نظریه مدیریت علمی

[Mohammad Aref 120,438]

مدیریت را امروزه، علم اداره سازمان ها می نامند. مدیریت در تمام سطوح ، امروزه به صورت یک علم مطرح می گردد. در کشورهای مختلف امور مدیریتی را به صورت تخصصی به افرادی می سپارند که از توانایی لازم برخوردار می باشند.

در حال حاضر دو نوع شیوه مدیریت را می توان آن نام برد که عبارت اند از:

مدیریت عمومی
این شیوه مدیریتی عموماً تخصصی نیست ولی ادعای تخصصی شدن را دارد. در این شیوه، مدیر صرفاً ماشین امضا است و خلاقیت و نبوغ خاصی را دارا نمی باشد. در این شیوه مدیریتی، عمدتاً دستورات به صورت «طبق مقرات اقدام شود» است. و بدنه سازمان ها و به ویژه نیروهای کارشناسی هیچ گونه امیدی بهبود ندارند و سازمان به صورت تعبدی و خشک اداره می شود و معمولاً این نوع سیستم مدیریتی، مدیر محور است و هیچ گونه نقشی برای تعامل قائل نیست. این شیوه مدیریتی، وجه غالب اکثر کشورهای در حال توسعه است و بیشتر در اقتصادهای دولتی یا اقتصادهایی، که ساز و کارهای دولتی دارند دیده می شوند.

مدیریت حرفه ای
این شیوه مدیریتی عمدتاً تخصص گرا و حرفه گرا است و به کارایی و اثربخشی تاکید فراوان دارد. این شیوه مدیریتی، شیوه‌ای پاسخگو است و نسبت به آینده سازمان و سیستم حساس و پاسخگو است. در این شیوه مدیریتی، عمدتاً انتخاب مدیران بر اساس لیاقت و کارایی است و ملاک انتخاب مدیران دانش، مهارت، تجربه و کارایی است. این شیوه مدیریتی جوامع صنعتی و مدرن است که عمدتاً اقتصاد آن ها غیر دولتی است. در این شیوه مدیریتی معمولاً تصمیمات به صورت تعاملی است و نمی توان یکباره تصمیم گیری نمود، تمام تصمیمات در سطح کلان، بر اساس یافته های علمی و نتایج تحقیقاتی است. در این شیوه مدیریتی مهم ترین نقش به مدیر نوآور، خلاق و مبتکر داده می شود.

در این شیوه مدیریتی معمولاً مدیر تمام سازمان را می شناسد و با کاستی ها و چالش های سیستم مدیرتی آشناست. این نوع شیوه مدیریتی تحول پذیر و کاراست. در این نوع مدیریت ، افراد با انگیزه بالایی کار می‌کنند و در نتایج عملکرد سازمانی سهیم هستند.

هر چقدر جامعه فرآیند توسعه را طی کند حرکت آن از سوی مدیریت عمومی به سوی مدیریت تخصصی است. در ابتدای قرن گذشته (بیستم)، در بحث مدیریت در آمریکا مکتب جدیدی تحت عنوان مدیریت علمی شکل گرفت تا که پایه گذار آن فردریک تیلور بود که بعدها نظریه وی توسط گیلبرت و کانت کامل گردید، که عمدتاً نظرات آن‌ها در مورد فرآیند افزایش تولید و کارآیی بود، که چهار اصل را ارائه نمودند.

• ایجاد روش واحد برای انجام دادن یک کار (استاندارد شیوه تولید)
• تخصیص افراد به مشاغل بر اساس مهارت، اشتیاق به یادگیری و توانایی آنان
• تشویق و ترغیب به کار گروهی و همکاری افراد با یکدیگر و ایجاد محیطی صمیمی
• دستمزد مساوی برای شغل مساوی

تیلور تاکید دارد که با افزایش تولید، سود موسسه، افزایش یافته و به همین سبب، می باید افراد از سو آن منتفع گردند. اقدامات تیلور، در چندین موسسه باعث افزایش کارایی گردید.

بعد از وی هانری فایول کارهای وی را تکمیل نمود و اصول چهارده گانه ای را مطرح نمود که عبارت‌اند از:

• اصل تقسیم کار بر اساس تخصص
• اصل تفویض اختیارات متناسب با مسئولیت
• اصل انضباط با اصل اطاعت و احترام به مافوق
• اصل وحدت فرمان‌دهی
• اصل وحدت هدف
• اهل رجحان منافع عمومی بر منابع فردی
• اصل تشویق مادی
• اصل تمرکز
• اصل سلسله‌مراتب اداری
• اصل انتظام سازمانی
• اصل انصاف و عدالت
• اصل ایمنی شغلی و ثابت اشتغال در جامعه
• اصل ایجاد فرصت‌های مناسب برای ابداع و ابتکار
• اصل ایجاد فضا و روحیه همکاری جمعی و گروهی

علاوه بر اصول فوق وی پنج وظیفه اساسی دیگر را نیز برای یک نظام مدیریت پویا مطرح می سازد که عبارت اند از:

• برنامه ریزی و بودجه بندی
• سازمان دهی
• وحدت فرمان دهی
• هماهنگی
• بازرسی و کنترل

فایول بیشتر به مدیریت به صورت عام نگاه می‌کند و برخلاف او، تیلور بیشتر مدیریت اقتصادی را در نظر می گیرد.

ماکس وبر و نظریه دیوان سالاری
وبر اصل مهم را در مدیریت به شرح ذیل مطرح می کند که عبارت اند از:

• اصل تقسیم کار وظیفه ای
• اصل تمرکز اختیارات
• اصل اعمال ضوابط به جای روابط
• اصل تدوین آیین‌نامه، مقررات و قوانین برای کلیه امور
• اصل ثبت و ضبط کلیه اعمال و اقدامات و عملیات

ماکس وبر در بحث سازمانی از سلطه و اقتدار نیز نام می برد و سه نوع سلطه را معین می کند: سلطه عقلانی ، سنتی و کاریزماتیک.

 ماکس وبر

سلطه عقلانی نوعی از سلطه است که مبتنی بر اعتقاد به قانونیت دستورها و قانونیت عناوین فرمان دهی کسانی است که سلطه را اعمال می کنند.

سلطه سنتی سلطه ای است مبتنی بر اعتقاد به خصلت مقدس سنن کهن و مشروعیت قدرت کسانی که بنا به سنت مأمور اعمال اقتدارند.

سلطه کراماتی یا کاریزماتیک سلطه ای است مبتنی بر فداکاری غیرعادی نسبت به کسی که نقد یا نیروی قهرمانانه شخصی اش نظم ملهم از آن یا ایجاد شده از سوی آن توجیه کننده آن است.

البته خود ماکس وبر معتقد است که این طبقه بندی ساده است و در بعضی از جوامع ترکیب هر سه را می‌ توان دید. و بعد وی بحث کنش عقلانی معطوف به هدف را مطرح می سازد.

«وی، بر اساس مفهوم سلطه عقلانی، خصایص سازمان بوروکراتیک را تحلیل می‌کند. بر اساس مفهوم سلطه سنتی، به بحث درباره توسعه و تمایزیابی تدریجی آن می پردازد و انواع سلطه سالمند سالاری، پدر سالاری و پاتریمونیال را نام می برد.»

نظریه حاکمیت شهری
نظریه برایان مک لالین در حدود دهه هفتاد به بحث در مورد حکومت شهری می پردازد. به نظر وی در یک جامعه نهادهای مدنی در قالب تجلی رفتارهای شهری شکل می گیرند و به همین سبب نسبت به تغییرات اجتماعی از اهمیت بیشتری برخوردارند و اولین حرکت های اجتماعی در شهرها شکل گرفته و قوام می یابند.

مک لالین شهر را به عنوان یک سیستم باز در نظر می گیرد، سیستمی که نسبت به تغییرات رو به رشد از سازگاری بیشتری برخوردار می باشد و نسبت به مسائل آن پاسخگو باشد.

از نظر او حکومت، مجموعه ای از مجموعه ای از نهادهای رسمی و حقوقی با قدرت قانونی است. اما حاکمیت، نوع فرآیند است. این فرآیند، متضمن نظام به هم پیوسته ای است که هم «حکومت» و هم «اجتماع» را در بر می گیرد. پاسخگویی، تناسب و آینده نگری در حاکمیت، توانایی برخورد مؤثر با مسائل جاری و پیش بینی رویدادها نه تنها به شبکه های سازمانی رسمی ، بستگی دارد بلکه مستلزم شبکه هایی غیر رسمی نیز است. شبکه هایی که مردم را قادر می سازند زمانی که شبکه های رسمی، در کار فرو می مانند آن را به انجام رسانند.»

حاکمیت شهری سلطه مردم وار حکومت محلی است که بر حکومت شهری مسلط می گردد و در نظریه های شهرنشینی و شهرگرایی بیشتر می تواند تشریح گردد.

اصول حکمروایی خوب شهری شامل مشارکت ، شفافیت و پاسخگویی می باشد.

منبع: کیمیافکر بزرگ