معرفی شهر نائین

[Mohammad Aref 120,438]

نائین شهری کویری‌ست و در زمینی صاف و هموار قرار گرفته‌است. ارتفاع نائین از سطح دریا ۱۵۸۰ متر، عرض جغرافیایی آن ۳۲ درجه شمالی و طول آن ۵۲ درجه شرقی است. کوهسارهای آن هیچکدام از ۱۸ کیلومتر نزدیک تر نیستند. کوه‌های سمت شمال رشته‌ای است به نام کوه سرخه که دنباله آن به رشته‌ای به نام بید کوه منتهی می‌شود.

 

در سمت جنوب غربی رشته‌ای به نام کوه سره با ارتفاع ۲۳۳۰ متر از سطح دریا مرتفع ترین کوههای اطراف نائین است.

 

رشته کوه سارو نیز در سمت جنوب غربی نائین قرار دارد که به رشته‌های ((پرویز)) و ((بنوید)) در جنوب نائین می‌پیوندد.

 

تاریخچه شهر

تاریخ بنای اولیه شهر نائین به دوران قبل از اسلام باز می‌گردد. صحت این مدعا را علاوه بر نوشته‌های مورخین و جغرافیا نویسان قدیم، گویش محلی خاص مردم نائین تقویت می‌کند. این گویش هنوز نیز متداول و مرسوم است. مولف کتاب مسالک و ممالک فارس را ایالت قدیمی ایران و محل تشکیلات دولت هخامنشی ذکر می‌کند که دوره ساسانیان و پس از اسلام به پنج ولایت یا استان تقسیم می‌شده‌است. که هر قسمت «کوره» نامیده می‌شد.

 

در دوره‌های ساسانی و پس از استقرار اسلام، شهر نائین جزء یکی از این کوره‌ها به شمار می‌آمد. بیشتر پژوهشگرانی که درباره نائین بررسی و تحقیق کرده‌اند به آبادی و آبادانی آن در ادوار قبل از اسلام اشاره کرده‌اند.

 

اما در مقدمه کتاب تذکره سخنوران نائین شهر نائین شهرکی کاروان انداز معرفی شده که قافله‌ها برای استراحت و فراهم ساختن زاد سفر در آن بار می‌انداخته‌اند. ساربانان نیز شتران خود را در نائین هنارگیری می‌کرده‌اند. به هرحال، با مراجعه به منابع مختلف می‌بینیم نائین در قبل از اسلام مرکز اداری و خدماتی بخشی از ناحیه یزد بود. بااستقرار اسلام، در بیشتر شهر‌های ایران و ورود این آیین به نائین، شهر نائین موقعیت خود را همچون گذشته حفظ کرد.

 

یکی از نویسندگانی که در قرن چهارم هجری کتاب خود را تألیف کرده‌است نائین را شهری آباد و پرجمعیت ذکر می‌کند.[نیازمند منبع] در قرن پنجم هجری، شهر نائین مانند دیگر شهرهای نزدیک به اصفهان مورد توجه قرار گرفت.

 

در نیمه اول این قرن ناصر خسرو، در سفر مشهورش از نائین عبور کرد و به این شهر اشاره نمود. در سفرنامه تاصر خسرو درباره اوضاع اجتماعی نائین مطلب تازه‌ای ارائه نشده‌است، همانگونه که یاقوت حموی نیز تنها به نقل قولی از اصطخری اکتفا کرده‌است. در دوران مغول، با روی کار آمدن ایلخانان و حکومت غازان و سلطان محمد اولجایتو که پس از درآمدن به دین اسلام به لقب «خدا بنده» ملقب شد در نائین نیز تحولاتی به وقوع پیوست.

 

در دوران حکومت این دو ایلخان که با وزارت خواجه رشیدالدین فضل‌الله همدانی مقارن است اصلاحات اساسی در اکثر شهرهای ایران به وجود آمد. در این دوران آثار مهم و با ارزشی مانند مسجد بابا عبدالله، عمارت امامزاده سلطان سیدعلی و مناره مسجد جامع در نائین ساخته شد. در نیمه اول قرن هشتم هجری، ملک اشرف پس از شکست از شیخ ابواسحاق اینجو در شیراز و فرار به یزد، بیشتر آبادی‌ها و شهرهای یزد را خراب کرد و به نائین رسید.

 

در جنگی که در سال ۷۴۴ هجری در نائین بین او و امیر مبارزالدین از امرای آل مظفر به وقوع پیوست ملک اشرف شکست خورد. این جنگ باعث خرابی نائین شد و خلقی عظیم کشته شدند. در اواخر قرن هشتم هجری، در روزگاری که امیرتیمور خود را برای حمله به شهرهای مرکزی ایران آماده می‌کرد باردیگر نائین گرفتار درگیری شاه منصور و شاه یحیی مظفری شد.

 

در سال۷۹۳ بین این دو برادر جنگی درگرفت که بیشتر روستاها و قصبات بین اصفهان و یزد و کرمان تخریب شدند. نائین نیز آسیب فراوان دید. در قرن نهم نیز جنگ و کشتارهائی بین خاندان‌های آق قویونلو و قراقریونلو بوقوع پیوست.نائین بر سر راه شهرهای مهم، مورد نزاع واقع شده بود بنا براین در این درگیری نیز از آسیب و تخریب‌ها در امان نماند.

 

اما در همین سالها، دولت شاه سمرقندی در تذکره‌ای که به نام خود اوست و در سال۸۹۲ هجری تالیف کرده نائین را «قصبه‌ای خوش آب و هوا» معرفی می‌کند که «بعضی محصولات آن بی نظیر است». در اوائل قرن دهم، بار دیگر جنگی عظیم بین سران اق قویونلو به وقوع پیوست. محل این نبرد نیز حوالی نائین بود. به نوشته کتاب احسن التواریخ این جنگ باعث شد تا محمد میرزا آق قویونلو بر فارس استیلا یابد.

 

در دوران حکومت ترکمانان اق قویونلو ونیزیان از نائین عبور کردند اما گزارش سفر آنها نکته مهمی از اوضاع نائین را به دست نمی‌دهد. در دوران حکمرانی ایلخانان نائین از اصلاحات و تحولی که در بسیاری از شهرهای ایران آغاز شده بود بی بهر ه نما ند.

 

رونق اقتصادی دوره مغول نائین را که در کنار شاهراه خلیج فارس و ری و سلطانیه قرار گرفته بود به صورت شهری پر جمعیت و آباد در آورد. در این زمان، و بخصوص در عصر حکومت غازان و سلطان محمد اولجایتو و وزارت خواجه رشیدالدین فضل‌الله در نائین آثار با ارزشی ساخته شد.

 

برخی از این آثار در عداد بناهای کم نظیر به شمار می‌روند و نمایانگر پیشرفت معماری اسلامی ایرانی آن عصر می‌باشند. این رونق و پیشرفت نسبی علاوه بر آن که باعث احداث مساجد و بناهای متعددی گردید اقوام و خانواده‌های مختلفی را نیز از دیگر شهرهای ایران به نائین سرازیر کرد. از جمله این اقوام، عده‌ای از امیرزادگان و امراء مغول بودند که به همراه خانواده‌ها و اقوام و ملازمین خود به نائین آمدند و در این شهر و روستاها و قصبات اطراف آن ساکن شدند.

 

در اوایل قرن دهم ه. ق سران آق قویونلو در حوالی نائین با یکدیگر به ستیز برخاستند که از رهگذر این جدال‌ها، شهر پریشان شد و ویرانی بسیار دید. در دورهٔ صوفیان نائین رونق یافت. در این دوره، باروی شهر مرمت شد و بناهای جدیدی در آن احداث گشت. در سال ۱۰۰۰ه.ق هنگامی که اصفهان به پایتختی ایران برگزیده شد نائین که در زمانی تابع یزد بود، در محدوده اداری اصفهان جای گرفت.

 

از وقایع مهم دوران صفویه در نائین دعوای نعتی و حیدری بود که این اختلاف‌ها در عصر مشروطیت هم ادامه یافت. با سقوط اصفهان به دست افغان‌ها (در سال ۱۳۵ ه.ق) شهر نائین که بر سر را ه سربازان مهاجم قرارداشت، بسیار آسیب دید ولی بر اثر مقاومت مردم نائین، شهر به دست افغان‌ها نیافتاد، در این زمان گروهی از سادات طباطبایی ساکن اصفهان و زواره به نائین کوچ نمود.

 

در دورهٔ قاجار نائین مورد بی‌مهری پادشاهان وقت قرار گرفت. در این دوره نائین سخت آشفته و نا امن گشت زیرا در این زمان نائین یا صحنه جنگ شیخی‌ها و «بالاسری»‌ها و یا میدان نزاع‌های حیدری و نعتی بود که در دوره صوفیان در تمام شهرهای ایران آغاز گشته و دامن زده می‌شد و همچنین محل تاخت و تاز یاغیانی همچون نایب حسین کاشی بود. در سال ۱۳۲۷ شمسی نائین رسماً شهرستان اعلام شد و بخشداری آن به فرمانداری تبدیل گشت.

 

از نائین مردان بزرگ و نامداری برخاسته که هر یک در علوم و فنون مختلف جایگاهی بس بلند یافته‌اند و از این رهگذر نائین بخصوص در تاریخ یکصد ساله اخیر ایران نقش بسیار زیادی داشته‌است. از این رو همواره برای این منطقه منزلتی بیش از یک شهرستان معمولی قائل بوده‌اند.

[Mohammad Aref 120,438]

آب و هوا

شهرستان نائین دارای آب و هوایی کویری است و اختلاف درجه حرارت شب و روز در فصول سال کاملاً محسوس است و بارش آن بسیار کم و تابستان‌ها طولانی و بدون باران است. انارک از بخش‌های شهرستان نائین، دارای آب و هوایی گرم و خشک است آب و هوای بخش خور و بیابانک به مرکزیت خور کاملاَ خشک و معتدل، متمایل به گرم است. روستای نیستانک از روستای مهم منطفه در کنار جاده نائین – اردستان و بر سر راه ترانزیت تهران – بندرعباس واقع شده‌است. این روستا در موقعیت بسیار مناسب ارتباطی قرار دارد و جزء اقلیم بیابانی سرد و یا معتدل است و در تابستان‌ها با کمبود شدید آب روبرو است.

 

میزان جمعیت

شهرستان نائین وسیعترین شهرستان استان اصفهان و یکی از بزرگترین شهرستانهای ایران است. بنابر سرشماری مرکز آمار جمهوری اسلامی ایران، جمعیت شهرستان نائین در سال ۱۳۸۵ برابر با ۵۵۷۵۵ نفر بوده‌است. نرخ رشد جمعیت شهرستان نائین در ۶ ساله منتهی به سال ۱۳۸۳، ۱٫۷۶ ٪ بوده‌است.

 

معماری شهر

بافت شهری قدیم نائین با تاثیر پذیری از عواملی مانند محیط طبیعی، آب و هوا، نیازهای شهر، لزوم امنیت شهر در برابر تهاجم بیگانگان طراحی شده و به طور کلی دارای معماری بسته و درونگرا است. عموم فضای معماری و آثار تاریخی در ترکیبی متراکم در کنار یکدیگر و متصل به هم استقرار یافته‌اند. طراحی شهر به گونه‌ای بوده‌است که فضای مسکونی بدون آن که از نظر کاربردی دچار اشکال شوند در کنار عناصر شهری مانند مسجد جامع و دارا لحکومه و بازار و حسینیه و مدرسه و حمام مستقر شده‌است.

 

بافت قدیم نائین از هفت محله تشکیل شده‌است. این محلات که هر یک حسینیه‌هایی دارد عبارتند از:

محله چهل دختران

پنجاهه

نو گاباد یا نو آباد

باب المسجد یا در مسجد

سرای نو

کوی سنگ یا گودالو

محله کلوان

امروز نائین به دو قسمت نائین جدید و قدیم تقسیم می‌شود. اکثر مردم خانه‌های قدیمی را خراب کرده و به قسمت نوساز شهر نقل مکان کرده‌اند.

 

چشم انداز محله محمدیه از جذاب‌ترین مناطق بخش مرکزی نائین است.

 

این محله به خاطر موقعیت و نمای زیبا مورد توجه گردشگران است.

 

در مرکز این محله تپه‌ای قرار گرفته که بر بالای آن قلعه زیبای آشورگاه ساخته شده‌است. در پایان تپه کارگاه عبا بافی در دل زمین کنده شده‌ است. مردم محل این کارگاه را «سرداب» می‌نامند.

 

محله محمدیه دارای ساباط‌های متعدد و گذرها و گنبدهای زیبا و بناهای تاریخی بسیار است.

[Mohammad Aref 120,438]

محصولات کشاورزی

اقتصاد نائین از دورترین روزگار بر کشاورزی و صنایع دستی متکی بوده‌است. اما از آنجا که نائین شهری گرم و خشک است، با کمبود آب روبروست و همان مقدار آب هم فوق‌العاده شور است، از این‌رو کشاورزان ناچار به مبادرت به کاشت درختانی کرده‌اند که به آب کمتری نیاز داشته باشد. به همین خاطر بیشتر باغ‌های نائین را درختان انار و پسته تشکیل می‌دهد

 

قالی بافی

قالی و قالی‌بافی با نام نائین پیوند خورده و قالی بافی از مشاغل اساسی مردم نائین به شمار می‌رود. در انارک قالی و قالیچه‌هایی با طرح نائین و نقشه‌های افشان و ترنجی و بته‌ای بافته می‌شود. در خور نیز صنایع دستی قدمتی دیرینه دارد. قالی‌های خور و بیابانک دارای طرح نائین و نقش‌های ترنج ولچک – افشان- لیلی و مجنون است که در سراسر کشور شهرت فراوان دارد.

 

تاريخچه اين صنعت به سالهاي 1300 تا 1305 شمسي ميرسد . استعداد مردم نائين ،و كوشش طر احان اوليه فرش مانند مرحوم رهنما باعث شد تادر همان سالهاي نخست فرش نائين با قالي هاي اصفهان ، كاشان رقابت كند و حتي از آنها پيشي گيرد. بسياري ازكارشناسان دليل شهرت فرش نائين را ثابت بودن رنگ، زيبايي ، نقشه و طول قدمت بافت مي دانند رنگهاي كه در قالي نائين به كار مي رود بيشترلاكي ، سبز، يشمي، نارنجي، قهوهاي ، عنابي، خاكي، كرمي، آبي،لاجوردي وفيلي مي باشند.

 

در حال حاضر قالي در اقتصاد شهر نائين كاملا موثراست و تجارت قالي و سايرامورمربوط به اين صنعت از مشاغل اساسي مردم نائين به شمار مي رود.

 

كاشي كاري و كاشي گري نيز از هنرهاي دستي است كه در نائين سابقه اي ديرينه دارد به طوريكه كاشي هائي كه تا حدود 50 سال پيش در نائين تهيه ميشد به اكثر شهر هاي بزرگ صادر مي گرديد .

 

 

عبا بافی

از صنایع رایج و معتبر نائین عبا بافی است. پیش از فرش، کیفیت عبای نائین در ایران بسیار مشهور بود. عبا بافان، محصول خود را از کرک و پشم شتر در رنگ‌های زرد، مشکی، سرخ و خرمایی می‌بافند. مهم‌ترین مرکز عبابافان نائین در محمدیه قرار دارد. کارگاه‌های این عبابافان و نیز نحوه کار آن‌ها یکی از جاذبه‌های تماشایی این منطقه محسوب می‌شود. در فاصله سالهای ۱۳۱۳ تا ۱۳۲۰ که استفاده از لباسهای سنتی و محلی تا حدی ممنوع شد عبای نائین نیز از رونق افتاد.

 

اما پس از شهریور سال ۱۳۲۰ این صنعت دوباره رونق گرفت به طوری که عباهای زمستانی که در نائین بافته می‌شدند به چنان شهرتی رسیدند که کشورهای حوزه خلیج فارس وشبه جزیره عربستان و عراق خریدار آنها شدند.

 

در حال حاضر بر اثر عدم استقبال از عبای نائین بار دیگر از رونق این صنعت کاسته شده‌است به طوریکه جزء چند کارگاه که در محمدیه نائین دائر است کسی از این کار استقبال نکرده‌است. در سال۱۳۵۰، میزان صادرات عبای نائین سالیانه ۳۰۰ تا۵۰۰۰ عدد بوده‌است.

[Mohammad Aref 120,438]

زبان و گویش

شهر نايين و بسياري از روستاهاي آن گويش ويژه اي دارند كه به زبان ناييني يا گويش ناييني مشهور است. حدود 50 هزار نفر به اين گويش، سخن مي گويند و قلمرو انتشار آن از شمال غربي تا نزديكيهاي اردستان و از جنوب تا حوالي عقدا در استان يزد و از سمت شمال تا انارك و از سوي جنوب غربي تا كوهپايۀ اصفهان مي رسد. گويش ناييني كه از گويشهاي مركزي ايران است در درون خود لهجه هاي گوناگوني دارد. لهجه شيوه اي خاص از گويش است و تفاوت آن با گويش آن است كه گويش، نياز به ترجمه دارد ولي لهجه نياز به ترجمه ندارد.

 

براي آشنايي بيشتر با ريشۀ گويش ناييني به تاريخ تحول زبانهاي ايراني اشاره مي‌كنيم:

 

زبانهاي ايراني به لحاظ ساخت زبان و ميزان تحول و دگرگوني آن به سه دوره تقسيم مي شوند:

 

1- دوره زبانهاي ايراني باستان يا فارسي باستان كه «فرس قديم » يا «فرس هخامنشي» خوانده مي شوند. اين گويشها از زماني آغاز مي شوند كه آثار و نوشته هايي به زبانهاي ايراني برجاي مانده و تا پايان امپراتوري هخامنشي ادامه مي يابند.

 

2- دوره زبانهاي ايراني ميانه كه از انقراض هخامنشيان يعني از زمان اشكانيان آغازمي شود و تا زمان برچيده شدن سلسله شاهنشاهي ساساني و طلوع خورشيد اسلام ادامه دارد.

 

3- دوره زبانهاي ايراني كنوني كه از آغاز دوران اسلامي تا كنون در سرزمين ايران متداول بوده و در گفتار و نوشتار اقوام گوناگون ايراني، رواج داشته اند.

 

در حال حاضر زبانهاي باستاني و ميانه ايران، مرده يا خاموش به شمار مي آيند و گويشهاي كنوني ايران كه دنبالۀ زبانهاي باستاني و ميانه اند بسيار پراكنده اند و ديگر با مرزهاي سياسي و جغرافيايي ايران كنوني مطابقت ندارند؛ بلكه دامنۀ انتشار آنها از كنار رود دجله تا تركستان غربي و از قفقاز تا درياي عمان گسترش يافته است .

 

زبانهاي كنوني ايران به دو گروه اصلي تقسيم مي شوند: يكي زبانهاي ايراني غربي كه دنبالۀ زبانهاي ايراني ميانه غربي هستند. زبانهاي ايراني ميانه به دو گروه شرقي و غربي تقسيم مي شوند. از گروه غربي، پهلوي را مي توان نام بردكه دنبالۀ فارسي باستان است و خود به دو گروه شمالي و جنوبي تقسيم مي شوند.

 

گويش شمالي را «پهلوانيك يا پهلوي اشكاني » و گويش جنوبي را «پارسيك يا فارسي ميانه» مي نامند. نوع ديگر، زبانهاي ايرني شرقي است كه دنبالۀ زبانهاي ايراني ميانۀ شرقي هستند.

 

شماري از گويشها و زبانهاي غربي كنوني عبارتند از: زبان فارسي كنوني، گويش كردي، گويش بلوچي، گويشهاي گيلكي و مازندراني و گويشهاي مركزي ايران مانند گويش ناييني، گويش ميمه اي، گويش زفره اي و گويش سمناني.

 

بنابراين گويش ناييني در ميان زبانها و گويشهاي ايراني جزو «گويشهاي ايراني غربي كنوني »‌ ودنباله «زبانهاي ايراني ميانه غربي »‌ است و با توجّه به اين كه زبانهاي ايراني ميانۀ غربي خود به دو گروه شمالي و جنوبي تقسيم مي شوند ،‌گويش ناييني جزو «گويشهاي ايراني جنوب غربي» به شمار مي آيد كه البته بسياري از ويژگيهاي «گويشهاي ايراني شمال غربي» را نيز دارد.

 

پوشش های محلی

امروز لباس مردم نائین نیز همچون سایر شهرهاست اما برخی روستاها به ویژه مناطق شرقی نائین کشاورزان لباس سنتی قدیم بر تن می‌کنند. این پوشاک شامل پیراهن ساده سفید، بدون یقه و شلوار مشکی و ساده‌است.

 

محرم در نائین

مراسم محرم و عزاداري سرور و سالار شهيدان حسين بن علي(ع) در نايين به سبك خاصي برگزار ميشود. چند روز قبل از محرم چند نفر از نوجوانان محله دو عدد چوب را كه به «چق چقي» معروف است، دست گرفته و به هم زده و اين شعر را مي خوانند: «نذر حسين و عباس، يه دوملچو در انداز» مردم بدين وسيله آغاز محرم را خبر مي شوند و هر كس به اندازة توانايي مالي خود كمك هاي خود را ازقبيل پول، برنج، چاي، قند و ... براي عزاداري محرم اهداء مي كنند.

 

البته اين مراسم اكنون به دليل پيشرفت وسايل ارتباط جمعي به دست فراموشي سپرده شده است و نذورات در حسينيه ها جمع آوري مي شود. در اوايل تمام شب هاي محرم مدت نيم ساعت جوانان محله در ميدان بيروني حسينيه جمع شده و به كوبيدن دهل مي پردازند و بدين وسيله به مردم اعلام مي شود درب حسينيه به روي عزاداران باز است. اين كار تا شب آخر ماه صفر ادامه مي يابد.

 

در شب پنجم محرم دو عَلَمْ را كه با جامه ها و پارچه هاي رنگين زينت داده اند، به حسينيه آورده و سينه زنان گرد علم جمع شده و به نوحه خواني مي پردازند. از شب ششم به بعد در پايان مراسم زنجيرزني در حسينيه ها عزاداران به دو گروه تقسيم مي شوند و دايره وار ايستاده و با فرياد حسين بر سر و سينه مي زنند كه اين مراسم را «جوش» مي گويند. پس از پايان گرفتن نوحه سرايي، دوازده بند محتشم كاشاني توسط دو نفر هم صدا، در حالي كه همگام با يكديگر از ميان عزاداران عبور مي كنند؛ خوانده مي شود.

 

شب تاسوعا مراسم خاصي برپا مي شود؛ بدين ترتيب كه از اوايل شب هفت محلة نايين، به ترتيب خاصي دسته جات عزاداري را به طرف امامزاده سلطان سيد علي(ع) روانه مي كنند. اين دسته جات از راه بازار قديم نايين به طرف امامزاده حركت مي كنند. لازم به ذكر است كه در اين شب كساني كه اوّلين سال درگذشت عزيزانشان است بر سر مزار آن ها حاضر شده و با روشن كردن چراغ و خواندن فاتحه و قرآن براي شادي روح عزيزان از دست رفته شان دعا و از جاي خالي آنان در محرم ياد مي كنند. ظهر تاسوعا در همة محلات سفرة ناهار حضرت امام حسين(ع) و ابوالفضل(ع) برپا مي شود.

 

در اوايل روز عاشورا مردم به حسينيه ها مي روند.در ظهر روز عاشورا نيز نماز جماعت در امامزاده نايين برگزار مي شود و سپس در هر حسينيه سفرة ناهار امام حسين(ع) برپا است. لازم به ذكر است كه شخصي به يادبود حضرت ابوالفضل(ع) در ميان دسته جات عزاداري مشكي پر از آب به دوش مي كشد و با پاي برهنه بين عزاداران به دادن آب مي پردازد و بدين ترتيب از لب تشنة امام حسين و يارانش و سقاي كربلا در اين روز ياد مي كنند.

 

مراسم شام غريبان امام حسين(ع) در نايين به سبك خاصي برگزار مي شود. بدين ترتيب كه اوايل شب محلة كوي سنگ در حالي كه دو دسته شده و شمعي به دست گرفته اند، و براي عرض تسليت به پيشگاه مبارك امام چهارم(ع) به طرف مسجد حضرت سجاد(ع) به حركت در مي آيند و در آن جا به عزاداري مي پردازند. آن ها در حالي كه دسته اي نشسته و بر سر مي زنند و دستة ديگر بر سينه مي زنند و مي خوانند: چه شده عالم، چه شده عالم، اين همه ماتم، مگر امشب شام غريبانست پسر زهرا، پسر زهرا، تن عريانش، به بيابانست، مگر امشب شام غريبانست ساعتي

 

پس از اين مراسم محلة كلوان همانند محلة كوي سنگ شمع به دست يه طرف محلات ديگر نايين حركت كرده و با خواندن اين اشعار به طرف حسينيه ها به حركت در مي آيند: امشب به صحرا بي كفن، جسم شهيدان است، شام غريبانست/ امشب نواي كودكان، بر بام كيوان است، شام غريبانست / و بدين ترتيب حسينيه ها (باب المسجد، نوآباد، پنجاهه، چهل دختران، كوي سنگ و سراي نو) را طي مي كنند و در آن جا به عزاداري مي پردازند و در آخر هم در حسينية خودشان يعني كلوان، شام غريبان امام حسين(ع) را به سوگ مي نشينند.

 

 

سوغاتی

سوغات نائین نیز در درجه اول صنایع دستی آن از جمله عبا، فرش و... سپس غذاهای بومی است. در منطقه نائین غذاهای بومی چون آش جو و نیز تولیدات محلی چون نان محلی و... وجود دارد.

[Mohammad Aref 120,438]

نارین قلعه

 

نارین قلعه یا نارنج قلعه، قلعه‌ای باستانی در شهر نایین در استان اصفهان است. از مهمترین و قدیمیترین بناهای شهر، نارین قلعه یا نارنج قلعه بنا بر نوع مصالح و سبک بنا، می‌تواند مربوط به دوران پارتیان یا دوران ساسانیان باشد و احتمالا آتشگاه بوده است. درباره کارکرد قلعه اطلاع دقیقی در دست نیست اما گمان می‌رود این قلعه همراه با فضای اطراف، مرکز اداری نظامی شهر بوده باشد. ارتفاع قلعه از سطح زمین ۴۰ متر است که از آن به عنوان دژ کهن یا کهن دژ شهر استفاده می‌شده است. جنگ امیر مبارزالدین محمد آل مظفر و ملک اشرف چوپانی در این قلعه روی داد. مدارک و منافع متعدد به شهر‌هایی اشاره می‌کنند که قلعه‌هایی مانند نارنج قلعه داشته‌اند. اصطخری در کتاب خود از وجود ۵۰۰۰ قلعه در شهر‌ها و کوه‌های پارس خبر داده‌است، و در کتاب خود به آتشکده‌ای اشاره می‌کند که در بالای این قلعه وجود ‌داشته‌است. با توجه به این مطلب احتمال اینکه این قلعه در قبل از اسلام محل نگهداری آتش بوده است وجود دارد. علاوه بر اصطخری نیز، حمدالله مستوفی در سال ۷۴۰ ه.ق. دور این قلعه را ۴۰۰۰ گام ذکر کرده، و بنا برگفته معاونت معرفی و آموزش اداره کل میراث فرهنگی استان اصفهان، مقدسی هم در قرن سوم از این بنا بعنوان یک اثر قبل از اسلام نام برده است.

 

خانه پیرنیا

 

خانه پيرنيا به عنوان يكي از مهمترين اماكن سنتي شهر نائين الگوي مهم معماري و هنري خانه هاي تاريخي منطقه و كوير مركزي ايران محسوب مي شود. اين خانه متعلق به دوران صفويه بوده و از اجزاء مختلفي از جمله ورودي، دانالهاي متعدد، هشتي، غلام گردش، ايران شاه نشين، اتاق نشيمن، گودال باغچه، باغ و بخش هاي مختلف ديگر تشكيل شده است. پيرنيا صاحب خانه از وابستگان ميرزا احمد خان پيرنيا بوده است و بعد از واگذاري به ميراث فرهنگي، اين بنا بعد از چند سال بازسازي و تعميرات از 18 اسفند 1373 به موزه مردم شناسي كوير تبديل شده است.

 

اين خانه به عنوان خانه حاكم نائين بوده و در ابتدا شخصي به نام قاضي الهدي در اين خانه زندگي مي كرده و در دوره قاجاريه به خاندان پيرنيا رسيده است و شخصي به نام احمدخان پيرنيا حاكم نائين در اين خانه زندگي مي نموده است.

 

مهمترين ويژگي هنري خانه تاريخي پيرنيا وجود نقاشي هاي ديواري و گچبري هاي بسيار زيباي آن در ايوان شاه نشين، اتاق تشريفات و اتاق مخصوص حاكم بوده مي توان ياد كرد. كتاب هایی وجود دارد كه با اشعار مختلف عظمت معماري و هنر را نشان مي دهد.

 

اين گچبري ها شامل قاب هاي متعددي بوده و داستان هاي هفت پيكر نظامي شامل: داستان هاي خسرو وشيرين، يوسف و زليخا،‌ صحنه هاي شكارگاه، داستان هاي عاشقانه و خيال را به نمايش گذاشته است.

 

در نقاشي هاي موجود در قسمت هاي مختلف اين بنا نقوش گياهي هنري، گل و مرغ، اژدها و حيوانات مختلف زيباي آن را دو چندان كرده است. يكي از بخش هاي مهم اين بنا وجود فضاي گودال باغچه در مركز حياط بوده كه به عنوان تابستان نشين خانه براي دسترسي به آب قنات حفر شده است.

 

در اين بنا مردم از طريق اشيا و لوازم و وسايلي كه در جاي جاي فضاي خانه ويترين ها قرار گرفته با فرهنگ مردمان كوير و حاشيه كوير آشنا مي شوند و شامل نمايش زندگي كويري، ادوات و وسايل نظامي، صنايع دستي و هنرهاي سنتي، آداب و رسوم، اعتقادات مردمان بومي منطقه است.

[Mohammad Aref 120,438]

مسجد جامع نائین

 

مسجد جامع یا مسجد علویان نائین را میتوان مشهور ترین اثر تاریخی شهر نامید که در محله باب المسجد واقع است،گچ بریهای بدیع و چشم نواز در فضاهای داخلی ،این اثر را درشمار یکی از نفیس ترین مساجد ایران قرار داده است ، قدمت این بنا به اواخر قرن سوم یا اوایل قرن چهرم هجری میرسد،این مسجد دارای منبر و دری چوبی است که از شاهکارهای مسلم منبت کاری بوده و با توجه به تاریخ های حک شده بر روی آنها در قرن هشتم هجری به مجموعه اضافه شده است.

 

محراب مسجد جامع نائين را هم با گچ بري تزئين كرده اند و در نقش آن از كثير الاضلاعهاي هشت ضلعي و اشكال هندسي ساده و گلهاي مختلف استفاده شده است ريزه كاري زياد در گچ بري آن وجود ندارد ولي نقشها از زيبايي بي بهره نيستند، و چون اين گچ بري عميق كنده شده و از ظرافت عاري است چنين تصور مي شود كه محراب به دوره‌هايي كه هنر گچ بري اولين قدمهاي خود را بر ميداشت متعلق باشد.

 

درست است كه محراب مسجد جامع نايين و شيراز از بعضي جهات شباهت زيادي با هم دارند، ولي به نظر مي‌رسد كه مسجد شيراز قديمي تر از مسجد نايين باشد

 

مسجد خواجه خصر

اين مسجد كه درنائين به(مسجد خواجه) هم معروف است در محله نو گاباد و در انتهاي بازار نائين قرار گرفته است به نحوي كه ورودي آن كاملا در جلو راستاي بازار واقع شده است. درب ورودي مسجد كه از نفاست و زيبايي بسياري برخوردار است بيانگر قدمت مسجد است. شبستان و مهتابي شمالي مسجد از قسمتهاي قابل توجه بنا به شمار مي روند.

 

مسجد شیخ مغربی

ناییناز ديگر مساجد نائين مسجد شيخ مغربي است . پژوهشگراني كه در مورد نائين بررسي هاي انجام داده اند به نام اين مسجد اشاره كرده اند اما ازتاريخ دقيق قدمت آن مطلب مهمي ننوشته اند . اين مسجد در بازار نائين واقع شده است. مسعود كيهان اين مسجد را( شيخ محمد ربيع ) نوشته كه البته اشتباه است . باني مسجد شيخ مغربي ازعرفا و زهاد نايين بوده كه به نوشته كتاب سيماي نائين در گنبد خانه مسجد مدفون است به نوشته اين كتاب بر سر در بقعه شيخ مغربي اين بيت ديده مي شود كه شيخ مغربي از عارفين است مقام و مدفنش نائين زمين است از جمله كساني كه در عمران وآبادي اين مسجد خدماتي انجام داده اند فردي به نام سيد حسن بوده كه از فضلاي مشهور نايين به شمار مي رفته است .

[Mohammad Aref 120,438]

مسجد بابا عبدالله

 

اين اثر نفيس و باشكوه درمحله سراي نو در نزديكي بازار واقع شده است . مسجد باباعبدالله دراواخرقرن هفتم واوائل قرن هشتم هجري ساخته شده است . به نوشته تاريخ نائين ميرجلال الدين احمدخطيب مشهور نائين درعصرمغول نمازجمعه را درمسجد جامع نائين اقامه مي كرده اما براي نماز جماعت در مسجد بابا عبدالله حضور مي يافته است . مسجد در سال700 هجري كه مقارن با سلطنت غازان مغول است ساخته شده است مسجد بابا عبدالله داراي يك گنبد خانه مرتفع وعظيم است كه درانتهاي جبهه قبله قرار گرفته است.

 

دراين گنبد خانه تعدادي مقبره وجود دارد كه گويا متعلق به دوره ايلخانان است مسجد بابا عبدالله در تيرماه1313شمسي به شماره 204 در فهرست آثار ملي به ثبت رسيده است.

 

مسجد محمدیه

 

در شمال شهرستان نائين محمديه واقع است كه درحال حاضر جزء شهر شده است. مسجد محمديه دراواخر قرن چهارم و اوائل قرن پنجم ساخته شده است . طاقهاي دوطرف شبستان بزرگ مسجد و محراب آن شباهت كامل و غيرقابل انكاري با مسجد جامع نائين دارد منبر مسجد داراي الواحي است كه داراي نقش و نگار هستند . اين منبر كه از چوب سخت ساخته شده بسيار نفيس مي باشد.

 

اگر چه منبر فاقد كتيبه است اما نقوشي كه بر تخته هاي منبر نقش شده آن را به دوره اي مربوط مي كند كه نمونه هاي كمي ازآن برجاي مانده است آندره گدار طاقهاي ناوداني شكلي كه دردو طرف شبستان گنبدي جلوه محراب به موازات قبله زده شده اند و شباهت اين شيوه با مسجد نائين را دلايل قديمي بودن مسجد محمديه مي داند.

 

همچنين اين نويسنده عقيده دارد الواحي كه در منبر بكار رفته اند متعلق به منبر ديگري بوده كه در اين امر منبر تعبيه شده اند. مسجد محمديه به شماره 355 در فهرست بناهاي تاريخي به ثبت رسيده است.

[Mohammad Aref 120,438]

قلعه آشورگاه

اين قلعه از معروفترين بناهاي دوره زردشت در منطقه است و بالاي كوهي مشرف بر محمديه که قدمت آن قرن ها پیش از بوجود آمدن نایین است قرار گرفته. عاشورگاه تقريبا از تمام نقاط محمديه و از جاده نائين به انارك ديده مي‌شود. چنانچه به محض ورود به محمديه نخستين بنايي كه به چشم مي‌خورد قلعه آشورگاه است. بنا بر موقعيت سوق‌الجيشي اين قلعه احتمالا از آن به عنوان دژي دفاعي استفاده مي‌شده است.

 

راهزنان فرهنگ، بارها به اين قلعه دستبرد زده و اشياء عتيقه فراواني از آن به يغما برده‌اند، از اين رو در قلعه فعلا بسته است.

 

با اين همه، شكوه اين قلعه چندان است كه تماشاي آن از جاي‌جاي محله محمديه روح را بر مي‌انگيزد.

 

بازار نائین

بازار شهر نائین به صورت خطی مستقیم از دروازه چهل دختران شروع می‌شود وبه مسجد خواجه ختم می‌شود طول این بازار در حدود۳۴۰ متر است. همه مراکز محلات (حسینیه‌ها) با کوچه ‌های فرعی و اصلی به آن مربوط می‌شوند. در امتداد راسته بازار دو چار سو وجود دارند که محل تقاطع بازار با دو معبر هستند. بازار نائین تا چند سال پیش دائربود ودر آن فعالیتهای بازرگانی انجام می‌شد اما درحال حاضر به علت انتقال مغازه‌ها به خیابان تقریبا حالت نیمه متروک درآمده‌است بازار نائین دکان‌های با طرح‌های متفاوت دارد.

 

راسته بازار مسقف است که قسمتی از سقف آن چند سال قبل فرو ریخت. اخیراً سازمانهای مسؤل قسمتهای بازار را مرمت کرده‌اند. بازار ناییین در دوره ایلخانان بیش از هر زمان دیگر توسعه یافت. ورودی بازار یکی از مهم‌ترین دروازه‌ها شهر محسوب می‌شده‌است.

 

این مجموعه دارای دو کاروانسرا نیز هست. سقف این بازار گنبدی و طاق ضربی است که نورگیرهایی دایره‌ای شکل در وسط طاق‌های آن پیش‌بینی شده‌است.

 

به طور کلی بازار نائین یکی از آثار زیبا و قابل توجه شهر نائین بشمار می‌رود، زیرا چند اثر مهم شهر مانند مسجد شیخ مغربی و مسجد خواجه و حسینیه چهل دختران درآن واقع شده‌اند.

 

خانه تاریخی فاطمی

این خانه در میان بافت قدیم، در کنار بازار و بنای تاریخی نارین قلعه قرار دارد. این خانه از دوره قاجار و متعلق به خاندان فاطمی است. خانه فاطمی‌ها دارای بخش‌های اندرونی، بیرونی، حیاط خلوت، تالار ارسی و گوشواره با تزیینات گچ‌بری، نقاشی معرق‌کاری و نیز درهای زیبایی مشبک کاری است.

 

آسیاب آبی ریگاه

آسياب آبي ريگاره محمديه يكي از شاهكارهاي معماري منطقه با عجايب ساخت آن و تكنيك هاي فني جهت احداث آن از آثار تاريخي مهم منطقه محسوب مي شود كه با پي گيري هاي متعدد ميراث فرهنگي و گردشگري شهرستان نايين بعد از 25 سال از دل خاك نمايان گشته و احياء شد. آسياب ريگاه به عنوان يك آسياب آبي با قدمت زياد و با استفاده از آب قنات كيخسرو صدها سال فعاليت داشته است.

[Mohammad Aref 120,438]

امامزاده سلطان سید علی

 

بناي امامزاده سلطان سيدعلي متعلق به اواخر قرن هفتم و اوائل قرن هشتم هجري است. باني اين بناي زيبا و با شكوه ميرجلال الدين احمد بوده است كه در جلو در شرقي حرم امامزاده مدفون است. اين ساختمان مزارامامزاده سلطان سيد علي فرزند امام موسي كاظم(ع) است. مؤلف تاريخ نائين به نقل ازسالك اين امامزاده را صاحب كرامت ذكر كرده است و وي را سيدي بزرگوار ناميده است.

 

ميرجلال الدين باني اين بقعه و بارگاه نيز از بزرگان نائين بوده كه قناني به نام جلاالدين در نزديكي نائين احداث كرده ونيمي ازآن را وقف براين ساختمان نموده است.

 

حرم امامزاده فضاي وسيعي است كه گنبدي بزرگ و زيبا و با كاشيهاي فيروزه اي رنگ بر بالاي آن خودنمايي مي كند در كنار اين حرم بزرگاني همچون سيد قوام الدين، بدرالدين و سيف الدين مدفون هستند بررواق حرم مطهر امامزاده اشعاري بخط نستعليق نوشته شده كه سراينده آنها شخصي به نام ميرزاعلي تلگرافچي است. درمغرب حرم مدرسه دو طبقه اي ساخته شده كه به طلاب علوم ديني اختصاص دارد.

 

مردم نائين به اين امامزاده اعتقادي كامل دارند و تا چند سال پيش اموات خود در صحن آن دفن مي كرده اند علاوه بر آن ازسا لهاي پيش درايام عزاداري، دسته هاي سينه زني در محل امامزاده حاضر شده و به سوگواري مي پرداختند.مؤلف كتاب ((طرائق الحقائق)) نيز ازاين امامزاده با احترام ياد كرده واين بيت را امامزاده ذكرمي كند:

 

اين گنبد و رواق كه از عرش برتر است ***** خود بارگاه زاده موسي بن جعفراست

 

مصلی نائین

 

از دیگرآثار جالب و قابل توجه نائین ساختمان مصلا است که تا چند سال پیش باغ وسیع ومشجر آن تفرجگاه مردم درایام تعطیل بوده‌است وبقعه داخل آن نیز زیارتگاه نائینی‌ها بشمار می‌رفت گنبد زیبای مصلی روبه روی گنبد امامزاده سلطان سید علی واقع شده و خیابانی این دو محل بهم ارتباط می‌دهد. عمارت مصلی مدفن سید نوربخشی بزرگ سلسله نوربخشیه‌است مزار این عارف مشهور روبروی درب ورودی باغ مصلی قرار گرفته و سنگ مرمری با تاریخ ۹۵۳ هجری بر مزار او نصب شده‌است.

 

در وسط باغ مصلی مقبرهای به صورت هشت گوش با اتاقهای قرینه وبه صورت چهار ایوانه واقع شده که گنبد بسیار زیبایی از کاشی به رنگ آبی بر روی آن خودنمائی می‌کند. در زیر این گنبد آرامگاه حاج عبدالوهاب نائینی فرزند حاج عبدالقیوم واقع شده که در سال ۱۲۱۲هجری در این محل درگذشته‌است. مزار دیگری متعلق به مرحوم حاج محمد حسن آذربایجانی است که درسال۱۲۵۰ هجری در گذشته و دراین محل به خاک سپرده شده‌است.

 

در مورد چگونگی احداث این بنا نیز برخی از منابع نوشته‌اند در سفری که محمد میرزای قاجار به عنوان فرزند ولیعهد از کرمان به تهران می‌رفت در این محل میهمان مرحوم حاج محمد حسن شد و وی سلطنت اورا پیش بینی کرد چون گفته‌های او مقرون به حقیقت می‌شود محمد شاه برای سپاس از او دستور می‌دهد این بقعه را بر مزاراو بسازند. مساحت باغ مصلی ۱۸جریب است و دور تا دور آن به صورت غلام گردش می‌باشد درضلع غربی مصلی آب انبار بزرگی که در نوع خود بسیار جالب توجه‌است.

 

از دیگر زیبائی‌های این عمارت وجود دو بادگیر است که در تابستانها باعث سردی و گوارائی آب این آب انبار می‌شود. ورودی مصلی وعمارت مصلی بصورت دو طبقه‌است.

 

عمارت مصلی نائین در آبانماه ۱۳۶۵ به شماره ۱۷۱۹ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده‌است.

 

موزه مردم شناسی

خانه پیرنیا در اسفند ماه۱۳۷۳ به موزه مردم شناسی کویر نائین تبدیل گشت. در این موزه اشیاء وسایل و لوازم و به طور کلی عناصر فرهنگی مردم کویر اعم از پوشاک، ظروف فلزی و چوبی، صنایع دستی، کارگاه‌های مختلف عبا بافی، گلیم‌بافی، آهنگری سنتی، سفالگری، قالی‌بافی و آداب و رسوم و اعتقادات مردم با اشیاء موجود، ترکیب فرهنگی مردم کویر برای بازدیدکنندگان به نمایش گذاشته می‌شود.

 

در این موزه چاپخانه سنتی بسیار زیبایی نیز از گردشگری پذیرایی کرده و فروشگاه کتاب میراث فرهنگی کتاب در زمینه‌های مختلف فرهنگی عرضه می‌نماید.

[sarooneh 2,052]

6سال رفتیم و اومدیم تو راه این نائین هیچ وقت اینقد کامل ندیدمش

مرسی