نظریه های ساخت شهر

[Mohammad Aref 120,438]

ساخت‌ شهر به صورت دوایر متحدالمرکز

نظریه ساخت شهر | ارنست برگس ـ از مکتب اکولوژی شهری شیکاگو ـ در شناخت ساخت اکولوژیک شهر، شهر شیکاگو، یکی از شهرهای پر جمعیت آمریکا را انتخاب می کند و آن را در اوج توسعه و گسترش، به صورت ساخت شهر دوایر متحدالمرکز یا کاملاً متداخل نشان می دهد.

ارنست برگس می گوید: «جمعیت شهر شیکاگو در داخل این دوایر و در پنج منطقه زندگی می کنند که منطقه لوپ، کانون فعال ترین بخش آن است و در مرکز دایره اول واقع شده است». او معتقد است در ابتدای پیدایش شهر، همه فعالیت های تجاری و صنعتی، هم چنین منطقه واحدهای مسکونی در داخل دایره اول به وجود می آید. با گذشت زمان و توسعه تدریجی شهر، دایره اولی را دایره دیگری احاطه می کند، زیرا مردم با افزایش فعالیت های بازرگانی، عمده فروشی، خرده فروشی و مراکز حمل و نقل، هم چنین ایجاد هتل ها، سینماها و مراکز تفریحی، ناگزیر به منطقه دیگری که در داخل دایره دوم قرار دارد نقل مکان می کنند.

سپس با توسعه شهر و فعالیت های وابسته به آن، جا برای ساکنان منطقه دوم تنگ می شود و آن ها واحدهای مسکونی خود را در منطقه سوم انتخاب می کنند.

دوایر متحد المرکز – اکولوژی شهری (ارنست برگس)

به تدریج که واحدهای مسکونی منطقه اول و دوم تخلیه می شود و در آن ها مؤسسات و سازمان های صنعتی، بازرگانی و انبارهای بزرگ کالا ایجاد می گردد، در نتیجه قسمت های مرکزی شهر، زیبایی و عظمت سابق خود را از دست می دهد و به محله های پژمرده با ظاهری اندوهبار و گاهی مخروبه مانند تبدیل می شود.

واحدهای مسکونی این قسمت به سرعت به اشغال طبقات فقیر و کم درآمد جامعه شهری در می آید. چنان چه در شهر شیکاگو، آلونک ها واحدهای مسکونی محقر و آلوده شهری و محله های ویژه سیاهان، ایتالیایی ها و چینی ها در این منطقه به وجود آمده است.

در منطقه سوم، واحدهای مسکونی کارگران ـ بیشتر به صورت ساختمان های دو طبقه شهری ـ ایجاد می شود که در بیشتر موارد، طبقه اول ساختمان برای سکونت افراد خانواده و طبقه دوم برای اجاره اختصاص می یابد.

پیرامون منطقه سوم، منطقه چهارمی تشکیل می شود که واحدهای مسکونی طبقه پردرآمد شهری در آن قرار گرفته است و در نهایت در بیرون از این منطقه ـ دایره، محل سکونت افرادی است که برای انجام دادن کارهای روزانه و اشتغال به مرکز شهر رفت و آمد می کنند.

با توجه به نظریه ساخت شهر دوایر متداخل ارنست برگس، روزانه در دو منطقه کاملاً متفاوت شهر، دو جابه جایی صورت می گیرد:

۱ـ در منطقه اول ـ دایره اول، که تراکم جمعیت در طول روز به حداکثر ممکن می رسد و چهره پرشلوغ شهری را به وجود می آورد، در حالی که شب ها این منطقه، تقریباً از جمعیت خالی می شود.

۲ـ برعکس منطقه اول، منطقه پنجم به منزله خوابگاهی است که روزها از جمعیت خالی می شود و شب ها افراد شهری را از بخش های مختلف شهر در خود جای می دهد. ارنست برگس معتقد است در شهرهای بزرگ، این مناطق پیوسته متراکم می شوند و جابه جایی مؤسسات و مردم از منطقه ای به منطقه دیگر، به طور مداوم صورت می گیرد.

منبع: کیمیافکر بزرگ

[Mohammad Aref 120,438]

ساخت چند هسته ای شهر (نظریه چنسی هریس و ادوارد اولمن)

 

ساخت چند هسته ای شهر | شهرهای خیلی کوچک، تنها دارای یک مرکز یا هسته واحد است، اما شهرهای بزرگ امروزی همگی دارای مراکز متعددی است که تشکیل این مراکز در داخل شهرها از طریق ارتباط مسیرهای حمل و نقل امکان پذیر می گردد. در شهرها راه آهن ها و مسیرهای حمل و نقل در طول مسیر، ایستگاه های خطی دارند که در مجاورت ایستگاه های راه آهن، تراکم محدودی از فعالیت های تجاری شهرها و حومه ها به وجود می آید، این تمرکز تجاری در ایستگاه های مونوریل، تراموا و مترو نیز ظاهر می شود.

در فرودگاه ها برای تمرکز بعضی از فعالیت های تجاری زمینه های مساعدی فراهم می گردد و برخی از تأسیسات صنعتی که مورد استفاده حمل و نقل هوایی یا مسافران و کارکنان فرودگاه ها است. به طور مستقیم از این امکانات بهره مند می شوند، امکان فعالیت یافته و تکوین هسته یا بازار جدید ممکن می گردد.

در داخل شهرها نیز فعالیت های اقتصادی در تقاطع مسیرهای عمومی که در دسترس اکثریت مردم شهر است توسعه می یابد. مناطق صنعتی، امکانات تفریحی، مدارس، دانشگاه ها، دانشکده ها حتی گورستان ها جمعیتی را به طرف خود جلب می‌کنند، تأسیساتی را در اطراف خود موجب شده و به دنبال آن‌ یک نوع مرکزیت یا هسته جدید شهری تکوین و تکامل می یابد. با تکمیل عملکردهای وسایل ترافیک و توسعه قسمت هایی از شهر، ساخت چند هسته ای شکل می گیرد و به توسعه می رسد.

1. بخش مرکز تجاری شهر
2. منطقه صنایع سبک
3. منطقه مسکونی طبقه سوم
4. منطقه مسکونی طبقه متوسط
5. منطقه مسکونی طبقه اول
6. منطقه صنایع سنگین
7. منطقه تجاری دور از مرکز شهر
8. حومه مسکونی
9. حومه صنعتی

چنسی هریس و ادوارد اولمن معتقدند در بیشتر شهرها بهره گیری از زمین های شهر در اطراف یک مرکز واحد، عملی نیست، بلکه فعالیت های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی شهرها دور چند هسته کاملاً مشخص قرار می گیرند، چنین پدیده ای ممکن است به دو صورت تشکیل شود:

۱ـ هنگام شکل گیری آن، هسته های شهر به وجود می آیند و اصل و منشأ تاریخی پیدا می کنند، مانند لندن که از ابتدای شکل پذیری شهر، دو هسته کاملاً مشخص در آن دیده می شود، یکی سیتی که مرکز تجارت و بانک ها است و دیگری و ست‌مینستر که مرکز سیاسی مادرشهر لندن است.

۲ـ هسته های شهری در ابتدای شکل گیری شهر ایجاد نمی شوند، بلکه به موازات توسعه شهر و تخصص یابی منطقه ای از شهر یا انتقال برخی از مؤسسات به منطقه دیگر، بعد از مدتی هسته های جدیدی با کارکردهای معین به وجود می آیند.

ریچارد چورلی و پترهاگت جغرافیدانان انگلیسی تعداد و موقع هسته های اصلی شهر را مربوط به وسعت، جمعیت و عوامل تاریخی آن می دانند. از طرفی ساخت کلی شهرها نیز باعث ظهور هسته های جدید می شود، یا برعکس به عللی امتیاز چند هسته ای را از آن ها سلب می کند. معمولاً در شهرهای بسیار بزرگ، هسته های متعددی به وجود می آید که ارزش و اعتبار آن با درجه تخصص یابی هسته ها ارتباط دارد، در حالی که در داخل شهرهای کوچک امکان ظهور ویژگی های چند هسته ای وجود ندارد.

در بیشتر شهرهای بزرگ پنج منطقه یا هسته کاملاً مشخص دیده می شود:

1. بخش مرکز تجارت شهر
2. منطقه عمده فروشی و صنایع سبک در مجاورت مرکز مهم حمل و نقل شهری
3. منطقه صنایع سنگین در حاشیه امروزی شهرها
4. مناطق مختلف مسکونی
5. حومه های خوابگاهی اطراف شهرها

منبع: کیمیافکر بزرگ

[Mohammad Aref 120,438]

ساخت ستاره ای شکل شهر

نظریه مناطق متداخل ارنست برگس نشان دهنده حالت های یک شهر ساکن و ثابت نیست، بلکه در بیشتر موارد به علت رشد و توسعه شهر، متحرک و غیر ثابت به نظر می رسد. توسعه شهر نیز ممکن است به دو صورت انجام شود:

1. توسعه شهر از اطراف خود
2. توسعه شهر از طریق عمل تمرکز در داخل آن

در مورد امواج انتقالی یا حرکت جمعیت، کارخانه ها، تأسیسات و سازمان های شهری به اطراف شهرها، سطوح شهری یکسان عمل نمی کند، زیرا از جهات مختلف شهر، رسیدن به مرکز شهر به یک اندازه صورت نمی گیرد و از لحاظ توده های آب، پرتگاه ها، تپه ها، شیب های تند و دیگر عوامل ناهنجار طبیعی، موانعی ایجاد می شود که احداث ساختمان های شهری را با مسایل و مشکلاتی مواجه می کند، یا باعث افزایش هزینه لازم برای ساخت آن ها می گردد.

مسیرهای حمل و نقل، خیابان ها، خطوط آهن و بزرگراه ها تحت تأثیر عوامل نامنظم و ناهنجار طبیعی در شهرها و اطراف آن ها ساخته می شوند. این راه ها معمولاً در شکل شعاعی به وجود می آیند و تعداد محدودی نیز به حداکثر ظرفیت و کشش واقعی می رسند. در طول این راه ها سطح تراکم بیش از راه های شعاعی کم ظرفیت گسترده می شود و وسعت می یابد، به عبارت دیگر امکان دستیابی به مسیرهای حمل و نقل، میزان تراکم را در سطوح شهری افزایش می دهد و زمین های شهری با داشتن امکانات وسیع حمل و نقل، نسبت به دیگر زمین ها ارزش بسیاری پیدا می کند.

به همراه دگرگونی هایی که در نتیجه عملکرد امکانات حمل و نقل در سطوح شهری مشاهده می شود، شکل دایره ای مناطق متحدالمرکز، نظریه ارنست برگس، تعدیل می یابد و به شکل شعاعی یا ستاره ای در می آید و توسعه شهر، ساختار ستاره ای به شهر می بخشد.

منبع: کیمیافکر بزرگ