۸۰ درصد از درآمدهای دولت را تشکیل داد. در برنامه عمرانی چهارم برای اولین بار سهم اعتبار صنایع و معادن از بقیه فصول برنامه بطرز چشم گیری بیشتر شد (۲۲ درصد) و فصل کشاورزی نیز با اعتبار ۸ درصد از کل با کاهش اعتباری زیادی نسبت به برنامه های قبل روبرو گردید. این برنامه شامل ۱۷ فصل بود که برای اولین بار بحث عمران ناحیه ای به عنوان یک فصل از فصول برنامه لحاظ گردید (فصل ۱۷ که ۵/۰ درصد از کل اعتبار را داشت) عمران روستایی، عمران شهری و ساختمان و مسکن نیز از فصول سه گانه این برنامه محسوب می گردید که هر کدام به ترتیب ۹/۱،۶/۱ و ۲/۸ درصد از کل اعتبارات را شامل می گردیدند. در این برنامه اختلاف سطح شهری و روستائی بیشتر مشهود شد و همین امر زمینه مهاجرت روستا به شهر را فراهم کرد. اهم برنامه عمران شهری شامل اصلاح اداره امور شهرداری ها، کمک به اجرای طرح های عمران شهری و تهیه طرح های جامع شهری برای ۴۶ شهر دیگر و تکمیل طرح های جامع شهری مربوط به برنامه عمرانی سوم، بوده است. در ارتباط با فصل عمران ناحیه‌ای نیز اهم فعالیت ها عبارتند از: شناسائی منابع و امکانات و تعیین قطب های توسعه؛ تمرکز سرمایه گذاری در مناطق مستعد؛ شناسائی قطب های کشاورزی؛ توسعه پایگاه های صنعتی (تکمیل قطب های صنعتی اصفهان، تبریز، اهواز و اراک)؛ ایجاد پایگاه های صنعتی جدید در شیراز و بندر امام خمینی و قزوین؛ مطالعاتی در زمینه ایجاد پایگاه های صنعتی در رشت، مشهد و کرمانشاه؛ تهیه برنامه های جامع توسعه اقتصادی، اجتماعی برای هرمزگان، خراسان و کرمانشاه. در برنامه عمرانی چهارم مبنای توسعه منطقه ای کشور مبتنی بر روش «قطب های رشد» که توسط فرانسوا پرو و فریدمن مطرح شده بود صورت گرفت که در آن جهت توسعه منطقه نقطه ای از منطقه که مستعد توسعه است به عنوان قطب رشد انتخاب و سرمایه‌گذاری می شود و توسعه این نقطه باعث توسعه کل منطقه می گردد. پس به این ترتیب قطب های صنعتی و کشاورزی مکان گزینی گردیدند. علاوه بر آن در برنامه عمرانی چهارم اولین برنامه ریزی منطقه ای توسط شرکت بتل در سال ۱۳۴۶ صورت گرفت که مبنای برنامه های بعدی قرار گرفت. این شرکت جهت برنامه ریزی منطقه ای، ایران را به ۱۱ منطقه تقسیم و براساس پتانسیل های هر منطقه یک برنامه اقتصادی برای آن قائل شد. در سال های ۴۸ و ۴۹ نیز مطالعات جدیدی در مناطق خراسان (توسط شرکت مشاور ستکوپ)، بندرعباس (توسط شرکت مشاور بتل) و کرمانشاه (توسط شرکت مشاور آبکاو) شروع شد. لازم به ذکر است که در اواخر برنامه عمرانی چهارم (۱۳۵۱ هـ.ش) بر اثر جنگ اعراب با اسرائیل قیمت نفت به شدت افزایش یافت و ایران به عنوان یکی از صادرکنندگان اصلی نفت در منطقه، درآمد ارزی زیادی کسب کرد و به این علت سازمان برنامه و بودجه که در حال تهیه برنامه عمرانی پنجم بود در این برنامه تجدید نظر انجام داد. مهمترین اهداف و محورهای برنامه عمرانی چهارم عبارتند از : الگوی توسعه و بیشترین اعتبار مربوط به بخش صنعت و معدن می گردد قانونمند شدن برنامه ریزی منطقه ای مشارکت مسئولان محلی (سیاست از پایین به بالا) در برنامه ریزی مطرح شدن بحث خودیاری و مشارکت های مردمی تهیه طرح های جامع توسعه اقتصادی، اجتماعی برای مناطق هرمزگان، باختران و خراسان تاسیس دفتر عمران ناحیه ای در سازمان برنامه و بودجه برای اولین بار مولفه مفهوم «منطقه ای کردن برنامه های بخش ها» به فرآیند طرح ریزی منطقه ای وارد شد. مطالعات گروه بتل به عنوان اولین برنامه جامع منطقه ای در سراسر کشور نقل قول لینک به دیدگاه
Mohammad Aref 120,438 مالک اشتراک گذاری ارسال شده در 22 فروردین، ۱۳۹۷ برنامه عمرانی پنجم (۱۳۵۶-۱۳۵۱ هـ.ش) در سال ۱۳۵۱ قیمت نفت به بیش از ۴ برابر افزایش یافت. این افزایش باعث شد تا امکانات مالی بیشتری برای برنامه عمرانی پنجم تأمین شود. این مسئله باعث تجدید نظر در بودجه برنامه مذکور شد. این برنامه نیز همچون برنامه عمرانی چهارم تأکید بر صنعتی شدن کشور داشت و در آن بودجه های کلانی جهت ایجاد شبکه های زیربنائی اقتصاد صنعتی کشور در نظر گرفته شد. با افزایش درآمدهای نفتی تقاضا افزایش یافت و واردات کالاها وسعت گسترده ای یافت و بسیاری از کالاها به علت نبود زیرساخت های اسکله ای و انبار بر روی کشتی ها ماه ها به انتظار می ماندند و با وجود چنین مشکلاتی سیاست دولت بر ایجاد زیر ساخت های اسکله ای و مبادی ورودی کالای کشور قرار گرفت. این دوره مصادف با تلاطم های سیاسی و نارضایتی عمومی مردم از حکومت پهلوی دوم بود و دولت جهت کاهش فشارهای سیاسی تصمیم به تزریق درآمدهای نفتی به جامعه کرد و درآمدهای کارکنان دولت به یکباره افزایش جهشی یافت. نبود زیرساخت های مناسب باعث شد امکان استفاده از این درآمد بدست آمده در توسعه ملی فراهم نشده و درآمدهای حاصله اغلب صرف واردات کالاهای غیر ضروری، ارائه وام به دول دیگر و سرمایه گذاری در بخش مسکن گردید و باعث بورس بازی زمین شد. از آنجا که کالاهای وارداتی عمدتاً در شهر مصرف می شد باعث شکل گیری فاصله طبقاتی بیشتر بین شهر و روستا شد و عملاً زمینه مهاجرت های مجدد را فراهم کرد. کاهش تولیدات بخش کشاورزی و افزایش درآمدهای حاصل از اشتغال در بخش ساختمان سازی شهرها سرعت مهاجرت ها را افزایش داد. مهمترین اهداف برنامه عمرانی پنجم عبارت بودند از: ارتقاء کیفیت زندگی اقشار مختلف (در جهت کاهش فشارهای سیاسی و نارضایتی عمومی)؛ رشد متوازن اقتصادی؛ عدالت اجتماعی؛ توزیع عادلانه درآمد؛ بهبود شرایط محیط زیست؛ تولید کالاهای صنعتی. این اهداف نیز عمدتاً بصورت ناقص انجام و در حد نوشتار باقی ماندند. بررسی روند برنامه ریزی منطقه‌ای، از برنامه اول تا پایان برنامه عمرانی چهارم با آنکه برنامه ریزی منطقه ای در کشور از سال ۱۳۲۷ تا ۱۳۵۱ به تدریج از سیاست یک بعدی تمرکز سرمایه گذاری در مناطق عقب افتاده به سیاست های چند بعدی (تمرکز زدائی، منطقه ای کردن بخش ها، سرمایه گذاری در مناطق عقب افتاده، ایجاد نهادهای برنامه ریزی در مناطق مطالعه جامع منطقه ای، مشارکت مقامات محلی) تحول یافته بود ولی هنوز تا این تاریخ نشانه روشنی از مطرح شدن برنامه ریزی کالبدی به عنوان زیر مجموعه ای از برنامه ریزی فضایی به چشم نمی خورد. در برنامه عمرانی پنجم ، برنامه ریزی منطقه ای مورد توجه قرار گرفت. در این راستا مهمترین اهداف برنامه ریزی شامل توسعه اقتصادی متعادل استانها، توزیع عادلانه خدمات، مشارکت مردمی در برنامه های عمرانی در مناطق بود. در این دوره برنامه های ۵ ساله هر استان مورد توجه قرار گرفت و دفاتر برنامه و بودجه در مراکز استان ها در راستای برنامه ریزی غیر متمرکز و منطقه ای ایجاد شدند. در همین راستا مقدمات طرح آمایش سرزمین در سال ۱۳۵۴ فراهم گردید و این طرح توسعه مهندسین مشاور ستیران تهیه و در سال ۱۳۵۶ تهیه آن به اتمام رسید. این طرح مهم ترین طرح منطقه در کشور تا آن زمان محسوب می شد. شایان ذکر است سومین سرشماری کشور در سال ۱۳۵۵ انجام گرفت که جمعیت کشور ۳۴ میلیون نفر برآورد شد. مهمترین محورهای برنامه عمرانی پنجم عبارتند از : الگوی توسعه مبتنی بر صنعت تقویت سازمان های محلی که بوسیله منتخبان مردم اداره می شوند مانند انجمن های استان و شهرستان و ده در این برنامه استانداران مسئول اجرای برنامه و روسای دفاتر برنامه و بودجه مسئول برنامه ریزی استان هستند. اشاره جدی به مسئله زمین و ساختمان در برنامه (رتبه دوم از نظر بودجه) تاسیس سازمان نظارت بر گسترش تهران بدلیل کنترل رشد بی سابقه تهران و مهار بورس بازی بر روی زمین تاسیس دفاتر برنامه و بودجه در استانها در راستای برقراری نظام برنامه ریزی غیر متمرکز و منطقه ای مطرح شدن مقدمات طرح آمایش سرزمین وسط مشاور ستیران مطرح شدن برنامه ریزی کالبدی به عنوان زیر مجموعه برنامه ریزی منطقه ای کمبود نیروی انسانی متخصص و ماهر در اجرای برنامه (عمده ترین ضعف دولت) تهیه برنامه های ۵ ساله توسعه استانی نقل قول لینک به دیدگاه
ارسال های توصیه شده
به گفتگو بپیوندید
هم اکنون می توانید مطلب خود را ارسال نمایید و بعداً ثبت نام کنید. اگر حساب کاربری دارید، برای ارسال با حساب کاربری خود اکنون وارد شوید .