قصر پوتالا (Potala Palace)

[Ali.Akbar 9,300]

یاسمن آسا

تاریخچه

به روایت افسانه‌های کهن، در صخره‌های نزدیک شهر باستانی لهاسا (Lhasa) غاری مقدس وجود داشته که زیستگاه بودای ساتو 1و عبادتگاه امپراتور سانگتسن گمپو (Songtsen Gampo) بوده است. به هر حال، چه این افسانه‌ها صحت داشته و چه تنها قصه‌ای قدیمی باشند؛ واقعیت این است که در سال 637 میلادی، امپراتور سانگتسن گمپو برای خوشامدگویی به نوعروسش، پرنسس ون چنگ (Wen Cheng) چینی، در این مکان قصری بنا نهاد. ساختمانی که گرچه در زمان جنگ به آتش کشیده شد و آسیب بسیار دید، اما در سال 1645 پنجمین دالای لاما2 ، «لوزانگ گیاتسوی» بزرگ (Lozang Gyatso)، به توصیه یکی از مشاورین معنویش که این ناحیه را به دلیل نزدیکی به دو صومعه و شهر باستانی لهاسا برای ساختن مقر فرماندهی مناسب می‌دانست، از بقایای آن برای پایه‌گذاری قصر پوتالا استفاده کرد. (نام پوتالا از تپه‌ای در جنوب هند برگرفته شده است که قله‌ای مقدس در پرستش خدای رحمت است). ساخت قصر، 49 سال به طول انجامید و عاقبت، هنگامی که بنای کلی ساختمان تکمیل شد 12 سال از مرگ دالای لامای پنجم می‌‌گذشت. «قصر سفید» طی چهار سال اول بنا شد و «قصر سرخ» بین سال‌های 1690 تا 1694 به این مجموعه افزوده شد. برای ساخت آن هفت هزار کارگر و هزار و پانصد هنرمند و صنعتگر فعالیت کردند. در ابتدا پوتالا اقامتگاه زمستانی دالای لاماها بود اما پس از تکمیل قصر و تا سال 1959 این قصر به عنوان اقامتگاه اصلی دالایی لاما و مکان نگهداری بقایای دالای لاماهای پیشین مورد استفاده قرار می‌گرفت تا اینکه تبت توسط دولت چین تصرف شد و دالایی لامای چهاردهم اجباراً به هندوستان مهاجرت کرد و دولت چین این قصر را که در پایتخت منطقه خودمختار تبت واقع شده است به صورت موزه درآورد. در واقع پوتالا قرن‌های متمادی سبمل حکومتی و دینی دولت مذهبی تبت به شمار می‌رفته است.

در 1959، در دوران شورش تبتی‌ها علیه دولت چین، به دلیل اصابت گلوله‌های توپ چینی‌ها به پنجره‌های قصر، خسارتی جزئی بر آن وارد آمد.

نام این قصر از سال 1994 به فهرست اماکن میراث فرهنگی جهان «یونسکو» افزوده شد و یونسکو در سال 2002 مرمت آن را عهده‌دار گشت که هزینه‌ای بالغ بر 22.5 میلیون دلار در برداشت.

 

ساختار قصر

پوتالا که در ارتفاع سه هزار وهفتصد متری از سطح دریا و 170 متر بالاتر از دره لهاسا ساخته شده است با دیوارهای شیب‌دار، ردیف مستقیم پنجره‌ها و سقف‌های مسطح در سطوح مختلف بی‌شباهت به دژی نظامی نیست. بنای آن بسیار مستحکم و وسعت آن بیش از 130هزار متر مربع است که 400 متر طول شرقی – غربی و 350 متر طول شمالی – جنوبی آن می‌باشد. این ساختمان دیوارهای سنگی شیب‌داری به قطر متوسط سه متر در بالا و پنج متر در پایه دارد که جهت افزایش استحکام و محافظت از ساختمان در برابر زلزله، دیوارها را با مس پی‌ریزی کرده‌اند. 13طبقه ساختمان با ارتفاع 117متری و بیش از هزار اتاق، 10هزار عبادتگاه و حدود 20هزار مجسمه بر نوک «مارپوری» (Marpo Ri) یا «تپه سرخ» نمونه‌ای بی مثال از معماری تبتی را نمایش می‌دهند.

فضای گسترده واقع در پایه جنوبی مارپوری توسط دیوارها و دروازه‌هایی احاطه شده که در قسمت داخلی آنها رواق‌هایی بزرگ ساخته شده است. ردیفی از پله های بادوام که در فواصلی با شیب های ملایم شکسته شده اند به سمت قله کشیده شده اند. قصر در طول تمام این مسیر ادامه دارد.

سازه سنگی - چوبی قصر شامل «قصر سرخ» و «قصر سفید» است. قسمت مرکزی این گروه از ساختمان‌ها در صحن وسیعی بسیار بالاتر از ساختمان‌های اطرافش قرار گرفته است که آن را قصر سرخ می‌نامند. نامی که برگرفته از رنگ زرشکی آن است و آن را از بقیه قسمت‌ها متمایز می‌سازد.

قصر سرخ حجره‌های متعددی برای عبادت بودا، کتابخانه‌هایی از دستنوشته‌های مهم بودایی و اتاق‌هایی به عنوان «استوپا» 3 دارد که در آنها بقایای دالای لاماهای پنجم تا سیزدهم نگهداری می‌شوند. تمام این استوپاها با ورقه‌های طلا پوشیده شده‌اند. باشکوه‌ترین آنها متعلق به دالای لامای پنجم است که 14.85 متر ارتفاع دارد و با مروارید و سنگ یشم مرصع شده است. این قصر فقط به عبادت و مطالعات مذهبی اختصاص داشته است.

تعداد زیادی مجسمه، نقاشی دیواری، دستنوشته‌های گرانبها و سایر آثار فرهنگی ارزشمند نیز در این قصر نگهداری می‌شوند که البته در جریان انقلاب فرهنگی 1966 بیش از صد هزار دستنوشته، مدارک تاریخی و سایر اشیاء هنری، جابجا، تخریب و مصدوم شدند.

قصر سفید که سالن‌ها، عبادتگاه، حیاط‌ها، دفاتر اداری، حوزه علمیه و چاپخانه در آن قرار گرفته‌اند، اقامتگاه دالای لاما بوده است. قصر سفید اولیه در دوران دالای لامای پنجم ساخته شد اما دالای لامای سیزدهم بود که در اوایل قرن بیستم آن را به وسعت امروزی درآورد. یک حیاط مرکزی زرد رنگ به نام دیانگشار (Deyangshar) قسمت‌های مسکونی لاما و راهبانش را از قصر سرخ جدا می‌کند.

در ساختمان زرد رنگی که در جوار قصر سفید در حیاط میان دو قصر اصلی بنا شده است، بیرق‌های غول آسایی انبار شده‌اند که بر روی آنها سمبل‌های روحانی گلدوزی شده است و در دوران فستیوال‌های سال نو آنها را در نمای جنوبی پوتالا آویزان می‌کنند.

در هر نطقه‌ای از شهر لهاسا که بایستید، می‌توانید پوتالا را ببینید. پوتالا این حس را به بیننده منتقل می‌کند که توسط انسان بنا نشده و با رویشی خود به خود در آن مکان رشد کرده است، چرا که بدون کوچکترین عیب و نقصی با محیط اطرافش سازگاری دارد. همانند درختی عظیم‌الجثه یا کوهی سترگ، این ساختمان به صورتی دلپذیر فاقد تقارن است. با این همه، این بی‌مقصودی آشکار کاملاً کانون‌دار است، ابتدا بنای مرکزی سرخ رنگ و سپس عمارت‌های کلاه فرنگی طلایی واقع بر سقف، به صورتی طبیعی چشم را از نقاط کم اهمیت‌تر به مراکز بنیادی‌تر سوق می‌دهند -‌هم به صورت بصری و هم از نظر معنوی- چرا که همانطور که سقف های زراندودی که بر فراز بقایای فانی دالای لاماها ساخته شده اند وجه غالب معماری آن محسوب می شوند، ارواح تناور آنان نیز روح تبت به شمار می‌آیند.

 

سفر به تبت

سفر توریستی به تبت همواره به دلیل مسائل سیاسی امری مشکل بوده است. علاوه بر آن هوای بسیار سرد ارتفاعات نیز برای بسیاری از افراد، مانعی طبیعی به شمار می‌آید. با این همه، پوتالا یکی از سایت‌های فوق‌العاده دیدنی دنیا محسوب شده و توصیه می‌شود در صورت امکان حتما بازدید از این مکان به یادماندنی را در فهرست سفرهای خود قرار دهید.

از ابتدای ماه می‌ سال 2003 تعداد بازدیدکنندگان قصر را به هزار و ششصد نفر در روز محدود کردند و ساعات بازدید را نیز به روزی شش ساعت کاهش دادند تا از لبریز شدن آن از جمعیت جلوگیری نمایند. پیش از وضع این قانون، گاهی اوقات روزانه بین هزار و پانصد تا پنج هزار بازدیدکننده به قصر مراجعه می‌کردند. پس از تکمیل مرمت قصر در سال 2006 بازدید از سقف سازه نیز قدغن اعلام شد تا از تخریب بیشتر سازه جلوگیری به عمل آید. با افتتاح خط آهن کینگ زانگ (Qingzang) در لهاسا در سال 2006، مجدداً سهمیه روزانه بازدیدکنندگان را به 2300 نفر افزایش دادند تا بتوانند سی درصد به میزان درآمد حاصله از این راه بیافزایند.

سوای خود قصر که واقعاً دیدنی است، مشاهده زائران بودایی که از اقصی نقاط جهان به زیارت این مکان مقدس می‌آیند نیز خالی از لطف نمی‌باشد. زائرانی که به شیوه‌ای خاص به سجده می‌خوابند و سپس با تمام طول بدن خود را به جلو می‌کشند، دوباره برمی‌خیزند و باز به سجده می‌روند و شاید ده‌ها هزار بار در طول مسیر این اعمال را تکرار کنند تا به هدف غایی خود دست یابند!

 

پانوشت :

1. در مذهب بودایی، بودای ساتو شخصی است که از راه پارسایی به مدارج رفیع روحانی رسیده است و امکان بودا شدنش وجود دارد.

2. رهبر روحانی مردم تبت و بوداییان جهان.

3. معبد بودایی که معمولاً گنبدی شکل است.

[sam arch 55,878]