سردرگمی در مرز بافت تاریخی و فرسوده

[Mohammad Aref 120,438]

با نگاهی با لیست سازمان های متولی در حوزه نگهداشت بافت تاریخی و نوسازی بافت فرسوده این سوال اساسی مطرح می شود که آیا بافت تاریخی همان بافت فرسوده است؟ به گزارش شهر بافت تاریخی، بافتی است که هر یک از نهادها و سازمان های دخیل در آن همچون مسکن و شهرسازی ، میراث فرهنگی، استانداری و شهرداری تعریف خاص و متفاوتی از آن ارائه می دهند.این تفاوت در تعاریف، نگهداری از این بافت را نیز با چالش مواجه کرده است.چالشی که ممکن است منجر به از یاد رفتن «طهران» شود و پایتخت نشینان در حالی در این شهر روز را شب کنند که خالی از هویت تاریخی خویش است.

 

شهرسازان چند ویژگی را برای این بافت ها به عنوان قلب تپنده شهر در نظر می گیرند:

 

1- بافت تاریخی علاوه بر کالبد، مسائل اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی را هم در بر می گیرد.

 

2- بافت تاریخی در طی زمان و بر اساس تجارب گذشتگان، روند تکاملی خود را طی کرده است.

 

3- بافت قدیمی از وقایع (شرایط) تاریخی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی تأثیر گرفته و ساختار خود را با شرایط زمانی و مکانی وفق داده است.

 

4- هسته های تاریخی اغلب در محل تقاطع پدیده های طبیعی مانند راه های قدیمی و باستانی، منابع آبی سطحی و زیرزمینی شکل می گرفت، در نتیجه بافت های قدیمی پیرامون نیز از این عوارض تاثیر می گرفت.

 

 

فریبرز جبارنیا، کارشناس بافت های تاریخی در گفت و گو با باشگاه خبرنگاران در تفاوت بافت تاریخی و فرسوده می گوید: «شرح وظایف بافتهای تاریخی و فرسوده کاملا متفاوت است و برای نوسازی این بافت ها باید مطالعات کافی صورت گیرد.»

همچنین طبق مصوبه شورای عالی شهرسازی بافت فرسوده به بافت های حاشیه شهر که در اثر توسعه شهر به شهر ملحق شده اند و فاقد هرگونه طراحی شهری می باشند، اطلاق می شود و بافت تاریخی فرهنگی به هسته اولیه تشکیل شهرها که دارای ارزش های معماری و اجتماعی نهفته فراوان است، اطلاق می شود.

 

قرار نیست بافت تاریخی فرسوده شود

 

علی رضا جعفری مدیرعامل سازمان نوسازی شهر تهران در گفت و گو با شهر نیز معتقد است: بافت تاریخی و بافت فرسوده دو مقوله متفاوت است که هر یک تعریف ویژه و خاص خود را دارد. سیاست های مدیریتی نیز در این دو بافت تفاوت های زیادی دارد.

 

جعفری به نکته قابل توجهی اشاره می کند و می گوید: قرار نیست بافت تاریخی فرسوده شود. باید مدیریت بافت تاریخی ما به صورتی باشد که این بافت های با ارزش حفظ شود.اگر امروز پدیده ای به نام بافت های تاریخی فرسوده داریم این بیانگر ضعف مدیریت حفظ و پایداری بافت های تاریخی است. زمانی که به این نقطه می رسیم ما با مسئله ای با نام بافت های تاریخی فرسوده روبرو هستیم در صورتی که مدیران این حوزه نباید اجازه این را بدهند که بافت های تاریخی ما کارکرد فرسودگی پیدا کنند.

 

 

همچنین رقیه خیری معاون شهرسازی سازمان نوسازی شهر تهران در گفت و گو با شهر پیرامون اقدامات سازمان نوسازی در حفظ بافت تاریخی تهران می گوید: تعریفی که ما در شورای عالی معماری و شهرسازی برای بافت فرسوده و نیز تاریخی داریم با تعریفی که سازمان میراث فرهنگی دارد، متفاوت است. بافت فرسوده ویژگی های خاص خود را دارد.

 

وی تاکید می کند: هدف سازمان نوسازی نفوذ در بافت فرسوده است اما بافت فرسوده ویژگی هایی متفاوت از بافت تاریخی دارد. ما بر اساس سه ویژگی «ریزدانگی»، «نفوذ ناپذیری» و «ناپایداری» بافتی را بافت فرسوده اعلام می کنیم که ممکن است این ویژگی ها را یک بافت تاریخی نداشته باشد. مثلا منطقه 12 تهران اکثرا بافت تاریخی است اما عرض معبر 60 سانتی متر را در آن محدوده مشاهده نمی کنید.هیچ یک از مشخصات بافت تاریخی را بافت های فرسوده ندارد.

 

 

چیزی به نام بافت فرسوده وجود ندارد

 

با وجود تاکیدهایی که در تعاریف و توسط افراد مختلف بر تفاوت بافت تاریخی و بافت فرسوده می شود اما محمد حسین فراهانی رییس اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان تهران در گفت و گو با روزنامه ایران در 10 تیرماه 1391 در خصوص بافت فرسوده و راهکارهای احیا و مناسب سازی آن می‌گوید: « از دیدگاه ما اصلا چیزی به نام بافت فرسوده وجود ندارد. هرچه هست بافت تاریخی است که به لحاظ تاریخی و ملی شان ارزشمندی دارد حتی اگر معماری خاصی نداشته باشد. ما در خصوص بافت فرسوده و تاریخی تهران با شهرداری نیز مذاکراتی انجام داده ایم. اما متاسفانه طبق یکی از ماده های قانونی که در شهرداری وجود دارد اگر بنای قدیمی که جزو همان بافت فرسوده می شود، به دلیل قدمت زیاد و فرسودگی آسیب رسان تشخیص داده شود، شهرداری آن بنا را تخریب می کند، در حالی که ما همه تلاشمان این است که این قبیل بناها را که به هر حال به نحوی معرف یک اتفاق تاریخی هستند احیا و ترمیم کنیم.»

 

با این تفاسیر طبق تعاریف بافت تاریخی و بافت فرسوده با یکدیگر متفاوت است و آنچه که مسلم است بافت تاریخی پایتخت و نگهداری از آن نباید فدای تعدد تعاریف شود.

 

سید علیرضا قهاری رئیس انجمن مفاخر معماری ایران مضرات این سردرگمی در تعریف بافت تاریخی و فرسوده را این گونه تشریح می کند: «یکی از مشکلاتمان این است که تعریف بافت فرسوده از بافت تاریخی هنوز مشخص نیست. بافت های تاریخی برای حفظ شدن نیاز به سرمایه گذاری هایی دارد که این تعدد تعاریف ممکن است منجر به هزینه کرد در حوزه هایی شود که اصلا بافت تاریخی نیست. از سوی دیگر ممکن است بسیاری از مجموعه های تاریخی که در مسیر احداث خیابانها وجود دارد از بین برود.»

 

مدیرعامل سازمان نوسازی شهر تهران به عنوان راه حل پیشنهاد می کند: با روش ها ی مقاوم سازی و مدل هایی که در این حوزه وجود دارد، باید این نقاط را به عنوان قلب شهر حفظ کنیم. اما در هر صورت سهل انگاری های این حوزه ما را با این پدیده روبرو کرده است.

 

قهاری نیز در این زمینه می گوید: «مدیریت شهری و متولیان امر بازسازی و نوسازی بافت فرسوده باید نسبت به ایجاد مدیریت های میراث فرهنگی در درون سازمان خود اقدام و یا در طرح هایی که مدنظر شان بوده از متخصصان بافتهای تاریخی استفاده کنند.»

اما این سوال مطرح است که آیا نگهداری و حفظ بافت های تاریخی با رسیدن به تعریفی واحد در این زمینه، جایگاه و اهمیت خود را در سطوح مختلف مدیریتی و اجتماعی بدست می آورد؟

 

منبع: shahr.ir