ارزیابی زیست محیطی سدها

[sookut 13,735]

ارزيابي زيست محيطي سدها

 

خلاصه

بحران كم آبي در آينده نه چندان دور از موارديست كه ذهن جهانيان را به خود مشغول كرده و اين امر دركنار مسئله توليد انرژي موجب پيدايش علم مهندسي سد شده است ولي ارزشهاي بدست آمده در نتيجه احداث سد بايستي دربرابر اثرات منفي آن موازنه گردند . سدها درمراحل مختلف احداث ،بهره برداري و پايان عمر مفيد خود تاثيرات عميقي بر محيط زيست برجاي خواهند گذاشت . واقعيت امر اينست كه در بيشتر سدهاي احداث شده دركشورمان ، بررسي اثرات زيست محيطي بطوركامل درنظر گرفته نشده است . در اين مقاله سعي شده اثرات مثبت و منفي زيست محيطي سدهاو مشكلات ارزيابي آنها به طور كلي بررسي شده و مقايسه اي بين اثرات زيست محيطي چند سد صورت گرفته و سپس راهكارهايي براي كاهش اثرات زيست محيطي سدها ارائه شود .

[sookut 13,735]

مقدمه:

احداث سدهاي بزرگ بواسطه مزاياي اجتماعي و هزينه هاي زياد آنها يك مسئله بحث برانگيز شده است . ارزشهاي كنترل سيلاب ، تامين منابع آب ، توليد برق ، استفاده هاي ورزشي تفريحي و غيره بايد درمقابل تغيير اكوسيستمها ، زه دار شدن اراضي كشاورزي ، بالا آمدن سطح آب زيرزميني ، عوض شدن كيفيت آب خروجي و ديگر اثرات منفي زيست محيطي آنها موازنه گردند .در طي سالهاي اخير اثرات زيست محيطي توانسته همپاي ساير مسائل در توجيه پذيري طرحها دخالت نموده و اجراي پروژه را ممكن و يا غيرممكن سازد[1].

متاسفانه در بيشتر سدهاي احداث شده در كشورمان بصورت جامع به بررسي اثرات زيست محيطي پرداخته نشده است . اگر مطالعه وبررسي اثرات زيست محيطي بصورت صحيح انجام ميگرفت ، هم اكنون علاوه بر رفع مشكلاتي كه در بعضي از سدها وجود دارد ميتوانست اطلاعات مفيدي در اين خصوص در اختيار متخصصين داخلي قرار دهد تا در پروژه هاي احداث ديگر سدها اين موارد لحاظ گردد .{2}

[sookut 13,735]

تعريف ارزيابي زيست محيطي

 

عبارت است از فرايند و جريان بررسي و مطالعات رسمي جهت پيش بيني اثرات فعاليت ها و عملكردهاي يك پروژه ( eia) ارزيابي اثرات زيست محيطي بر محيط زيست , سلامت انسان ها و رفاه اجتماعي و يا به عبارت ديگر شناسايي و ارزيابي سيستماتيك پيامدهاي پروژه ها , برنامه ها و طرح ها بر اجزاي فيزيكي ,شيميايي ,بيولوژيكي ,فرهنگي و اقتصادي,اجتماعي محيط زيست است.[ 3]بنابراين ارزيابي اثرات محيط زيست به عنوان يك ابزار برنامه ريزي,اثرات مثبت و منفي يك پروژه را بر روي محيط زيست مشخص مي نمايد.

ارزيابي اثرات زيست محيطي,يك برنامه پايش محيط زيست (emp)را با استفاده از شاخص هاي زيست محيطي متناسب برقرار و به اجرا در مي آوردتا بهره برداري از پروژه به نحوي صورت پذيرد كه اثرات مخربي را از خود بر جاي نگذارد.

 

به طور كلي كلمه محيط زيست در مفهوم گسترده آن شامل مواردي از قبيل مردم ,اراضي, محل زندگي و اقتصاد مي باشد كه تاثير سدها و مخازن در آنها يك امر مسلم اجتناب ناپذير است. اثرات زيست محيطي سدها را به طور كلي تاثيرگذاري محيط بر درياچه سد و اثر متقابل اين سازه ودرياچه را شامل مي شود و مورد بررسي قرار مي دهد.

[sookut 13,735]

اهداف ، ضرورت و فوايد ارزيابي اثرات زيست محيطي سدها:

 

هدف از انجام مطالعه ارزيابي اثرا ت زيست محيطي طرح هاي توسعه منابع آب اطمينان يافتن از رعايت سياست ها و اهداف تعيين شده در برنامه ها و فعاليت هاي پروژه در راستاي ضوابط , معيارها, قوانين و مقررات زيست محيطي مي باشد. بنابراين با انجام اين گونه مطالعات, روند اجراي پروژه هاي توسعه منابع آب همسو با اهداف توسعه پايدار گرديده و نهايتا موجب بهره برداري بهينه از منابع آبي كشور با حداقل آثار سوء زيست محيطي در راستاي دست يابي به اهداف مديريت به هم پيوسته منابع آبي مي گردد.[ 6] هدف اصلي مديريت به هم پيوسته رسيدن به پايداري در توسعه است. عمده ترين فوايد ارزيابي اثرات زيست محيطي سدهاي كشور را مي توان به شرح زير خلاصه نمود:

رفع نارضايتي جامعه

از بين بردن ناسازگاري بين افراد جامعه و ارگانهاي دولتي

افزايش كيفيت محيط زيست

اعتبار بخشيدن به دولت در سطوح بين المللي

ايجاد برنامه ريزي مناسب

افزايش آگاهي و دانش زيست محيطي در سطوح مختلف جامعه, مسئولين و تصميم گيرندگان

افزايش قدرت اجرايي به قوانين و مقررات

تلفيق حفاظت و توسعه

تعيين اثرات و پيامدهاي احتمالي

ارائه راه حل هاي صحيح و منطقياز منابع طبيعي و انساني

بنابراين ارزيابي اثرات پروژه هاي سدسازي بر محيط زيست از ابزارهاي دستيابي به توسعه پايدار محسوب مي شوند طوري كه ضمن مكان يابي كاربي ها بر اساس توان اكولوژيك و نيازهاي اقتصادي- اجتماعي از اجراي پروژه هاي سدسازي كه اثرات تخريبي زيادي از خود بر محيط زيست بر جاي مي گذارد, جلوگيري به عمل آورد.

[sookut 13,735]

مشكلات ارزيابي اثرات زيست محيطي سدهاي كشور:

 

- فاصله ميان متخصصان eia و مجريان طرح:دركشورهاي در حال توسعه نظير ايران فاصله بين متخصصان محيط زيست و تصميم گيرندگان از برخي جنبه ها روز به روز بيشتر مي شود.

 

در واقع اين گروه بيشتر از ديد اقتصادي به پروژه ها نگاه كرده و براي آنها داراي ارزش بيشتري مي باشد. لذا ارزشيابي همه جانبه پروژه ها كه در آن فاكتورهاي زيست محيطي نيز مد نظر قرار گرفته است براي مجريان قابل توجه نمي باشد.

 

- حجم بالاي گزارشات ارزياب از نظر كمي و ارزش پايين كيفيت آنها : در مراحل غربال كردن و تعيين حدود مشكلات, عمق و وسعت eia باید طوری جمع آوري گردد كه جمع آوري داده هاي غير ضروري به حداقل رسيده و تلاش متخصصين روي مسائلي متمركز شود كه اهميت آنها مسلم شده وضروري مي باشد.

 

- عدم كنترل وپايش اجرايي پس از تصويب:در كشورپروژه هاي ارزيابي زيست محيطي تنها در مرحله مطالعات و ارائه راهكارهاي كاهش اثرات پيش مي رود و نظارت پيوسته در مرحله اجرا در بسياري از پروزه هاي سد سازي صورت نمي گيرد.

 

 

- در نظر نگرفتن مردم به عنوان يك فاكتور مهم و انساني: مردم و افراد محلي به خصوص درمواقعي كه مسئله جابجايي جمعيت و اسكان مجدد مردم در پروژه هاي سدسازي مطرح باشد تحت تاثيرمستقيم پروژه قرار مي گيرند.متاسفانه در برخي از پروژه هاي سد سازي بررسي نظرات و مشاركت مردمي آخرين مرحله از مطالعات در پروژه ها است كه آن هم با اهمييت پاييني صورت مي گيرد وهيچ وقت نظرات مردم به عنوان يك فاكتور مهم در تصميم گيري ها و اجراي پروژه ها مد نظر قرار نمي گيرد.

 

- عدم درگير بسياري از گروه ها در ارزيابي: از آنجائيكه انجام اين قبيل پروژه ها از بخش هاي متفاوتي تشكيل شده است لذا جهت بررسي و تجزيه و تحليل هر بخش از مطالعات و اثربخشي فاكتورهاي زيست محيطي ناشي از فعاليت هاي پروژه نياز به گروه هاي متخصص آن بخش مي باشد. اما در بسياري از پروژه ها جهت كاهش هزينه ها از متخصصان مورد نياز استفاده نمي شود و يا در صورت بهره گيري از وجود چند متخصص در ارزشيابي اثرات و نمره دهي آنها استفاده نمی شود.

 

 

- تحليل صحيح اقتصادي طرح: عدم انجام و يا دقت و صحت انجام محاسبات اقتصادي عوامل و فاكتورهاي زيست محيطي تاثير پذير در كوتاه مدت و بلند مدت و برآورد درست هزينه هاي اجرايي طرح در طول مدت احداث و بهره برداري

 

- عدم شكل گيري ارزيابي به طور عميق و ريشه اي در روند طرح ريزي, تصميم گيري و برنامه هاي توسعه اي كشور

 

- عدم تخصيص بودجه مناسب: به علت ماهيت رقابتي مشاركت هاي مشاوره اي, مشاوران سعي در گرفتن پروژه ها با هزينه پايين تر دارند.

 

- فقدان حداقل كيفيت قابل قبول بسياري از پروژه ها : به علت تمامي عوامل مذكور گزارش هاي تهيه شده از ارزش كيفي بسيار پاييني برخوردار بوده هرچند كه از نظر كمي داراي حجم زيادي هستند .

 

- عدم تناسب در امكان سنجي اوليه در ساير مراحل طراحي و تعريف پروژه

 

- دراختيار نداشتن منابع كافي براي بررسي مناسب و بموقع گزارشها توسط سازمان حفاظت محيط زيست

 

- فقدان شاخص مناسب براي سنجش اثربخشي و كارآيي فرآيند ارزيابي اثرات زيست محيطي بر وضعيت كلي محيط زيست كشور و درنتيجه عدم وجود سنجش مناسب

 

- عدم وجود قوانين ، استانداردها ، ضوابط و مقررات پشتيبان در كشور

 

- افزايش فاصله بين بخش تئوري و اجرايي پروژه ها

 

- فقدان روشي هماهنگ و غيرسليقه اي در ارزشيابي اثرات زيست محيطي پروژه هاي سدسازي براي كارشناسان

 

 

- عدم انجام ارزيابي اثرات زيست محيطي پروژه هاي كوچك سدسازي كه از نظر بعد زماني و مكاني باهم فاصله دارند اما ميتوانند داراي اثرات تجمعي و سينرژيك باشند.

[sookut 13,735]

انواع اثرات زيست محيطي سدها

بطوركلي تاثيرگذاري محيط بر درياچه سد و سد واثر متقابل اين سازه و درياچه آنرا در محيط ميتوان در قالب اثرات زيست محيطي سدها مورد بررسي و تحقيق قرار داد اين اثرات ممكن است به دو صورت ظاهر شوند :

اثرات متقابل زيست محيطي مفيد

اثرات متقابل زيست محيطي زيان بخش

 

بديهي است كه آنچه در راستاي اهداف سد منظور شده است ، بهبود كيفيت زندگي و توسعه اجتماعي – اقتصادي را بهمراه دارد و اين تغييرات و تحولات را ميتوان بعنوان اثرات مفيد تلقي نمود . اما اثرات نامناسب و زيان بخش يك سد و درياچه نيز ميتواند در محيط زيست تغييرات قابل ملاحظه بوجود آورد كه نه تنها توسعه را بهمراه نخواهد داشت ،بلكه به تخريب منابع طبيعي از قبيل خاك ، آب ، جنگل ، جوامع انساني ، بهداشت محيط و جز اينها منجر گرديده و سرمايه هاي ملي را ضايع مي كند .

 

در زير انواع اثرات كلي و جزوي سدها بررسي شده و سپس براي هرمورد مقايسه اي بين چهار نوع سد برق آبي ، سد مخزني ، سد كنترل سيلاب و سد توريستي با استفاده از ماتريس وتن ورائو انجام شده و نتايج آنها نيز بيان شده است . قابل ذكر است كه طريقه ارزيابي توسط اين ماتريس به اينصورت است كه ميزان اثر هر پارامتر از حاصلضرب عدد مربوط به اهميت اثر در عدد مربوط به دامنه اثر خواهد بود و مبناي تجزيه و تحليل درنهايت حاصلجمع جبري ميزان اثر ميباشد .

[sookut 13,735]

الف – اثرات فيزيكي و شيميايي احداث سد :

 

 

- اثر احداث سد بعنوان مانعي در حركت و عبور اجسام شناور در مسيل رودخانه نظير درختان ، يخ ، ماهيان ، كشتي ها و ... در اين مورد همه سدها بيشترين اهميت را دارا بوده و بيشترين اثر را درقبال ممانعت از عبور اجسام شناور برجاي مي گذارند .

 

- اثر احداث سد بعنوان كاهش نسبي يا كلي مواد جامد و رسوبات رودخانه اي كه در مخزن و يا درياچه سد رسوب مي كنند . اين امر توازن طبيعي پتانسيل رسوب گذاري را در پايين دست سد بهم زده و موجب فرسايش شديد مسير رودخانه پايين دست ميگردد . [ 13 و 12 ] در اين مورد سدهاي كنترلي بيشترين اثر را برجاي ميگذارند كه بدليل تخليه مكرر آب پشت سد درمواقع سيلابي ميباشد .

 

- اثر رسوب در مخزن در مسدود نمودن دريچه ها و تخليه كننده ها

 

- اثر خروج آب گل آلود حاوي مواد رسوبي به روي مناطق پايين دست سد و محيط زيست منطقه

 

- وقوع سيلابهاي زياد ناشي از رهاسازي آب سرريزها و تخليه كننده ها موجب تغييرات عمده فيزيكي و شيميايي و بيولوژيكي در پايين دست سدها ميگردد .

 

- اثر يك سد بر تغييرات سطح آب زيرزميني كه سدهاي مخزني و برق آبي بدليل دارابودن حجم زيادي از آب بيشترين تاثير را دارند

- زمين لرزه؛ درنتيجه واكنش بين سطح آب درياچه و مرطوب شدن محيط و لايه بندي مختلف دركنار مخزن زمين لغزه ايجاد ميگردد كه اثرات آن به دوصورت زير ايجاد ميشود :

كاهش حجم درياچه

ايجاد امواج بلند و لبريزي سد و يا تخريب آن

 

چون تغيير سطح آب در درياچه سدهاي مخزني وبرق آبي كمتر از سدهاي كنترل سيلابي ميباشد بروز زمين لرزه در اين سدها كمتر خواهدبود درحاليكه سدهاي كنترل سيلاب به دليل شيوه خاص بهره برداري و تخليه و آبگيري مكرر و تر و خشك شدن متناوب زمينهاي ديواره مخزن اثر بيشتري بر زمين لرزه خواهد داشت .

 

- ايجاد زلزله هاي القايي ؛ درنتيجه تاثير بار آب برروي كف درياچه امكان وقوع زلزله هاي القايي وجود دارد كه سدهاي مخزني و برق آبي بدليل حجم زيادي از آب تاثير زيادي بر زلزله هاي القايي مي گذارند . در بررسي سد كرخه اين نتيجه حاصل گرديد كه تعداد زمين لرزه ها بلافاصله همزمان با آبگيري سد افزايش يافته و با گذشت زمان كه سطح آب ثابت شده از تعداد اين لرزش ها نيز كاسته شده است بنابراين چنانچه ارتفاع آب موجود در مخزن درحد ثابتي نگه داشته شود تاحدي ميتوان لرزه خيزي منطقه را كنترل نمود .

 

- اثر درياچه سد بر آب و هوا ؛ درياچه هاي بزرگ با تشكيل مه و بالابردن نم نسبي در محدوده درياچه موجب تغييرات آب و هوايي در مقياس خرد اقليم ميشوند . [ 2] تاثير سدهاي توريستي بر آب و هوا به علت گسترش وسيع باغها و ويلاها و جنگلهاي مصنوعي ساخت دست بشر بيشتر از بقيه است.

[sookut 13,735]

ب - اثرات بيولوژيكي سدها :

 

- كاهش غلظت مواد غذايي در پايين دست سد و اثرات آن بر جامعه نباتي و حيواني آن ناحيه

 

- اثر ذخيره آب در مخازن كم عمق در رشد و نمو پلانگتن

 

- اثر درياچه سد بر جوامع حيواني و نباتي در محدوده مخزن و بالادست آن از جمله مهاجرت حيوانات ، رشد و نمو گياهان ، پذيرش حيوانات و نابودي بعضي از گونه ها

 

- لايه بندي حرارتي و امكان استفاده از آب با درجه پايين اين درياچه براي مصارف نيروگاهها و مصارف آشاميدني و غيره . مثلا درمورد بررسي آب مخزن سد كرخه در اعماق مختلف مشاهده ميشود كه لايه بندي حرارتي در مخزن سد كرخه در فصل تابستان وجود داشته و تا شهريور ادامه دارد و تغييرات سختي كلنسبت به عمق با افزايش عمق بيشتر ميشود ، ميزان كلرور ، و غلظت اكسيژن نسبت به عمق آب با افزايش عمق ، كاهش مي يابد .

 

كاهش غلظت مواد غذايي در پايين دست سدها درهر چهارنوع سد مورد بحث به يك ميزان ميباشد چرا كه با آرام گرفتن جريان آب در پشت سد اين مواد معلق نيز به تله خواهند افتاد . اثر بر حيات وحش و پوشش گياهي براي سدهاي توريستي بيشتر از همه ميباشد و اين بدليل حضور بشر در مناطق اطراف سد ميباشد و نيز گسترش وسيع باغات ، ويلاها و جنگلهاي مصنوعي ، وليكن سدهاي كنترل سيلابي بعلت كوچكتر بودن درياچه كمترين اثر را بر پوشش گياهي خواهند داشت زيرا مساحت كمتري از زمين به زير آب ميرود و نيز اثر كمتري برآب و هوا ميگذارند

[sookut 13,735]

ج - اثرات بهداشتي :

- درياچه سدها ميتواند منبع بسياري از بيماريهاي واگير نظير مالاريا و بيماريهاي خوني گردد . اين امر در پاره اي از كشئورها از جمله در كشورهاي افريقايي منجربه خسارات بسيار گشته است .

 

- اثر درياچه بر رشد و نمو گياهان ؛ در درياچه كم عمق رشد و نمو گياهان آبي موجب وارد آمدن خسارت به ماهيها گشته و محيط مناسبي براي تخم ريزي حشرات فراهم ميكند .در سدهاي توريستي بعلت حضور بيشتر انسان و ايجاد زباله ها و مواد زائد و فاضلاب بيشترين اثر شيوع بيماريها و تخم ريزي حشرات را شاهد خواهيم بود اما در سدهاي مخزني بدليل راكد بودن آب انباشته شده در درياچه شيوع باكتريهاي بيماري زا را بيشتر مشاهده خواهيم كرد .

[sookut 13,735]

د

–

اثرات اجتماعي و اقتصادي

:

 

-

اثرات احداث سد بر روستاهاي مجاور ؛ روستاها و جوامعي كه در درياچه سد غرقاب ميشوند و مردم آن بايد كوچ داده شوند كه بعنوان اثر نامناسب تلقي

ميگردد

.

 

-

اثر احداث سد بر تاسيسات و سازه ها ؛ از بين رفتن جاده ها و خطوط انتقال نيرو در نتيجه عبور از داخل درياچه ها ، عدم دسترسي به نقاطي از محدوده

سد بعلت ايجاد درياچه سد ، كانالهاي قديمي ، آب بندها و

...

از جمله ضايعات ايجاد سدهاي بزرگ است

.

-

جابجايي مردم ؛ طرح سد و ساختمان آن ممكن است موجب جابجايي مردم شود

.

استفاده از مصالح طبيعي براي ساخت سد نيز به ازبين رفتن زمينهاي

كشاورزي منجر ميشود

.

-

آثار باستاني و تاريخي؛ در پاره اي نواحي آثار باستاني و تاريخي از قبيل مساجد ، معابر و پلهاي قديمي به زير آب ميروند .

در اين مورد سدهاي مخزني بدليل وسعت درياچه و سدهاي توريستي بعلت جذب انسانها به سمت منطقه سد و تاثيرات سياسي فرهنگي و اقتصادي كه

بدنبال خواهد داشت داراي بيشترين اثر خواهندبود

.

درمورد جابجايي مردم و نيز اثر بر ابنيه و تاسيسات محدوده درياچه شاهد اين هستيم كه اثر سدهاي

مورد بحث تقريبا به يك مقدار ميباشد درحاليكه براي سدهاي مخزني و برق آبي بدليل وسعت بيشتر درياچه سد اثر بيشتري را درنظر گرفته ايم

.

باتوجه به مقايسه اثرات زيست محيطي سدهاي موردنظر مشاهده ميشود كه در شرايط درنظر گرفته شده و با لحاظ نمودن تنها اثرات مخرب زيست محيطي

اين سدها ، سد كنترل سيلاب كمترين و سد مخزني بيشترين اثر مخرب را بر محيط زيست منطقه خواهند گذاشت

.

 

[sookut 13,735]

برخي از مزاياي احداث سد :

 

- كنترل سيلابها و حفاظت مناطق پايين دست

 

- هش خسارات به محصولات كشاورزي

 

- تغذيه سفره آب زيرزميني

- مين انرژي

 

- تامين آب جهت مصارف شرب ، كشاورزي و صنعتي .

 

 

 

مثلا آب خروجي از مخزن سد كرخه ازنظر پارامترهايي مانند شوري و ( هدايت الكتريكي )EC ، PH ، ( كل مواد محلول )TDS ، (لايه بندي حرارتي) TS ، قلياييت و سختي ، سولفات ، كلرور ، فسفات و فسفر ، آمونياك . نيتروژن ، نيترات ، كل كليفرم ، ( اكسيژن محلول )DO ، (اكسيژن مورد نياز بیوشیمیایی 5 روزه) bod ، (اكسيژن مورد نياز شيميايي)COD و ... نسبت به آب ورودي به سد كرخه كيفيت مناسب تري دارد و اينكه سد مخزني كرخه با توان خوبي كه در كاهش غلظت آلاينده هاي ورودي داشته موجب ميشود كه آب خروجي از مخزن سد درحالت كيفي بهتري نسبت به آب ورودي قرارگيرد و بطور قابل توجهي موجب بهبود كيفيت آب رودخانه كرخه شود . درشكل هاي زير ميزان تغييرات مكاني ، TDS ، EC ، سولفات و تغييرات كلرور كه در طول ماه ودر چهار ايستگاه اندازه گيري شده است نشان داده شده است.

 

برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید.

• ورود
• یا
• ثبت نام

شكل 1 - تغييرات مكاني هدايت الكتريكي شكل 2 - تغييرات مكاني كل مواد محلول

 

 

برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید.

• ورود
• یا
• ثبت نام

شكل 3 - تغييرات مكاني سولفات شكل 4 - تغييرات كلرور

 

 

- استفاده از درياچه جهت مقاصد ورزشي ، تفريحي و توريستي

- استفاده از درياچه سد جهت پرورش ماهي و گسترش ماهيگيري

- حفظ آب ناشي از ذوب برف و آب باران و استفاده از آن درمواقع موردنياز

 

 

 

جدول 1 – مهمترين اثرات مثبت پروژه سد شهيد رجايي

برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید.

• ورود
• یا
• ثبت نام

[sookut 13,735]

ارائه راهكارهاي زيست محيطي (طرح بهسازي)

 

الف – ارائه راهكارها براي منابع فيزيكي :

- كاهش هيدروپيك مولدهاي برق آبي در جهت حفظ محيط زيست :

هيدروپيك هاي ناشي از قطع و وصل متناوب توربين هاي مولد برق آبي از يك سو باعث فرسايش بستر رودخانه ميشود و از سوي ديگر نظم و فركانس حرارتي بالاي اين هيدروپيك ها اثرات خطرناك و فاجعه باري بر محيط زيست رودخانه ها ميگذارد. چنانچه جريان طبيعي رودخانه تغييرات كمي داشته باشد محيط زيست متحمل آسيب چنداني نشده و شايد بتوان گفت اين حالت براي محيط زيست بهترين حالت است . لذا بازسازي زيستگاه و تلاش براي تضعيف هيدروپيك مولدهاي برق آبي كه به رودخانه ميرسند اقدامي موثر درجهت حفظ زيستگاه خواهدبود . با تركيب تكنيكهاي مختلف و اقدامات عملي مانند حفظ مخازن يا كاهش نوسانات توربين اين كار امكانپذير خواهدبود .

براي كاهش نوسانات توربين با آناليز خصوصيات چندين نوع توربين مشخص ميشود كه ظرفيت حمل توربينهاي متعامد منوط است به داشتن عريضترين بازه اين نوع توربين با دو و حتي سه توربين با ظرفيت هاي مختلف برابري ميكند و ميتواند براي هر دبي در هر فصلي بكار رود .

 

- بايد از تخليه كننده هاي تحتاني كه در معبر و مسير جريانهاي اصلي رسوب قرارميگيرند استفاده نمود.

 

- كاهش رسوب ورودي به درياچه از طريق انجام عمليات آبخيزداري ، جنگلداري ؛ مرتعداري و زيست محيطي (تعيين توان اكولوژيك منطقه)

[sookut 13,735]

ب

-

ارائه راهكارها براي منابع بيولوژيكي

:

 

-

مشخص كردن دقيق حد و مرز زمينهاي كشاورزي و جنگلي

 

-

احداث ماهيروهاي مناسب مانند پلكان ماهيرو

0,6

مترمكعب درثانيه برآورد گرديده است

–

درزمان تكثير ماهيان بايد دبي مناسب را جهت مهاجرت و تخم ريزي ماهيان فراهم آورد كه اين دبي معادل

0,9

[22].

 

-احداث سرعت گيرها و زيرگذرها

ج

–

ارائه راهكارها براي منابع اقتصادي و اجتماعي

:

 

 

 

-

بايد رضايت خاطر مالكين زمينهاي غرقاب شده و همچنين كسانيكه زمينهاي آنها براي احداث كمپها ، انبارها و غيره مورد استفاده پيمانكاران سدسازي

قرارگرفت ، جلب گردد

.

 

-

كليه افرادي كه احتمال دارد پس از احداث سد و مخزن آن ارزش ملك آنها بالا رود بايد براي زمينهاي تحت تملك خود سند مالكيت تهيه نمايند تا جلوي

تنشهاي اجتماعي گرفته شود

.

[sookut 13,735]

د - ارائه راهكارها براي رفع و يا كاهش آثار منفي آلاينده هاي طرح :

 

 

-

بايد كليه امكانات بهداشتي و رفاهي براي توريست فراهم گردد .

 

 

 

-

براي جمع آوري فاضلاب كمپها از سپتيك تانكهاي مخصوص و يا شبكه فاضلاب استفاده كرد .

 

 

-ترويج روش بيولوژيكي در مبارزه با آفات زراعي بجاي سموم

 

 

 

 

ه

– ارائه برنامه آموزش زيست محيطي :

 

افزايش نرخ آموزش عمومي زيست محيطي جهت آشنايي مردم منطقه با اهميت حفاظت از محيط زيست بويژه اكوسيستمهاي آبي

 

 

 

 

 

 

و– ارائه برنامه كنترل و پايش :

 

ارزيابي آثار زيست محيطي تنها مختص به زمان اجراي طرح نميباشد بلكه زمان بهره برداري از طرح را نيز دربر ميگيرد . برنامه هاي مديريتي و كنترل بهره برداري از مخزن بايد انجام گيرد.

[sookut 13,735]

د - ارائه راهكارها براي رفع و يا كاهش آثار منفي آلاينده هاي طرح :

 

 

-

بايد كليه امكانات بهداشتي و رفاهي براي توريست فراهم گردد .

 

 

 

-

براي جمع آوري فاضلاب كمپها از سپتيك تانكهاي مخصوص و يا شبكه فاضلاب استفاده كرد .

 

 

-ترويج روش بيولوژيكي در مبارزه با آفات زراعي بجاي سموم

 

 

 

 

ه– ارائه برنامه آموزش زيست محيطي :

 

افزايش نرخ آموزش عمومي زيست محيطي جهت آشنايي مردم منطقه با اهميت حفاظت از محيط زيست بويژه اكوسيستمهاي آبي

 

 

 

 

 

 

و– ارائه برنامه كنترل و پايش :

 

ارزيابي آثار زيست محيطي تنها مختص به زمان اجراي طرح نميباشد بلكه زمان بهره برداري از طرح را نيز دربر ميگيرد . برنامه هاي مديريتي و كنترل بهره برداري از مخزن بايد انجام گيرد.

[sookut 13,735]

نتيجه گيري :

 

هدف برنامه مديريت و پايش زيست محيطي دسترسي به اطلاعاتي است كه مشخص سازد پيش بيني هاي انجام شده از اثرات پروژه در محدوده هاي قابل

قبول مهندسي و زيست محيطي قرار خواهدداشت و افزون بر آن اطلاعات هشدار دهنده اي از وضعيت نامناسب زيست محيطي را دراختيار قراردهد .

اقداماتي كه در پروزه احداث سد بايد بدست آورده شود و دراختيار مديريت جهت تصميم گيري گذارده شود بستگي به شرايط خاص منطقه و نحوه اجراي طرح و نحوه بهره برداري دارد .

 

 

از ميان متغيرهايي كه بايستي جهت مراقبت و پايش انتخاب و مدنظر قرارداده شوند ؛ مي توان به بارش , حجم آب ذخيره شده ، حجم سالانه رسوبات وارد شده ، كيفيت آب خروجي از سد ، ميزان توليد سولفيد هيدروژن و متان در آب پشت سد ، نمونه برداري ليمنولوژيكي از گياهان ميكروسكوپي و مايكروسكوپي ، حيات وحش و گونه هاي آبزيان ، تغييرات پوشش گياهي ، بهداشت عمومي و ناقلان امراض ، مهاجرتهاي داخلي و خارجي و نظاير آن اشاره نمود .

 

 

براي تعيين كيفيت آب ، هوا ، فاضلاب ، صدا و ديگر عوامل محيط فيزيكي بايد از روشهاي مستندشده و استاندارد استفاده كرد و جهت بررسي وضعيت موجود اقتصادي ، اجتماعي و فرهنگي ميتوان نسبت به تكميل پرسشنامه هاي اطلاعاتي در فواصل زماني اقدام نمود و با وضعيت قبل از شروع پروژه مقايسه كرد و تغييرات درخصوص شاخهاي مختلف محيط اقتصادي ، اجتماعي و فرهنگي از جمله رشد ، مهاجرت و اسكان جمعيت و غيره را معين نمود.

[sookut 13,735]

مراجع :

 

1

– كريمي جشني ، ايوب ، مقايسه اثرات مخرب زيست محيطي سدها با كاربرد ماتريس وتن و رائو ، دانشگاه شيراز

 

2. MC Graw-Hill . 2002. Enviromental Asseeement. Second Edition.

3. Center, L.W. 1996. Environmintal Impact Assessment Mc Graw Hill Book Co. Baltimore.

4. Escap. 1990. Environmental Impact Assessment, Guidelines For Water Resources Development.

5–

ثابت رفتار ، عاليه ، بررسي چالشها و مشكلات ارزيابي اثرات زيست محيطي سدها ، شركت مديريت منابع آب ايران

6–

مخدوم ، مجيد ، مسائل و مشكلات ناشي از عدم رعايت ملاحظات زيست محيطي در پروژه هاي آبي ، مجموعه سخنرانيها و مقالات ارائه شده در سمينار

ارزيابي اثرات زيست محيطي طرحهاي توسعه منابع آب

7. Goodman, A.S. 1984. Water Resources Planning. Prentice Hall. New Jercy.

8. Dams and the environment bulletin, 1982.

9. Abaz, Hussein. 1995. A New Role For Environmental Assessment. Our Planet.

10 –

نوفرستي ، عبدالرضا ، بررسي روند ارزيابي اثرات زيست محيطي در ايران و مشكلات موجود ، مجموعه مقالات چالشهاي ملي و فراملي محيط زيست در

 

برنامه چهارم توسعه ،

1383

11 – نجمايي ، ممحمد ، معيارهاي سنجش عوامل زيست محيطي در سدهاي بزرگ ، فصلنامه آب و توسعه ، سال چهارم ، شماره 2 ، تهران ، 1375

12 –

پرتاني ، صادق و علي داننده مهر ، مقايسه روشهاي سازه اي كنترل سيلاب ، يازدهمين كنفرانس سراسري دانشجويان عمران ، هرمزگان ، بندرعباس ،

ديماه

 

1383

13 - عرفان منش ، م و محمد افيوني ، آلودگي محيط زيست ، آب ، خاك ، هوا ، چاپ دوم ، 1371

14. Rudd, John, W. M. et al., “Are Hydroelectric Reservoirs Significant Sources of Greenhouse Gases?” Ambio ,

1993.

-

 

15 شمسايي، ابوالفضل، طراحي و ساخت سدهاي مخزني ( جلد اول، مطالعات فني)، دانشگاه علم و صنعت ايران،

1373

-16

 

غفوري، سعيد، بررسي اثرات فيزيكي، شيميايي و بيولوژيكي سد مخزني كرخه بر محيط زيست منطقه، دانشگاه شهيد چمران اهواز

-17

 

چمانچي، محمود و صادق پرتاني، بررسي اثرات تخليه سيلاب و سازه هاي كنترل كننده بر محيط زيست، دوازدهمين كنفرانس سراسري دانشجويان

عمران، دانشگاه علم و صنعت تهران،

 

1384

-18

 

بوتكين، دانيل و ادوارد، كلر، شناخت محيط زيست، ترجمه عبدالحسين وهاب زاده، جهاد دانشگاهي مشهد، 1372

19. Emami.K , A Holistic Approach To Selection Of Design Floods of Large Dams , 73

 

rd

Annual Meeting of ICOLD

, Tehran. Iran, May 2005 , Paper No: 079-s

-20

 

نقوي، بنيامين، كاهش هيدروپيك مولدهاي برق آبي در جهت حفظ محيط زيست، دومين كنفرانس ملي سد ونيروگاه هاي برقابي،

1387

-21

 

اياز، قدرت الله، ارزيابي آثار زيست محيطي سد مخزني شهيد رجايي (سليمان تنگه) ساري وتاسيسات وابسته، دانشگاه آزاد اسلامي واحد بابل

-22

 

مهندسين مشاوريكم ، مطالعات ارزيابي آثار زيست محيطي طرح سد گرم رود ، جلد دوم: ارزيابي آثار زيست محيطي، 1380

-23

 

يداللهي، علي اكبر، ارزيابي آثار زيست محيطي سد شهيد رجايي بر آبخيز بالا دست تجن با استفاده از دو روش روي همگذاري نقشه ها و ماتريس، پايان

نامه كارشناسي ارشد محيط زيست ، دانشگاه تهران،

 

1377

-24

 

اياز، قدرت الله، ارزيابي آثار زيست محيطي سد مخزني نرماب و تاسيسات وابسته، مجموعه مقالات نخستين همايش بين المللي ارزيابي اثرات زيست

محيطي در ايران،

 

1380

25. World bank , Environmental Assessment Sourcebook, VOL. Washington, DC,USA

-26

 

شريعت، سيد محمود، مقدمه اي بر ارزيابي آثار زيست محيطي ، سازمان حفاظت محيط زيست،

1375

-27

 

بني سعيد، نعيم، ارزيابي پيامدهاي زيست محيطي سد خوزستان ونيروگاه برقابي بالارود در استان خوزستان، شركت مهندسين مشاور دزآب