رفتن به مطلب

مسکن و سازمان کالبدی فضایی شهر


ارسال های توصیه شده

فقدان ارتباط سیستمی بین مسکن و سایر اجزای شهر از جمله تنگناهای اساسی در دیدگاه های برنامه ریزی مسکن در کشور است. برنامه ریزی، طراحی و ساخت مسکن عمدتاً بر اولویت اصالت فرد بر اصالت جامعه تکیه داشته و زمینه ها و معیارهای محیط توسعه مسکونی کمتر مورد توجه قرار می گیرد. در قالب نگرش سیستمی و برنامه ریزی فضایی شهرها، بسیاری از موضوعات و مسائل متعدد مطرح می شود. علی الاصول ، سازمان فضایی شهر اجزاء متنوعی را در بر می گیرد که تجلی گاه خصوصیات مختلف اجتماعی، جمعیتی، فرهنگی، تاریخی، کالبدی و حقوقی است.

سازماندهی مطلوب عناصر و عوامل تشکیل دهنده ساختار فضایی شهر، که مسکن بخش عمده آن را تشکیل می دهد، نیاز به تأمل در اصول و معیارهای شهرسازی دارد. سیاست های شهرسازی و توسعه شهری تبعات دراز مدت داشته و این امر تغییر ساختار فضایی کالبدی را به دنبال دارد.

برای مثال، سیاستهای شهرسازی در دهه های اخیر عمدتاً بر گسترش بیرون شهر متمرکز بوده است. تجربه بسیاری از کشورهای غرب در تأمین تجهیزات و امکانات شهری در بخش های درون شهرهای تاریخی در کشورهایی نظیر انگلستان و بلژیک مؤید این است. نپرداختن به بخش های مرکزی و درون شهر، سوق گسترش های شهری به مناطق حاشیه ای و بیرونی را به دنبال دارد. این روند خود تشدید فرسودگی بافتهای مرکزی و قدیمی شهر را موجب می شود. این در حالیست که بخشهای مرکزی و قدیمی شهرها، ضمن برخورداری از فرهنگ و هویت تاریخی و آثار ملی خود، دارای تأسیسات و تجهیزات شهری هستند که می تواند بسیاری از نیازهای ساکنین را برآورده سازند. مناطق مسکونی واقع در پیرامون آثار تاریخی و ملی شهرهایی مثل اصفهان ، یزد، سمنان و کاشان خالی از سکنه شده و ارزش زمین های این مناطق از ارزش نسبی بسیار پایین تری برخوردار شده اند . در مقیاس شهری ، اصولی مانند نظم، وحدت، هماهنگی، نسبت و تناسب، تقابل، تباین، تقارن و تعادل موجب می گردند تا ترکیب مطلوبی از مناطق مسکونی و کالبد شهر را شاهد باشیم.

از نمونه مسائل موجود در حلقه اتصال مسکن با سازمان کالبدی فضایی شهر موضوع تراکم است. موضوع تراکم از جمله مقوله های مهمی است که در ارتباط با مسکن و توسعه شهری نقش کلیدی ایفا می کند. در قالب مسائل شهرسازی و توسعه شهری در ایران نیز طی سالهای اخیر توجهاتی به این مقوله بعمل آمده و نظریه های افزایش تراکم ، شهر فشرده و استفاده بهینه از زمین و زیر ساخت های شهری مطرح گردیده است. برای مثال ، بر اساس بند ۱ مصوبه مورخ ۱۰/۸/۱۳۷۸ شورای عالی شهرسازی و معماری ایران تحت عنوان « ضوابط جلوگیری از افزایش محدوده شهرها» چنین آمده است : « از تاریخ تصویب این مصوبه، هرگونه افزایش در محدوده مصوب طرح های هادی و جامع شهری تا زمانی که تراکم ناخالص جمعیتی شهر (یعنی نسبت جمعیت به سطح مصوب) در محدوده های فعلی طرح (یعنی محدوده طرح مصوب به اضافه کلیه تغییرات احتمالی قانونی و مصوب بعدی تا این تاریخ) بر اساس طرح های مصوب تحقق پیدا نکرده باشد ممنوع است». همچنین در بند هـ رهنمودهای توصیه ای شورای مسکن و عمران شهری و روستایی در تدوین برنامه های سوم ۵ ساله چنین مطرح گردیده است که «لازم است ترتیباتی اتخاذ شود که تراکم در محدوده های فعلی شهرها به تعداد لازم افزایش یابد و با «بهسازی و نوسازی بافتهای فرسوده و تاریخی شهرها» و «جلوگیری از بایر ماندن اراضی داخل شهرها» و «دستیابی به توسعه درونی» از گسترش شهرها در نقاط پیرامونی بطور موکد خودداری شود.

بر اساس اطلاعات موجود از وضعیت تراکم در شهرهای کشور، به نظر می رسد که نسبت تراکم جمعیتی در کشور در مقایسه با سایر کشورهای جهان پایین بوده، ثانیاً تراکم های بسیار متفاوتی را در شهرهای مختلف شاهد هستیم. علی رغم نزدیکی شرایط شهرها از نظر جغرافیایی، اقتصادی و اقلیمی، هنوز اندازه تراکم در شهرهای مختلف فاصله زیادی از یکدیگر دارند. براین اساس می توان گفت که معیارهای شهرسازی در توسعه و هدایت این شهرها حاکم نبوده و عمدتاً در طول تاریخ و بصورت ارگانیک شکل گرفته اند. بسیاری از شهرها دارای سطح و جمعیت متفاوت هستند. برای مثال ، شهر همدان با مساحت بیشتر از کرمانشاه، دارای جمعیت کمتری است. بنابراین گسترش بی رویه شهرها را می توان نتیجه عدم برخورد منطقی با موضوع تراکم دانست.

درحال حاضر وجود مسائل اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی در شهرهای مختلف ایجاب می کند که راهبرد افزایش تراکم در شهرها مورد توجه خاص قرار گیرد . تقاضای بالا برای واحدهای مسکونی ، کنترل در مصرف بهینه زمین، تأمین زیر ساخت ها و تجهیزات شهری متناسب با جمعیت جدید (شبکه ارتباطی و دسترسی، فضای آموزشی، بهداشتی- درمانی، فرهنگی- مذهبی، ورزشی و فضای سبز) از دلایل عمده در جهت نیاز به افزایش تراکم در شهرها و در راستای نظریه شهر فشرده هستند.

عدم سازگاری ساختمان های مسکونی با تراکم های مختلف می تواند منجر به مسائل مختلف و عدم رعایت اصول اولیه شهرسازی باشد. از جمله: عدم رعایت اصول زیبا شناسی، تطبیق فرم و عملکرد، ترکیبات نمای شهری، عدم خوانایی (مشکلات تشخیص هویت منطقه ای) ، عدم تناسب ساختمان های متراکم با دسترسی ها و معابر، مشکلات دسترسی پیاده و ناسازگاری های کلی در کاربری ها.

مسائل فوق ایجاب می کند تا از یک سو به عوامل تعیین تراکم شهری توجه شود و از سوی دیگر آثار و تبعات تراکم های مختلف مد نظر قرار گیرد. عوامل تعیین کننده تراکم می توانند جمعیتی، اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی باشند. آثار و تبعات تراکم های مختلف شهری در ابعاد اقتصادی (قیمت و ارزش زمین، بلند مرتبه سازی، تراکم ساختمان ها، هزینه ساخت مسکن و هزینه تأمین زیر ساخت ها)، در ابعاد اجتماعی-فرهنگی (نیاز مسکن، اقشار کم درآمد، الگوی واحد های مسکونی)، در ابعاد زیست محیطی (حفظ اراضی کشاورزی، تأمین زیر ساخت ها به ویژه آب و دفع بهداشتی آبهای سطحی و زباله و فاضلاب، جلوگیری از آلودگی آب و هوا) و در ابعاد کالبدی (دید و منظر و فرم شهری با شاخص های آن نظیر ضریب سطح زیر بنا، ضریب سطح اشغال، ارتفاع، سازمان فضایی، توده و فضا، پیوستگی کاربری ها و خط آسمان) قابل بررسی و تجزیه و تحلیل هستند.

در حالیکه مسکن با اشتغال ارتباط تنگاتنگی دارد، اشتغال خود با سیاستهای توسعه شهری دارای ارتباط معنی داری است. سیاست ها، الگو ها و فضای توسعه های شهری در ارتباط با دسته بندی اشتغال بر حسب صنعتی، کشاورزی و خدماتی است. برای مثال فاصله محل اشتغال با محل سکونت و فضاهای اجتماعی مورد نیاز مطرح می شوند که عموماً بر حسب دقیقه (زمان) محاسبه می شود. نا خوانایی این فاصله مسائلی از قبیل ترافیک، هزینه حمل و نقل خانوار ها، جابجایی مسکن و اتلاف وقت را دارد که در مقیاس ملی به ارقام قابل توجهی منتهی می شود. تکیه بر منابع و درآمد های محلی هریک از شهرها در ارتباط با ماهیت اشتغال زایی آنها از جمله موضوعات مهم در این زمینه است که خود اتکایی و خودکفایی از آن جمله هستند. بنا براین چنانچه سیاست ها و برنامه های مسکن در راستای نگاه به شهر و در قالب سازمان فضایی- کالبدی مجموعه شهر تدوین شود، ضمن افزایش میزان تحقق اهداف برنامه ها، مسائل فضاهای مسکونی و شهری حاصل نیز به حداقل خواهد رسید.

منبع: کیمیافکر بزرگ

لینک به دیدگاه

به گفتگو بپیوندید

هم اکنون می توانید مطلب خود را ارسال نمایید و بعداً ثبت نام کنید. اگر حساب کاربری دارید، برای ارسال با حساب کاربری خود اکنون وارد شوید .

مهمان
ارسال پاسخ به این موضوع ...

×   شما در حال چسباندن محتوایی با قالب بندی هستید.   حذف قالب بندی

  تنها استفاده از 75 اموجی مجاز می باشد.

×   لینک شما به صورت اتوماتیک جای گذاری شد.   نمایش به صورت لینک

×   محتوای قبلی شما بازگردانی شد.   پاک کردن محتوای ویرایشگر

×   شما مستقیما نمی توانید تصویر خود را قرار دهید. یا آن را اینجا بارگذاری کنید یا از یک URL قرار دهید.

×
×
  • اضافه کردن...