اقسام شروط ضمن عقد

[droit.prive 37]

شروط ضمن عقد به سه دسته تقسیم می‌شوند:
1- شروط باطل غیرمُبطِل عقد: شروط ضمن عقدی که فقط خودشان باطل هستند اما عقد را باطل نمی‌کنند.
ماده 232 قانون مدنی عنوان می‌کند: «شروط مفصله ذیل باطل است اما مفسد عقد نیست:
1- شرطی که انجام آن غیرمقدور باشد.
2- شرطی که در آن نفع و فایده نباشد.
3- شرطی که نامشروع باشد.»
2- شروط باطل مُبطِل عقد: نه تنها خودشان باطل هستند بلکه عقد را نیز باطل می‌کنند.
مطابق ماده ۲۳۳ قانون مدنی، «شروط مفصله ذیل باطل ‌و موجب بطلان عقد است‌:
۱- شرط خلاف مقتضای عقد.
۲- شرط مجهولی که جهل به آن موجب جهل به عوضین شود.
شرط خلاف مقتضای عقد
هر عقدی دو مقتضا دارد:
1- مقتضای ذات عقد: که در واقع مهمترین اثر عقد است؛ در حقیقت عقد ذاتا این اثر را دارد. به عنوان مثال، ذات عقد بیع یا همان مهمترین اثر عقد بیع، انتقال مالکیت است.
2- مقتضای اطلاق عقد: اثری که اثر مستقیم و اولیه عقد نیست بلکه از آثار عقد به صورت مطلق است. یعنی اگر عقدی به صورت مطلق بدون هیچ شرطی تنظیم شود، این آثار را خواهد داشت. مثلا اطلاق عقد بیع ایجاب می‌کند که مبیع فورا تسلیم شود. اگر شرطی خلاف مقتضای اطلاق عقد باشد، صحیح بوده و عقد نیز صحیح است؛ در صورتی که عرفا نیز جایز باشد.

شرط مجهولی که جهل به آن موجب جهل به عوضین شود
گاهی اوقات شرط ضمن عقد، شرط مجهول است و نیز تنها خودش مجهول نیست بلکه عوضین نیز مجهول است. شرط مجهول ممکن است به صورتی باشد که موجب جهل به عوضین شود و ممکن است این شرط مجهول موجب جهل به عوضین نشود.به عنوان مثال، من این توپ پارچه را به دیگری می‌فروشم؛ به شرطی که هر مقدار که خواستم از این پارچه بردارم. این شرط مجهول است و عوضین را نیز مجهول می‌کند؛ زیرا خریدار نمی‌داند که چه مقدار پارچه را خواهد خرید.