منطقه بندی

[آریودخت 43,941]

تعریف و مفهوم منطقه بندی :

تقسیم یک شهر را به مناطق ویژه و با مرزهای معین برای نقش پذیری هر یک از این مناطق « منطقه بندی شهری» گویند. منطقه بندی استفاده منطقی و نظام پذیر از زمین های شهری در آینده ی بلند مدت است و در آن موقع میزان ارتفاع یابی، شکل، میزان بهره گیری و ساختهای داخلی هر یک از مناطق مورد نظر است.

 

منطقه بندی

1- تأمین منافع عمومی از کاربری زمین با برنامه ریزی فیزیکی

2- هدف اصلی اختصاص دادن زمین به مصارف عمده ، مسکونی، صنعتی و ... است.(در توسعه ی آینده)

3- تأمین فضای کافی برای انواع فعالیتهای شهری

در منطقه بندی سعی بر این است که خدمات شهری مثل بیمارستان، مدرسه، مسجد، خیابان و محلهای گذران اوقات فراغت در هر منطقه با سهولت در دسترس همه قرار گیرد. همچنین منطقه بندی از عوامل مهم در تولید است. بنابراین جنبه اقتصادی آن اهمیت بیشتری دارد.

 

عوامل موثر در منطقه بندی

تقسیم منطقی و علمی زمین با توجه با توجه به عوامل و شرایط زیر:

1- تعیین ارتفاع و دیگر ساختهای شهری

2- تعیین میزان تراکم در هر یک از مناطق با توجه به نوع کارکرد آنها به طوریکه فعالیتهای مختلف شهری جدا از هم ، اما در ارتباط با هم و به بهترین وجه ایفای نقش کنند.

3- تعیین میزان زمینهای مورد نیاز برای کارکردهای مهم شهری از قبیل تجارت، صنعت، بخش مسکونی و دیگر فعالیتهای شهری.

4- بکار گیری معیارهای علمی در داخل شهرها با توجه به شرایط اجتماعی – اقتصادی هر جامعه شهری البته هدف از منطقه بندی تأمین رفاه عمومی است.

5- حفظ و نگهداری مناطق تاریخی نیز گاهی در آیین نامه های منطقه بندی

تفاوت منطقه بندی با سایر نظامهای شهری این است که منطقه بندی هر منطقه استاندارد و نظام ویژه ای می یابد. و از نظر استانداردهای شهری با مناطق دیگر شهری تفاوت می یابد.

 

اهداف منطقه بندی

1- اختصاص میزان معینی از زمینهای شهری به موضوع خاص و کارکرد خاص

2- کنترل استفاده از زمین و ارتفاع در بنای ساختمانها

3- قرار دادن امکانات لازم برای توسعه شهر آینده در اختیار برنامه ریزان

4- ایجاد هماهنگی لازم بین خدمات عمومی مانند حمل و نقل، تامین و ذخیره آب، فاضلاب و نیروی برق شهر

5- پویا و فعال ساختن برنامه ریزی شهری

باید توجه داشت که در تعیین مرزهای مناطق، خیابانها و جاده ها مرز پایدار و مناسبی برای مناطق نیستند.

هنگام تعیین مرز بین مناطق مسکونی، منطقه ی تجاری، منطقه ی صنعتی بهتر است از فضاهای سبز، پارکهای بزرگ، خطوط آهن و مانند آن استفاده شود.

 

امتیازات منطقه بندی :

1- توسعه شهر در آینده با نظام منطقی و درنظر گرفتن رفاه عمومی سامان می بخشد.

2- تراکم و پراکندگی جمعیت شهری را با توجه به کارکردهای مناطق شهری بصورت متعادل و متوازن در می آورد.

3- نیازهای عمومی شهر از نظر تامین پارکها، مدارس و... برطرف می سازد. در نتیجه از اتلاف پول و وقت مردم شهر جلوگیری می کند.

4- استفاده از خدمات عمومی شهر مثل آب و فاضلاب و غیره را تسهیل و به صرفه اقتصاد شهر عمل می کند.

5- تامین سلامتی مردم با مکان یابی منابع آلوده ساز در منطقه بندی

 

مشخصات منطقه بندی:

منطقه بندی دارای سه ویژگی مهم است: منطقه بندی تراکمی، ارتفاعی، کاربری

1- منطقه بندی تراکمی

در این نوع منطقه بندی در تعیین و کنترل میزان جمعیت در منطقه واحدهای مسکونی تاکید می شود . البته نمی شود میزان تراکم جمعیت را برای همیشه ثابت نگه داشت اما می توان برای مدتی تثبیت تراکم جمعیت را تضمین کرد.در این قسمت بخشهایی با تراکم زیاد، تراکم متوسط و تراکم پایین تعیین می شود . رعایت شرایط زیر می تواند این نوع منطقه بندی را کاراتر کند:

 

الف) تعیین مرزهای منطقه واحدهای مسکونی

ب) تعیین حداکثر ارتفاع ساختمان در منطقه مسکونی

ج) تعیین میزان واحدهای مسکونی در هر واحد سکونتی

د) تعیین حداقل و حداکثر وسعت در واحدهای مسکونی

ه) تعیین میزان کل فضای ساخته شده در منطقه ی واحدهای مسکونی

 

امتیاز منطقه بندی تراکمی

1- از تراکم زیاد جمعیت جلوگیری می شود.

2- قیمت زمین برای مدتی تثبیت میگردد.

3- سلامتی مردم برای استفاده از روشنایی، نور، تهویه هوا تامین می شود.

4- بهره گیری از امکانات به سهولت انجام می گیرد.

 

منطقه بندی ارتفاعی :

برای کنترل ارتفاع ساختمانها کنترل توسعه عمودی شهر در منطقه مرکزی با توجه به اوضاع خاص بخش مرکزی شهرها و تعیین بخشهای خاص برای ساختمانهای بلندمرتبه در هر وضعیتی رعایت استفاده ی ساختمانهای بلند مرتبه از روشنایی روز ضروری است. تاکید بر امر ترافیک و تحرک روزانه مردم در منطقه نیز از مواردی است که باید به آن توجه شود.

 

[آریودخت 43,941]

منطقه بندی کاربری

در این منطقه بندی بیشتر مناطق در چهار گروه طبقه بندی می شوند:

1- منطقه مسکونی

2- منطقه تجاری

3- منطقه صنعتی

4- منطقه گذران اوقات فراغت

سهم هر یک از این کاربری ها در شهرها و کشورهای جهان متفاوت است. مسکونی 40 تا 50 درصد، منطقه تجاری 2 تا 25 درصد و منطقه فرهنگی باقی مانده زمین شهر.

 

الف) منطقه مسکونی:

دور از بوهای بد و نزدیک به فضاهای سبز و تفریحی که این منطقه به منطقه ی واحدهای مسکونی ویلایی، واحدهای مسکونی آپارتمانی و مجتمع های بلندمرتبه تقسیم می شود.

 

ب) منطقه ی تجاری:

این منطقه در مجاورت مراکز حمل ونقل قرار می گیرد و در آن زمین کافی برای ایجاد بانکها، اداره ها ، بازارها، انبارها و مغازه ها در نظر گرفته می شود.

 

ج) منطقه ی صنعتی:

صنایع در صورت استفاده از نیروی برق آلودگی نخواهد داشت. و بعضی از آنها را برای منطقه مسکونی می توان قرار داد ولی تعداد زیادتر از آنها در بیرون از شهرها مکان گزینی می شوند.

 

د) مناطق فرهنگی:

شامل سینماها، تئاتر، دانشگاه ها، کتابخانه ها، پارکها و غیره ممکن است در سراسر شهر و در محلهای مختلف شهری ایجاد شود.

 

تهیه ی نقشه ی منطقه ی شهری

برای نقشه منطقه بندی باید اطلاعاتی به شرح زیر جمع آوری کرد:

1- میزان استفاده ی فعل از قطعات مسکونی

2- محل و ظرفیت خیابانها و مسیرها

3- محل خیابانهای نوساز در 5 سال آینده

4- محل و مشخصات همه ی زمین های خالی

5- عرض خیابانها و ارتفاع ساختمانها

6- ابعاد قطعات زمین

7- تعداد خانوار در هر یک از واحدهای مسکونی

8- نقشه ی کاربری زمین در زمان حال

و برای تهیه ی منطقه بندی شهری باید پاسخ منطقی به سئوالهای زیر در دسترس باشد: در داخل شهر با توجه به وضعیت موجود

الف) برای هر یک از این مناطق چه میزان زمین مورد نیاز است؟

ب) برای هر یک از این چه نوع زمینی مورد نیاز است؟

ج) ارتباط فیزیکی میان این مناطق چگونه برقرار خواهد شد؟

د) خطوط مرزی میان این مناطق چگونه خواهد بود؟ آیا این خطوط بصورت قراردادی تعیین خواهد شد؟

 

در شهرهای کوچک ممکن است منطقه بندی به چند عنصر محدود شود ولی در مادرشهرها و شهرهای بزرگ علاوه بر این منطقه بندی می توان منطقه بندی در زمینه هایی چون اداری، فرودگاه، ترمینال، بخش فضای آزاد، خرده فروشی، بخش ورزشی و... از آن جمله است.

 

منطقه بندی و قیمت زمین

با توسعه ی شهر منطقی است برای جلوگیری از استفاده غیر اصولی از زمین مصارف زمینها مشخص می شود.

جلوگیری از اتلاف زمین با منطقه بندی و ایجاد یک نظم اکولوژیک بر محیط زیست شهری تا کاربری های ناسازگار در کنار هم قرار نگیرند.

پس منطقه بندی باعث بهبود کیفیت محیط زیست می شود. به عبارتی منطقه بندی بهترین روش برای استفاده از زمین در سطح و ارتفاع است. از طرفی اگر زمین اختصاص یافته به مناطق تجاری بخصوص در مناطق مرکزی شهر محدود باشد بر اساس قانون عرضه و تقاضا قیمت زمین افزایش می یافت در نتیجه قیمت زمین شهری افزایش می یافت.

در منطقه بندی کیفیت توسعه شهری نیز افزایش می یابد و میزان نیاز به فضا در آینده نیز مشخص می شود. بنابراین در منطقه بندی تجدید نظر می شود..

 

 

[Mohammad Aref 120,438]

منطقه بندی در شهر

منطقه بندی روشی است که از طریق آن با توجه به کارکردهای داخلی شهرها از زمین های شهری استفاده صحیح به عمل می آید؛ بدین سان که فضای کافی برای انواع مختلف فعالیت های شهری، توسعه شهر و کارکردهای شهری فراهم می شود و هر بخش از فعالیت های مهم شهری، فضای خود را می یابد و با توجه به دیگر کارکردها و فعالیت ها عمل می کند. کاربرد عمده منطقه بندی جلوگیری از ظهور محلات و نواحی غیر برنامه ریزی شده می باشد.

نقش منطقه بندی

• کنترل شکل شهر و ارتباط بین کاربری اراضی که در نتیجه شهرهای کارآمد و زیبا شکل خواهد گرفت.
• ارتقای سلامتی و رفاه اجتماعی با تضمین فضای مناسب برای کاربری ها و امکانات رفاهی مورد نیاز
• ارتقای استراتژی توسعه با برنامه ریزی کاربری اراضی شهری
• تجزیه و تحلیل تضادها و به حداقل رساندن آن‌ها از طریق فرآیند تصمیم سازی
• استفاده درست از زمین، حفظ تجانس، سازگاری کاربری ها و حفظ اراضی برای نیازهای آینده
• مهم ترین وسیله برای اجرای طرح های جامع شهری و سازماندهی به نظام کاربری زمین در شهر و پیرامون آن
• حفظ منافع عمومی، کاهش نابرابری‌ ها، توسعه خدمات و تسهیلات عمومی، بهسازی محیط زیست و اعتلای کیفیت فضاها و سیمای شهر

اهداف منطقه بندی

• کاهش تراکم در خیابان ها
• تضمین ایمنی از آتش سوزی، وحشت و دیگر مخاطرات
• ارتقا و بهبود بهداشت و رفاه اجتماعی عمومی
• تهیه هوا و روشنایی کافی و مناسب
• جلوگیری از تراکم بیش از حد جمعیت در اراضی شهری
• تسهیل تهیه کافی حمل و نقل، آب، فاضلاب، مدارس، پارک ها و دیگر نیازمندی های عمومی

مبانی منطقه بندی

مقدمات منطقه بندی: الگوی معمولی منطقه ها در فرم نوارهای متحدالمرکز است. ناحیه مرکزی شهر به وسیله ناحیه نیمه مرکز، ناحیه میانی و ناحیه توسعه نیافته (آماده سازی نشده) همراهی می شود. دیگر الگوی منطقه ها بایستی بلوک ها یا واحدها برای استفاده های متنوع در بخش‌های مختلف شهر را آماده نماید.

مرزها: یک خیابان یا یک جاده معمولاً نمی تواند در مرز مناسبی تلقی شود. یک راه آهن یا یک پارک یا یک فضای باز سبز به عنوان مرز قابل قبول می تواند باشد.

شهرهای موجود: وقتی منطقه بندی در شهر موجود عملی شد، با اطلاعات مربوط به استفاده موجود از زمین های جمع آوری شده و در صورت امکان، شهر به منطقه ها با در نظر گرفتن نواحی ویژه تقسیم می گردد.

انعطاف‌پذیری: مبانی منطقه بندی ممکن است به سختی اجرا گردد، فرض مهم دقت در کار کردن در خارج از جزئیات منطقه بندی است. خانه ها باید خیلی نزدیک مکان کار باشد تا زمان و هزینه مسافرت تقلیل یابد. مراکز خرید کوچک برای نیازمندی های روزانه باید در منطقه مسکونی ایجاد شود.

شهرهای جدید: برای طراحی یک شهر جدید با جمعیت مشخص به نواحی مسکونی، صنعتی و تجاری نیاز است، معمولاً شهر به منطقه های مناسب تقسیم می‌شود.

مزیت های منطقه بندی

• کاهش خطر آتش سوزی
• تحت کنترل درآمدن توسعه آتی شهر
• آماده­ سازی عناصری از قبیل پارک ها، زمین بازی، سینما، مراکز خرید، مدارس و… جهت ارتقا مطلوبیت عمومی
• ایجاد محیطی آرام، فضای باز و سالم و ارتقا سلامتی جامعه (ممانعت از استقرار صنایع مزاحم در منطقه مسکونی)
• توزیع متناسب جمعیت
• خدمات بهینه عمومی (استفاده اقتصادی متنوع از خدمات بهینه همانند آب، دفع فاضلاب، تلفن و…)

انواع منطقه بندی

با توجه به اهداف تقسیم زمین، منطقه بندی به انواع گوناگون طبقه بندی شده است:

بر اساس اهداف	متوازن	تقسیم بندی منطقه جغرافیایی که از لحاظ شاخص های مورد نظر همگن باشد.
	طبقاتی	قرار دادن قسمت های مختلف یک محدوده در دسته هایی که هر یک دارای خصوصیات خاصی هستند.
بر اساس شاخص‌های مورد نظر	شاخص های طبیعی	همگنی در شاخص های طبیعی همچون ارتفاع، اقلیم، رودخانه ها و…
	شاخص های انسانی	با توجه به متغییرهای فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی

جنبه های منطقه بندی

منطقه بندی تراکمی: بر تعیین و کنترل میزان جمعیت در منطقه واحدهای مسکونی تاکید می شود. این نوع منطقه بندی دارای مزایای زیر می باشد:

• ارائه طرح های مناسب، طراحی انواع خدمات و مطبوعیت های عمومی
• کاهش شلوغی
• پایداری ارزش زمین

منطقه بندی ارتفاعی: هدف آن کنترل ارتفاع ساختمان ها است و دارای مزایای زیر می باشد:

• کنترل توسعه نواحی تجاری مرکز شهرها و حل معضلات ترافیک
• احداث ساختمان ها با ارتفاع یکسان و ارتقا زیبایی
• جلوگیری از انحصار زیاد نور و تهویه به وسیله بعضی از ساختمان ها
• جلوگیری از افزایش ارزش زمین تنها در نواحی مناسب مشخص
• ممانعت از ایجاد ساختمان ها‌ی مرتفع در مجاورت ساختمان ها‌ی کوتاه
• کنترل عقب‌نشینی ساختمان ها از طرف خیابان

منطقه بندی کاربری: اصل اساسی در منطقه بندی کاربری این است که شهر به بخش‌ها یا مناطق متفاوت تقسیم شود و هر منطقه در جهت اهداف صحیح و در موقعیت مکانی مناسب مورد استفاده قرار گیرد و با سایر مناطق ارتباط داشته باشد. در این نوع منطقه بندی شهر به بخش های زیر تقسیم می‌شود:

• بخش مسکونی (۵۰%-۴۰%)
• بخش تجاری (۵%-۲%): بانک ها، مغازه ها، ادارات و انبا ها، دفاتر تجاری و… (ترجیحاً نزدیک جاده ها)
• بخش صنعتی (۲۵%-۲%): صنایع کوچک، سبک، متوسط و سنگین (دور از بخش های دیگر و با توجه به جهت باد)
• بخش اوقات فراغت (بقیه): پارک های اصلی، زمین های بازی، سینماها، تئاترها، تالارهای شهر، کلوپ ها، کتابخانه ها، رستوران ها، استادیوم ها و… (واحدهای گوناگون آن می بایست در سرتاسر شهر پراکنده باشد)

مزایا منطقه بندی کاربری

• انتخاب محل های مناسب و مهیا نمودن بهترین زمین برای هر کاربری
• پایداری ارزش زمین

منبع: کیمیافکر بزرگ