رفتن به مطلب

عقاید ایرانیان باستان دربارۀ طبیعت گیتی


ارسال های توصیه شده

عقاید ایرانیان باستان دربارۀ طبیعت گیتی

 

تصویری که گیتی داشته اند بزرگ و فراگیر و منظم و حساب شده است و میان عناصر گوناگون آن رابطه منطقی وجود دارد. بر طبق آنچه بندهش آمده، هستی یافتن حاصل 6 آفرینش پی در پی است. اما نمی دانیم کدام ایزد را مجری این آفرینش ها می دانستند. اما حضور ایزد، گوشتشان، که معنای آن ریخته گر یا شکل دهنده (گاو) است دلالت بر این می کند که آنها، آفرینش ها ساخته دست ایزدان متعدد می دانسته اند و نه کار ایزدی واحد که آفریننده مطلق باشد و آفرینش بخش های گوناگون کیهان را به ایزدان مختلف منسوب می دارند و فعل برپایی و نگهداری از هستی و کیهان آن چنان میان همگان تقسیم شده که در «آتارواودا» Athamaveda ...... برای دسته علفی جادویی نیز نقش آفرینشی قائل شده اند. بر طبق آیین پذیرفته شده ایرانیان آفرینش کیهان به شرح زیر است :

 

 

آلمان:

نخستین آفرینش ها بوده که به صورت پوسته ای تهی و مجوف و کاملاً مدور ساخته از سنگ تصور می شد که همه چیز را فراگرفته و هم از زیر زمین می گذرد و هم فضای بالای آن را در بر می گیرد. این اندیشه که آلمان از سنگ ساخته شده است. ظاهراً فکری هند و اروپایی است و در زبان ایرانی واژه های گوناگون که مفهوم آسمان را می رساند مثل خود واژه اوستایی آلمان در اصل معنایش سنگ یا سنگ ها است.

 

 

آب:

دومین آفریدۀ آفرینش است. که می پنداشتند بخش پائینی آسمان گرد و مدور، از آن انباشته شده است.

 

 

زمین:

سومین آفریدۀ آفرینش است در« و آب همه جا در زیر زمین بود » و آفرینش زمین زمین را در 3 مرحله می دانستند و تصور میکردند سطح زمین نخست سطحی مدور بود . همچون بشقابی مسطح و درست در میان آسمان پر کرده بوده است. بعد از این سطح به مرور کوه ها سر زده اند که تصور می شد همانند گیاهان ریشه و بیخی دارند که تا ژرفای زمین فرو می رود و نخستین این کوهها هرابرزیستی Hara Bere Zaiti و بد فارسی البرز می باشد و این کوه ها همه کارها و زمین را فراگفته و اقیانوس ها آنها را از هم جدا می کنند. ایرانیان و هندوان هر دو می پنداشتند زمین به هفت ناحیه تقسیم شده و این نواحی را در وستا کرشورkarsvar و در پهلوی کشور kasvar و در سانکسریت دویپا Duipa می خواندند. (ایرانیان می پنداشتند این نواحی آن گاه که نخستین باران بارید و زمین پاره پاره شد پیدا شدند.)

 

 

گیاهان :

چهارمین مرحله آفرینش بوده است و اسطوره های گوناگون راجع به آغاز حیات گیاهی رواج دارد. از دیدگاه بندهش نخستین سبزی در میانۀ زمین روییده است . این شئی شگفت آور ظاهراً مخلوق ذهن و حدس و گمان های موبدان بود و از خود اسمی نداشت و تنها گیاه ئوروار urvar خوانده می شد. انگار رایج تر و همگانی تر درخت عظیم و سترگی بود که چشمه تجدید حیات همه گیاهان روی زمین دانسته می شد و در میان دریای فرافکرت روییده و این درخت پشت درخت سینا seena (سیمرو یا سیمرغ) نامیده شده زیرا باور داشتند مرغ اسطوره ای سیمرغ در آن آشیانه دارد. درخت شفابخش نیز خوانده می شد زیرا می پنداشتند بذر همۀ داروهای گیاهی بار این درخت است. در روایتی که زرتشتیان از آفرینش نقل می کنند می گوید:

اهریمن به گیاه نخستین زهر ریخت تا آن گیاه بخشکد اما امشاسپند گیاهان یعنی 1مرداد آن را سائید و شیرۀ آن را توسط باران بر زمین بپراکند تا گیاهان پدید آمدند و از بذر اینان، نخستین روبیده ها، درخت در بردارندۀ همۀ تخمه ها در دریای فرافکرت روئید. به نظر می آید در اینجا اسطوره کهن و رایج به گونه ای تصنعی با عقاید موبدان پیوند زده شده . از آن پس هر سال تیشتر بذرهای درخت را با آب ها می ستاند تا به کشورها ببارند و زندگی گیاهی در همه جا از نوازنده شود.

 

 

جانداران:

پنجمین آفریده آفرینش هستند که از «گاویتا آفریده» پیدا شدند و این نخستین جانداری که روی زمین زندگی کرد و به قتل رسید. توسط اهریمن همانگونه که نخستین گیاه را خشک کرد. بخشی از تخمه گاو به ماه برده می شود و از این تخمه که در ماه پالایش یافته بود، نسل های حیوانات سودمند پدیدار آمد. بخشی از این تخمه گاو بر زمین ریخت و انواع گیاهان سودمند از آن روییده اما پژوهشگران تناقضات موجود در این روایت زرتشتی به کرات متذکر شده اند. و در روایات زرتشی هرچند از کشتن گاو خیر و برکت حاصل می شود اما قتل گاو فعل ناپسندیده ایست که اهریمن آن را انجام می دهد و در روایات یک دسته ایرانیان بیدان شدن گیاه از تخم حیوانی که کشته می شود نوعی دوباره کاری از آفرینش چهارم گیاهان است.

 

 

انسان :

ششمین و آخرین آفریدۀ مشخص و پیدای همه آفریده ها است . که از آن به نام (گیه مرتن)(گیو مرد) نخستین انسان اسطوره ای یاد می کنند . در اوستا گاهی وی تنها گایا (زندگی) خطاب می کنند اما معنای اسم تمام و کمال او زنده میرا می باشد و نقطه مقابل زندگی جاودان و دائی «آماریتاگایا » ایزدان است. در روایات زرتشتی این اسطوره را نیز اهریمن می کشد و بخشی از تخم او پس از آنکه با خورشید پالایش می یابد توسط نیریوسنگ حفظ می شود و بخشی از آن به زمین سپرده می شود که پس از چهل سال از آن گیاه ریواس می روید گیاهی که کشی و مشیانه نخستین مرد و زن میرا، اندک اندک از آن به وجود می آیند. از این رو بنا به گفته پشت خانواده سرزمین های ایرانی و نژاد ایرانیان پدید آمد .

اما این اعتقاد وجود داشته که آفریده هفتمی هم وجود دارد که آتش است . می گفتند هر چند وجود آتش پیدا و محسوس است اما چون در همه چیز پراکنده است بنابراین در 6 آفرینش جاری و ساری است. اما همیشه و هم جا آتش را هفتمین آفریده به شمار نمی آورند.

 

 

آیین کافری:

ایرانیان روزگار باستان کهن دنیایی را که در آن به سر می بردند آفریده و برپا داشته از نیروهایی آسمانی می دانستند و طبیعی بود که اندیشه و وقت و ثروت و تلاش فراوان برای دلجویی و خوش آمد این ایزدان بی شمار مصرف کنند. هدف های این پرستش ها و ستایش ها پیچیده و گوناگون بود اما به گونه کلی منظور از آن همه نیایش و نذر و خیرات و قربانی دو قصد عمده بود.

1- جلب رضایت و عنایت ایزدان به خودشان به عنوان فرد تا در زندگی و پس از مرگ رفاه و آسایش داشته باشند و دیگری قوت دادن و نیرومند کردن هرچه بیشتر خود ایزدان تا این که در رتق و فتق امور دنیایی که آشیانه آدمی است کامیابی بیشتری داشته و منافع جامعه بهتر تأمین گردد.

2- پرستش و نیایش که به درگاه ایزد پیشکش می شود تنها سبب نیرومندی ایزد نمی شود بلکه باعث خوشنودی وی از پرستندگان هم می شود.

 

 

آداب قربانی و نذر کردن زرتشتیان:

از جمله آنچه زرتشتیان قربانی و نذر و پیشکش می کنند (شیر، آب پاک، شیرۀ گیاهان یعنی هوم و آب انار ، آرد و میوه جات و سبزیجات ، کره و تخم مرغ و حیوانات اهلی و ماکیان است. در مراسم کم اهمیت تر شراب نیز نذر می شود.)

و واژه ای که برای این گونه نذورات مصرف می کنند میزد myazad است . و قربانی کردن که متضمن ریختن خون می باشد همیشه کم یاب ترین و پر ارزش ترین نوع نذر محسوب می شد. و قربانی کردن حیوانات ثواب بیش از اندازه داشته .

اندیشه و فکر صاحب قربانی متوجه و متمرکز روان حیوانی است که باید قربانی شود. پس لازم بود در اجرای مراسم آیینی نهایت دقت به عمل آید تا آنکه صدمه و نابودی تنها متوجه و محدود به حیات دنیوی حیوان شد و روان او آزاد شود تا در دنیای دیگر از عمر جاودان نوع و تیرۀ خود بهره مند گردد.

گاو باید موضوع معمول قربانی باشد به دلیل گرانی قیمت هم قیمت و هم به سبب اهمیت نماد مذهبی آن در رابطه با نخستین قربانی شدن خلاقه گاو نر و ذبح گاو مشخص ترین گونه قربانی است. از جمله حیوانات دیگر جهت قربانی اسب است که برای شاهان و پهلوانان قربانی می کردند . هردوت می گوید انگیزه این رسم این باور است که به تیز تک ترین ایزدان باید تیزپای ترین موجود زنده را پیش کش کرد.

 

گاهی در اوستا اشاراتی می یابیم که حیوان نامزد قربانی شدن برای ایزد ، ویژه چه مشخصاتی باید داشته باشد و برای هر ایزدی حیوانی مخصوص آن ایزد قربانی می کنند. و از حاجت های ویژه پرستش کنندگان که ذکر آن در یشت ها آمده رهایی یافتن از مهلکه و یا پیروزی در مسابقه حل معما و یا پیروزی در جنگ تن به تن و بیشتر خواسته های مادی است.

قربانی کردن همیشه با نیایش همراه بود و آن را نوعی گنجینه یا حساب پس انداز آخرت هم می دیدند . افزون به قربانی کردن به پیشگاه ایزدان آسمانی معمولاً به آب و آتش دو عنصری که در زندگی روزانه آنان نشر حیاتی داشت ، نذر و هدیه می دادند و در ایران زرتشتی هیچ گاه حیوان قربانی ذبح نمی شد مگر آنکه آتش نیز حصۀ خود را از قربانی دریافت می داشت.

ایرانیان رسم دیگری هم داشته اند که بخشی از قربانی یا نذری را مخصوص ایزدی کنار گذارد. و به وسیله ی دیگری به آن ایزد می سانند. چون طبق شرحی که از نخستین قربانی حیوانی می دهند ، که نخستین گوشت را سگ بخورده است هنوز در جشن های مذهبی و آیین های تشریفاتی زرتشتیان سنت گرا واجب می دانند و از هر گونه نذر اندکی گرد آوری و همراه با زمزمه اوستا به سگی بدهند.

زرتشتیان اهمیت زیادی برای تناول غذای خیراتی و شربت نذری قائل هستند.

طهارت موبدی که مأمور اجرای مراسم قربانی است باید در عالیترین حد ممکن باشد.

محل قربانی کردن ساده و بی پیرایه فاقد هر گونه بنای استوار مانند محراب و آتشدان ثابت است. و هر زمین کوچک و مسطحی که به عنوان مکانی مقدس نشان داده شده باشد کافی به منظور است ظرف و ظروف مراسم در نهایت سادگی و قابل حمل و نقل بود.

 

 

جشن تیرگان

جشن بزرگی بود که زرتشتیان به آن تیرو تیشتر هم می گویند و هنوز در کرمان و یزد به عنوان جشن باران می گیرند و مراسمی به جای می آورند که حکایت از تقاضا و درخواست باران می کند.

 

 

جشن های محلی

می باید در روزگار باستان جشن های محلی وجود می داشته که غرض از آن ادای احترام ستایش مثلاً به درخت کهنسال محلی بود. که برای مردم اطراف ، نهاد آفرینش گیاهان بوده و تصور می شد از یک سو زنده است و از سوی دیگر حیات بخش آدمیان و حیوانات است.

 

 

چگونگی برگزاری جشن ها

چگونگی آداب و مراسم مذهبی جشن ها گذشته از تغییرات لازم در ادعیه و نیایش ها، اصولاً یکی است ، به احتمال زیاد در تمام موارد برای ایزدان و آتش و آب، نذر و قربانی می کردند و آن زمان همانند امروز نیت خاص از هر یک از اعمال و فرایض با ذکر نام ایزد معلوم و خواندن ما نثرای مشخص اظهار می شده است . ظاهراً مراسم سالانه مخصوص از طرف فرقه ها در رابطه با وظایف و نیروهای خاص هر یک از ایزدان رعایت می شد.

 

 

اجرا کنندگان مراسم جشنها

در ایران باستان همانند زمان های بعد مردم نه تنها فرایض شخصی خویش را به جا می آورده بلکه می توانسته اند و مجاز بوده اند پاره ای از آیین های دسته جمعی خانوادگی مانند پرستاری از آتش و اهداء نذر به آتش دان و یا نهر چاه محلی و یا تهیه خیرات برای فروش های خانواده را اجرا کنند . اما مراسم و عمده واجب و لازم بود توسط موبد که جای برخورد جایز و شرعی با ایزدان، آموزش های لازم را دیده بود، انجام گیرد آنچه ثواب نصیب مردم عادی می کرد، بخشایش نذر و خیرات و دادن هدایا به موبدان بود. شرکت آنان در امر پرستش عبادت بود از تناول کردن (زور) بخشش شده.

 

 

طهارت و پاییزگی در کیش زرتشت

نتیجه منطقی پیوند معنویات با مادیات درگات ها، این است که اگر تقوا سبب رستگاری فرد در عالم مینوئی می شود، پاکیزگی و طهارت که پرستاری از هفت آفرینش عالم گیتوی است نیز باعث فرارسیدن فراشگرد خواهد شد. آفرینش های اهورا مزدا همه پاک و منزه می باشند و آنچه دست ساخته او را آلوده کند. مانند چرکی و بیماری و زنگ زدگی و پوسیدگی و کپک و تعفن و سرانجام مرگ ، از رزم افرازهای انگیزه مفید است. پس هر گونه کثافت زدایی، هرچند ناچیز وی مقدار شرکت در دفاع از آفرینش های نیک و گاهی در جلو انداختن بازسازی فرجامین است. این اصل آئینی ساده و جذاب و همۀ افراد جامعه را ، از راه زندگانی روزمره درگیر مبارز نیکی با بدی کرد و عملاً وارد صحنه کارزار می کند و یکی از پایه های بنیادین قدرت و نیرومندی زرتشتیگری است.

این آداب چنان رشد کرده که سدی آهنین میان زذتشتی و غیر زرتشتی شده و رعایت آداب پاکیزگی جنبه اخلاقی پیدا کرد و بر این باورند که همۀ کردارها یا پسندیده و ثواب هستند یا ناپسند و گناه و حدمیانه وجود ندارد. با در نظر گرفتن تعالیم اساسی زرتشت هرگونه آلودن آفرینش های بی جان با پلیدی قدغن و حرام است. فلز عنصری که آسمان از آن است بایستی همیشه فارغ از زنگ و لکه باشد . زمین را هرچند زیر پا افتاد باید شخم زد.

 

اما احتیاط های اصلی درباره 2 عنصر عمیقاً یعنی آتش و آب است. و مقرراتی بسیار سخت و پیچیده دارندو عموم آدمیان آب را وسیله طبیعی پاک کردن می دانند اما برای زرتشتیان خود آب که آفریده خرداد می باشد باید زلال و پاک نگه داشته شود. و مصرف آن برای زدون کثافت و چرکی گناه است و محدودیت های معین برای استفاده از آب را به دقت رعایت میکنند. هر چیز ناپاک و نجس را نمی گذارند با آب تماس پیدا کند. و آبی را که برای این منظور می آورند بی درنگ مصرف نمی کنند و ابتدا از یک ماده دیگر برای تمیز کردن شئی نجس و پلید استفاده می کنند که معمولاً از شاش گاو برای چند عفونی که حاوی آمونیاک است استفاده می کند و به آن کمیز می گویند و گاهی پس از تمیز کردن با کمیز پیش از مصرف آب شیی را با خاک یا غبار تمیز می کنند.

و انسان کثیف نمی تواند بی توجه خود را به آب بزند و آب را آلوده سازد.

چون پای آتش در میان می آید برای زرتشتی غیر قابل تصور است که برای سوختن و نابود کردن زباله به کار رود. تنها چوب خشک و تمیز و یا نذورات بی غش را می توان به شعله های آتش پیشکش کرد. و به هنگام پخت وپز نهایت دقت را می کنند که مبادا چیزی به آتش نیافتد یا ترشح نشود. زباله را باید از راههای دیگر نابود کرد و فضولات پاک و خشک را می شود در خاک دفن کرد.

 

 

مقررات مطهرات مربوط به گیاهان و حیوانات

هر موجود نارسیده تلاش دارد تا به سطح پیش نمونه خود که اهورا مزدا آن را پیش از شناخته شدن زندگی و مرگ آفریده بود، رشد و نمو کند پس برای زرتشتی قطع نهال یا کشتن بره گوساله ای که رشد لازم را نیافته از موارد گناه نسبت به مرداد و بهمن است.

بیماری و مرگ بیش از هرچیز مشمول مقررات طهارت است. زیرا آنچه بمیرد به تصرف اهریمن در می آید و تبعه ناسوش عفریته فساد می شود که بی درنگ روی نعش می نشیند و این جاست که هر کس این ماده فاسد کننده را با یکی از آفریده ها تماس دهد مرتکب گناه کبیره می شود. اما جسم مرده چون خشک شود دیگر نسو نیست.

لینک به دیدگاه

به گفتگو بپیوندید

هم اکنون می توانید مطلب خود را ارسال نمایید و بعداً ثبت نام کنید. اگر حساب کاربری دارید، برای ارسال با حساب کاربری خود اکنون وارد شوید .

مهمان
ارسال پاسخ به این موضوع ...

×   شما در حال چسباندن محتوایی با قالب بندی هستید.   حذف قالب بندی

  تنها استفاده از 75 اموجی مجاز می باشد.

×   لینک شما به صورت اتوماتیک جای گذاری شد.   نمایش به صورت لینک

×   محتوای قبلی شما بازگردانی شد.   پاک کردن محتوای ویرایشگر

×   شما مستقیما نمی توانید تصویر خود را قرار دهید. یا آن را اینجا بارگذاری کنید یا از یک URL قرار دهید.

×
×
  • اضافه کردن...