زلزله خاموش (آبهای زیرسطحی شهر کرمان)

[EN-EZEL 13,039]

کرمان شهری بر روی آب / آبهای زیرسطحی کرمان را می بلعند

کرمان - خبرگزاری مهر: بحث بالا آمدن آبهای زیرسطحی شهر کرمان از مدتها قبل مطرح شده است اما امروز وضعیت این آبها به گونه ایست که نه تنها آثار تاریخی کم نظیر این منطقه را در آستانه تخریب قرار داده بلکه از آن به عنوان زلزله خاموش نیز نام برده می شود. به گزارش خبرنگار مهر در کرمان، آبها از نقاط مختلف کرمان به سمت مرکز شهر که بیشتر آثار باستانی و مذهبی چون مساجد جامع و امام (ره)،‌ مجموعه تاریخی گنجعلیخان، حمام باغ لله و ... در این محدوده قرار دارد سرازیر می شوند.

از مسدود شدن قناتها و پس رفت آبها، فرسودگی شبکه انتقال آب که باعث تزریق آب به آبهای زیرسطحی می شود و تمرکز جمعیت در نقاط شهری می توان به عنوان علل اصلی بالا آمدن آبهای زیرسطحی در کرمان نام برد.

عمق آبهای زیر سطحی به دو متر رسیده است

آبهای زیرسطحی از زیرزمین 50 درصد منازل مسکونی در کرمان بیرون زده است و عمق آب در برخی نقاط به دو متر هم رسیده است.

یکی از ساکنان منطقه مرکزی کرمان در گفتگو با خبرنگار مهر به بالا آمدن آبهای زیرسطحی در منزل خود اشاره کرد و افزود: رطوبت حاصل از آبهای زیرسطحی باعث ایجاد شکاف در دیوار منزلمان شده است به طوریکه از داخل اطاق می توان کوچه را مشاهده کرد.

وی با بیان اینکه تا 15 سال دیگر باید اقساط مربوط به خرید منزل خود را پرداخت کند، اظهار داشت: بارها به ادارات و نهادهای مختلف مراجعه کرده ام اما هیچ کدام مرا یاری نکرده اند و تنها می گویند منزل را تخلیه کنید.

مدیرعامل آب و فاضلاب شهری استان کرمان در گفتگو با خبرنگار مهر در کرمان از بالا آمدن آبهای زیرسطحی تا عمق شش متری در کرمان خبر داد و ادامه داد: در برخی از نقاط این رقم تنها دو متر است و آب بالا آمده در برخی نقاط شهر تا عمق پنج تا 10 متری متغیر است.

وی از مرکز شهر به علت تراکم جمعیت به عنوان بحرانی ترین قسمت نام برد و عنوان کرد: در این مناطق عمق آبهای زیرسطحی به دو متر رسیده است.

تربتی با اشاره به حفر دو حلقه چاه در خیابان شهید عباسپور و پارک مطهری کرمان برای تخلیه آبهای زیرسطحی خاطرنشان کرد: بوی نامطبوع این آبها نشانگر کیفیت پایین آن است و باید به این نکته توجه داشت که آبهای زیرسطحی از فاضلاب به وجود می آید که خاک ذرات معلق آن را ***** کرده است.

مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان کرمان بیان کرد: مطالعات اجرای طرح فاضلاب شهر کرمان از سال 71 آغاز و کار اجرایی آن از سال 76 شروع شده است.

تربتی اضافه کرد: مجموع اعتبارات مربوط به فاضلاب شهری طی این 12 سال 23 میلیارد و 350 میلیون تومان بوده است.

وی یادآور شد: از هزار و 800 لیتر آبی که در ثانیه وارد محدوده شهر کرمان می شود، هزار و 400 لیتر آن در هر ثانیه تبدیل به فاضلاب شده و به پوسته زیرزمینی شهر تزریق می شود.

مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان کرمان هشدار داد: چنانچه زلزله ای اتفاق بیفتد، وجود آبهای زیرسطحی باعث انتقال انرژی شده و اثرات تخریبی را افزایش می دهد.

وضعیت آبهای زیرسطحی کرمان بحرانی است

گرچه در آذر ماه سال گذشته مراسم کلنگ زنی فاز اول خط انتقال آبهای زیرسطحی به پردیسان قائم در پارک خیابان "برزو آمیغی" شهر کرمان برگزار شد و پیش بینی می شد با حفر چندین حلقه چاه بتوان تا حدودی معضل آبهای زیرسطحی کرمان را بهبود بخشید اما در اردیبهشت ماه امسال شهردار کرمان در نشست عمومی شورای شهر کرمان وضعیت آبهای زیرسطحی را بحرانی دانست و گفت: بالا آمدن سطح آبهای زیرزمینی بمب خفته ای است که هنوز به مرحله انفجار نرسیده است.

ابوالقاسم سیف الهی عنوان کرد: حد فاصل مسجد جامع تا چهارراه سمیه در یک شعاع 400 تا 500 هکتاری وضعیت آبهای زیرزمینی بحرانی است.

وی یادآور شد: بالا آمدن آبهای زیرسطحی در شعاع 200 هکتاری آن منطقه نیز نزدیک به بحران است.

شهردار کرمان با اشاره به اینکه در بحث رسیدگی به موضوع بالا آمدن آبهای زیرسطحی، همه نگاه ها متوجه شهرداری است، اظهار داشت: رسیدگی به این امر وظیفه شورا و شهرداری نبوده و به عهده شرکت آب و فاضلاب است.

به گفته سیف الهی پروژه فاضلاب شهری کرمان کند اجرا می شود که دلیل آن نبود اعتبارات کافی و عدم وجود پیمانکار قوی است.

ایجاد و تکمیل شبکه‌ فاضلاب شهری کرمان بهترین راه حل

یک کارشناس ارشد سازه در این مورد گفت: فاضلاب شهر کرمان به طور سنتی از طریق چاه‌های جاذب به سفره‌ آب ‌زیرزمینی منتقل می‌شود که این شیوه‌ دفع فاضلاب که در نوع خود در دنیا کم‌نظیر است باعث بالا آمدن سطح آبهای زیرزمینی، آلودگی این‌ آبها و همچنین باعث شیوع برخی بیماری‌ها می‌شود.

علی فخرالدینی با اشاره به اینکه ممکن است ساختمانهایی که به دلیل نیروی افقی زمین ‌لرزه‌ها آسیب نمی‌بینند بر اثر پدیده‌ای به نام "روانگرایی" که به دلیل افزایش سطح آب‌های زیرزمینی و نفوذ به خاک زیر پی ساختمانها بروز می‌یابد دچار آسیب جدی شوند و ادامه داد: به علت عدم وجود شبکه‌ فاضلاب شهری و بالا آمدن سطح تراز آب‌های زیرزمینی، لایه‌های سست ماسه ‌ای و اشباع از آب تشکیل شده که بر اثر زلزله این لایه حالت خمیری به خود می ‌گیرد که ساختمان‌ها را واژگون یا کج می‌کند.

وی ایجاد و تکمیل هرچه سریع ‌تر شبکه‌ فاضلاب شهری در کرمان را بهترین راه چاره برای حل این مشکل می‌داند و اظهار داشت: این شبکه در دراز مدت باعث پایین رفتن سطح آب‌های زیرزمینی می ‌شود.

فخرالدینی یادآور شد: با پایین آمدن سطح آب احتمال پدیدآمدن نشست‌هایی در برخی ساختمان‌ها وجود دارد که البته این وضعیت تثبیت شده بعد از ایجاد شبکه‌ فاضلاب از وضعیت ناپایدار فعلی به مراتب بهتر و کم خطرتر است.

طرح پمپاژ آبهای زیرسطحی کرمان 22 میلیارد ریال اعتبار نیاز دارد

فرماندار کرمان در گفتگو با خبرنگار مهر در کرمان افزایش مصارف آب شهری را از جمله عواملی که بیشترین تاثیر را در بالا آمدن سطح آب زیرسطحی دارد ذکر کرد و افزود: بررسی ها نشان می دهد افزایش میزان 64/24 میلیون متر مکعب آب شرب مصرفی در سال 68 به 6/45 میلیون مکعب در سال 87 که ناشی از افزایش جمعیت و توسعه شهر کرمان است همراه با انسداد مجاری زیرزمینی مانند، تغییر اراضی کشاورزی با حذف چاه های بهره برداری و استفاده از چاه های جذبی در شرایط فقدان شبکه فاضلاب شهری باعث بالا آمدن سطح ایستایی در محدوده شهر شده است.

علی انجم شعاع تاکید کرد: سطح آب زیرزمینی در شهر کرمان اکنون در عمقی از سطح زمین قرار دارد که نه تنها بناهای تاریخی و مذهبی بلکه ساختمانهای مسکونی و تجاری نیز مورد تهدید قرار گرفته است.

وی به انتخاب مشاور برای انجام کار کارشناسی بر روی آبهای زیرسطحی کرمان در سال جاری اشاره کرد و گفت: با مطالعه دقیق در این مورد مقرر شد از طریق ایجاد چاه زهکش در مناطق محدود شهری کرمان به ویژه بافت مرکزی شهر آبهای زیرسطحی پمپاژ و برای مصرف بهینه در تغذیه مصنوعی دشتها و مصارف کشاورزی مورد استفاده قرار گیرد.

فرماندار کرمان ادامه داد: از مزیتهای طرح مذکور می توان به عدم ایجاد شوک احتمالی به سفره های ناهمگن اشاره کرد.

انجم شعاع هزینه اولیه این طرح را 22 میلیارد ریال دانست و گفت: در صورت تائید نهایی عملیات اجرایی این طرح در سال جاری آغاز می شود.

هرچند تا ایجاد شبکه فاضلاب شهری می توان از آبهای انتقال داده شده از بافت قدیم کرمان در جهت رفع مشکل کم آبی، گسترش فضای سبز و همچنین ایجاد مکانهای تفریحی استفاده کرد اما برای حفظ جان مردم و همچنین آثار باستانی، تاریخی و مذهبی در این محدوده باید با عزم و اراده ملی هرچه سریعتر بودجه مورد نیاز برای شبکه فاضلاب کرمان تامین شود.

خبر گذاری مهر

[EN-EZEL 13,039]

حوادث طبیعی در کنار سهل انگاری های انسانی خسارات فراوانی به بار می آورد

وحید قرایی

در روزی که وزیر نیرو برای افتتاح مدول اول تصفیه‌خانه‌ی فاضلاب به کرمان آمده بود مدیرعامل شرکت مهندسی آب و فاضلاب استان کرمان صحبت‌هایی را مطرح کرد که نشان می‌داد وضعیت بالاآمدن آب‌های زیرسطحی در شهر کرمان بیش از تصور بسیاری از شهروندان نگران‌کننده‌ است.

محمد تربتی خطاب به وزیر نیرو و حاضران در مراسم افتتاحیه اظهار داشت: «شهر کرمان از نظر وضعیت فاضلاب و آب‌های زیرسطحی در موقعیت بغرنجی قرار دارد و سطح آب زیر‌زمینی در برخی نقاط به 6 متر هم رسیده است.»

وی تصریح کرد که ساختمان‌های شهر کرمان با این وضعیت آسیب‌پذیر شده‌اند و «زلزله‌ی خاموش» این شهر را در معرض تهدید قرار داده است.

او البته از وزیر درخواست کرد برای کاهش اثرات این پدیده از طریق تکمیل شبکه‌ی فاضلاب اعتبارات بیش‌تری برای این پروژه در نظر گرفته شود.

اگر چه در آن جلسه پرویز فتاح قول داد تا اعتبارات بیش‌تری برای پروژه‌ی فاضلاب شهری کرمان در نظر گرفته شود اما ظاهرا تا رسیدن به مبلغ117 میلیارد تومانی که برای تکمیل نهایی این پروژه لازم است راه‌درازی در پیش خواهد بود. پروژه‌ی مهمی که تا کنون26 میلیارد تومان برای آن هزینه شده است.

خطر جدی است

در این حال یک کارشناس ارشد سازه در این مورد توضیحات بیش‌تری ارایه می‌دهد. مهندس علی فخرالدینی که مطالعاتی در زمینه‌ی اثرات آب‌های زیرسطحی بر ساختمان‌ها در شهر کرمان داشته است می‌گوید: «بالارفتن سطح آب‌های زیرزمینی و وجود لایه‌های خاک رس اشباع تهدیدی برای ساختمان‌ها به شمار می‌رود که می‌تواند خسارات زیادی به بار آورد.»

وی می‌افزاید: «فاضلاب شهر کرمان به طور سنتی از طریق چاه‌های جاذب به سفره‌ی آب‌ زیرزمینی منتقل می‌شود که این شیوه‌ی دفع فاضلاب که در نوع خود در دنیا کم‌نظیر است باعث بالاآمدن سطح آب‌های زیرزمینی، آلودگی این‌ آب‌ها و بالاخص شیوع برخی بیماری‌ها می‌شود.»

او در ادامه می‌گوید: «هم‌چنین ممکن است ساختمان‌هایی که به دلیل نیروی افقی زمین‌لرزه‌ها آسیب نمی‌بینند بر اثر پدیده‌ای به نام «روانگرایی» که به دلیل افزایش سطح آب‌های زیرزمینی و نفوذ به خاک زیر پی ساختمان‌ها بروز می‌یابد دچار آسیب جدی شوند.»

فخرالدینی با اشاره به این‌که می‌توان جلوی خرابی سازه بر اثر نیروی زلزله را با تدابیری گرفت می‌گوید: «اما از آن‌جا که وضعیت زمین‌شناسی کرمان چندان شناخته شده و مشخص نیست این مساله پیچیده‌تر می‌شود اگرچه به نظر می‌رسد خاک قسمت‌هایی از کرمان آبرفتی و ماسه‌ای است.»

وی در ادامه عنوان می‌کند: «به علت عدم وجود شبکه‌ی فاضلاب شهری و بالاآمدن سطح تراز آب‌های زیرزمینی، لایه‌های سست ماسه‌ای و اشباع از آب تشکیل شده که بر اثر زلزله این لایه حالت خمیری به خود می‌گیرد که ساختمان‌ها را واژگون یا کج می‌کند.»

او در مورد راه چاره‌ی این وضعیت می‌افزاید: «بهترین راه چاره برای حل این مشکل ایجاد و تکمیل هرچه سریع‌تر شبکه‌ی فاضلاب شهری در کرمان می‌باشد که در درازمدت باعث پایین رفتن سطح آب‌های زیرزمینی می‌شود. این را هم اضافه کنم که با پایین آمدن سطح آب احتمال پدیدآمدن نشست‌هایی در برخی ساختمان‌ها وجود دارد که البته این وضعیت تثبیت شده بعد از ایجاد شبکه‌ی فاضلاب از وضعیت ناپایدار فعلی به مراتب بهتر و کم خطرتر است.»

مهندس فخرالدینی اذعان می‌دارد: «سطح آب زیرزمینی در قسمت‌هایی از شهر آن‌قدر بالا است (تا4متر) که ناگزیر از اجرای زهکش در پی ساختمان‌ها خواهیم بود و به خاطر هزینه‌بر بودن این اقدام، بسیاری از فعالان ساخت و ‌ساز زیر بار این قضیه نمی‌روند.»

به نظر می‌رسد خطرات بالقوه‌ی بالاآمدن آب‌های زیرسطحی دیگر محدود به بافت قدیم شهر کرمان نیست و اثر آب‌های زیرسطحی بر ساختمان‌هایی ‌نظیر بانک صادرات برج (بلوار جمهوری) و پارکینگ و زیرزمینهای برخی ساختمان‌ها در خیابان‌های امام‌جمعه، هزار و یکشب و الغدیر که در بارندگی‌ها مملو از فاضلاب و آب زیرسطحی می‌‌شوند گواهی بر این مدعاست.

اما اظهار نظرهاي زيادي در مورد وضعيت اب هاي زيرسطحي در كرمان و خطرات ناشي از آن صورت گرفته است. به گفته قائم مقام شهرداري كرمان، بالاآمدن آب در نيمي از سطح شهر كرمان اين شهر را با خطر جدي روبرو ساخته است.

حسين كردي سال گذشته و در گفت و گو با خبرنگاران به بالا آمدن آب در برخي نقاط شهر تا چهار متري سطح زمين، بيان كرد: تنها راه جمع‌آوري اين آب‌ها استفاده از سيستم فاضلاب شهري است. معاون خدمات شهري شهرداري كرمان افزود:ورود ‪ ۱/۳ليتر آب در هر ثانيه از تاسيسات فرسوده شهر خود باعث افزايش حجم آبهاي زيرسطحي مي‌شود.

مدير مهندسي طرح‌هاي توسعه منابع آبي شركت آب منطقه‌اي استان كرمان نيز گفت: بالا آمدن آب‌هاي زيرسطحي در نقاطي مانند مسجد جامع و برج بانك صادرات مشكلات فراواني را براي ساكنان و ساختمان‌هاي اين مناطق به وجود آورده است. "محمدعلي صلاحي"افزود: با بررسي‌ها و مطالعات انجام شده توسط مشاوران حجم آب زيرسطحي شهر كرمان ‪ ۱۰۰ميليون متر مكعب برآورد شده است كه اين ميزان آب از منهاي ‪ ۸متر تا منهاي ‪ ۴۰متر زيرزمين را فرا گرفته است.

به‌گفته صلاحي، ‪ ۸۰ميليارد ريال اعتبار جهت جمع‌آوري و هدايت آب‌هاي زيرسطحي شهر كرمان برآورد شده است. وي البته بيان كرد: با حفر كانال‌هايي به عمق ‪ ۸متر و انجام عمليات لوله‌گذاري مي‌توان آب‌هاي زيرسطحي را به خروجي‌هاي شهر هدايت كرد.

در اين ميان كارشناس مسوول محيط طبيعي اداره كل حفاظت محيط زيست استان كرمان در اين رابطه به ايرنا گفت: به علت ساختار زمين شناسي سخت در برخي از نقاط كرمان شاهد بالا آمدن آب‌هاي زيرسطحي هستيم. "مهدي داورپناه" از آثار و تبعات منفي زيست محيطي در بالا آمدن آب شهر كرمان خبر داد و افزود: ايجاد آلودگي‌هاي درون شهري، بوي نامطبوع و شيوع بيماري‌ها به دليل فشارهاي وارد آمده به فاضلاب‌ها تنها گوشه‌اي از مشكلات بالا آمدن آب در لايه‌هاي سطحي زمين است.

****

به هر حال به نظر مي رسد وضعيت موجود مخاطرات زيادي را براي ساكنان شهر كرمان از جهات مختلف به وجود آورده است و به نظر مي رسد، راهكارهاي عملي بايستي با سرعت بيشتر براي گريز از اين مخاطرات به اجرا درآيد. آيا در زماني مناسب و پيش از پديدار شدن خطراتي كه امروز هشدار آن داده مي شود مي توان به تغيير وضعيت موجود و ارايه راهكارهايي كه به آرامش رواني شهروندان كرماني منتهي مي شود اميدوار بود؟

این مطلب در نشریه بام کویر منتشر شده است