مینا کاری

[Mohammad Aref 120,438]

مشكل بتوان گفت از چه زماني هنر ميناكاري در ايران رواج گرفته است زيرا از روزگاران پيش از عهد صفويه (سده دهم هجري) نمونه هايي از ميناكاري در دست نيست و از دوران صفوي هم نمونه هاي قابل ملاحظه اي بر جاي نمانده است. لكن در دوران قاجار ميناكاري به مقدار كم وجود داشته و اشيايي مانند سرقليان و كوزه قليان و كوزه و بادگير قليان را ميناكاري مي كرده اند. در دربار پادشاهان قاجار مخصوصاً ناصرالدين شاه كه قليان كشيدن از سرگرمي هاي او بوده قليان هاي ميناكاري شده وجود داشته است.

 

همچنين در خانه هاي اشراف و بزرگان آن عصر نيز اين قبيل اشياء ميناكاري شده موجود بوده است. اشياء ديگري مانند كمربند ، آفتابه لگن ، انفيه دان ، گلابپاش ، گوشواره ، اشكدان و قوطي سيگار ميناكاري شده نيز موجود است.

 

در كتاب "بررسي هنر ايران" اثر پروفسور ارثراپهام پوپ درباره ي هنر ميناكاري چنين آمده است:

«مينا كاري هنر درخشان آتش و خاك است، با رنگ هاي پخته و درخشان كه سابقه آن به 1500 سال پيش از ميلاد مي رسد و ظهور آن بر روي فلز در طول سده ي ششم تا چهارم پيش از ميلاد و پس از سال 500 پيش از ميلاد مشاهده مي شود. هنر ميناكاري در ايران بيش از نقاط ديگر تجلي داشته و يكي از نمونه هاي قديمي آن درعهد صفويه توسط شاردن جهانگرد فرانسه ذكر شده است كه قطعه ي مينايي از كارهاي اصفهان بوده، مشتمل بر طرحي از پرندگان و حيوانات بر زمينه گل و بته به رنگ آبي كم رنگ و سبز و زرد و قرمز.»

 

در مورد سابقه ي هنر ميناكاري در ايران لئوبرونستين و اروين مرگوليس Erwin Margulies يادآور شده اند كه سابقه اين هنر در ايران به زمان اشكانيان و ساسانيان مي رسد؛ ولي استفاده از آن در آغاز اسلام ، تا پيش از حكومت ايلخان مسلمان مغول ، غازان خان (694 تا 703 هجري) روشن نيست. پادشاه در مدت كوتاهي به علم شيمي دست يافت و بر خلاف پيشينيان كه مبالغ هنگفتي در راه پيدا كردن اكسير صرف مي كردند ترجيح داد كه دانش و مساعي خود را صرف هنر ميناكاري نمايد.

 

هنر ميناكاري را مي توان يكي از اختراعات خلاقه ي بشر دانست ؛ زيرا اين هنر شامل فعل و انفعالهاي پيچيده ايست كه به هم ربط داده مي شوند. از يك سوي عوامل ساده اي از قبيل سيليكوم و مينيوم و پتاسيم و از سوي ديگر سنگ قيمتي كه تركيب آنها مينا را به وجود مي آورد. از اين رو اين يك هنر آزمايشگاهي است و در حقيقت ماده اي است از تركيب اكسيدهاي فلزات كه بر اثر حرارت، رنگ هاي مورد نظر را به دست مي دهد در اختلاط با نمك به دست مي آيد در اين عمل رنگ ها با درجه حرارت و طول زمان حرارت ارتباط زياد پيدا مي كند. بنابراين براي دسترسي به اين پديده هنري زيبا بايد آتش و حرارت به دقت مراقبت و مهار شود. مينا كه طبعاً شفاف است ، شفافيت بيشتر خود را از اكسيد قلع به دست مي آورد كه تركيبات آن از زمان هاي قديم تا به امروز ثابت و بدون تغيير مانده است.

 

مؤلف كتاب «جغرافياي اصفهان» در سال 1294 هجري (1877 ميلادي) درباره صنف ميناكاران اصفهان مي نويسد كه ميناكاري در اصفهان استادان معروف داشت ، مانند : آقاعلي فرزند آقاباقر نقاش كه در فن نقاشي و مينا سازي همرديف پدرش بود و در اواخر سلطنت محمد شاه قاجار درگذشت (حدود 1264 هجري برابر با 1847 ميلادي) و اينك برخي از نقاشان اين زمان در هنر ميناكاري هم استادي دارند و اگر به آنها سفارش كار مينا بشود مانند استادان مشهور گذشته از عهده ي انجام آن به خوبي بر مي آيند و هم اكنون سرقليانهاي ميناكاري خوبي ساخته مي شود.

 

رواج صنعت ميناكاري در اصفهان از دوران پهلوي و حدود سال 1310 شمسي است و مخصوصاً طي سي سال اخير اين صنعت به وسيله ي يكي از استادان هنرمند و بنام اصفهان آقاي شكرالله صنيع زاده بسط و توسعه يافت و شاگرداني در اين مكتب تربيت شدند كه هر يك دريچه ي ديگري را براي هنر ميناكاري گشودند. تا جايي كه هم اكنون حدود پانصد نفر استاد و كارگر به تهيه ي اشياء مينائي اشتغال دارند. بيشتر اشيائي كه ميناسازان فعلي به بازار عرضه مي كنند عبارت است از: گوشواره – سينه ريز – گلوبند – انگشتر – جعبه هاي بزرگ و كوچك آرايش زنانه – قوطي سيگار – جعبه هاي خاتمكاري و ميناكاري – سرويس چاي خوري مينا – شربت خوري مينا – حبابهاي مينا كاري – بشقاب مينا – گلدان مينا به اندازه هاي مختلف – تابلوهاي بزرگ و كوچك ميناكاري كه با هنرهاي ديگر مانند طلاكاري و خاتم كاري و مينياتور تركيب مي شود – كاسه قاب قدح ميناكاري – قاب هاي عكس در اندازه هاي مختلف – زير سيگاري مينا - پيپ مينا – آلبوم عكس – گلاب پاش مينا - پنكه سقفي – جار و چهلچراغ مينا ، درها و پنجره ها و ضريح هاي مينا كاري شده براي مقابر ائمه شيعه در كربلا و نجف و سامره و مشهد و قم و حضرت عبدالعظيم و اماكن متبركه ديگر.

 

روي اشياء طلايي و نقره اي هم مي توان ميناكاري كرد ولي اساساً ميناكاري بر روي مس انجام مي شود. براي فراهم آمدن مينا چند مرحله بايد طي شود؛ به اين ترتيب كه ابتدا آن چيزي را كه مي خواهند ميناكاري كنند به هر شكل و هر اندازه بايد به وسيله مسگر ِ متخصص به شكل لازم در آيد و پس از آن كه ساخته شد استاد ميناكار به آن لعاب سفيد رنگ مي دهد، معمولاً سه الي چهار بار لعاب داده مي شود و در هر بار، شي ء ، به كوره مي رود و حدود 700 درجه حرارت مي بيند تا رنگ لعابش ثابت شود. بعد روي آن با رنگ هاي گوناگون نقاشي مي شود. سپس شيء باز به كوره مي رود و حدود 400 تا 500 درجه حرارت مي بيند تا رنگها به صورت مطلوب درآيد.

 

درگذشته كه ميناكاري رواج اندكي داشت ، رنگهايي كه به كار مي رفت مانند رنگ هايي كه در صنعت قلمكار به كار مي بردند، گياهي يا معدني بوده . ولي اكنون براي نقاشي ظروف و اشياء مينايي از رنگ هايي شيميايي استفاده مي شود كه معمولاً آنها را از آلمان وارد مي كنند. رنگهايي كه در ميناكاري به كار مي رود بر سه نوع است :

1- رنگهاي گياهي كه در چيت سازي هم به كار مي رود.

2- رنگهاي معدني كه در نقاشي و ميناكاري به كار مي رفته .

3- رنگهاي فلزي كه روي مينا كار مي كنند :

براي ميناكاري در تهيه رنگ قرمز از طلا هم استفاده مي شود. رنگ سبز مينا از مس و رنگ زرد آن از گل ماش به دست مي آيد. رنگ آبي و فيروزه اي از فلزات و رنگ سفيد از رنگ مخصوص تهيه مي شده است كه در شهر سامره از شهرهاي عراق نوع خوب آن را به دست مي آورده اند.

 

چون ميناكاري هنري است كه طي ساليان اخير رواج و رونق حاصل كرده ، استادان بزرگ آن هم در عصر پهلوي ظهور كرده اند، هم اكنون بزرگترين استاد ميناكار اصفهان آقاي شكر الله صنيع زاده است كه از خاندان آقا نجف، نقاش معروف اصفهاني ( يك قرن پيش ) و نواده صنيع همايون است كه او نيز از استادان مشهور در فن نقاشي به شمار مي رفته و اينك نيز در خيابان چهار باغ اصفهان كارگاه و مغازه دارد و سفارشهاي بزرگ و عمده ميناكاري معمولاً به او داده مي شود. از شاگردان بنام صنيع زاده كه هم اكنون از استادان مشهور هستند بايد از آقاي غلامحسين فيض اللهي نام برد كه در بازار سلطان اصفهان كارگاه و مغازه دارد و در زمينه طرح و آتشكاري كه قسمت عمده صنعت مينا سازي است تخصص دارد. تهيه كنندگان ميناهاي متوسط براي عرضه كردن به مشترياني كه كارهاي گران قيمت و ممتاز نمي خواهند هم در اصفهان زيادند و در طول خيابان چهارباغ و اطراف ميدان نقش جهان عده ي زيادي از آنها به تهيه ميناهاي دست دوم و ارزان قيمت اشتغال دارند.

 

برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید.

• ورود
• یا
• ثبت نام