آشنایی با مفاهیم زیباسازی

[Mohammad Aref 120,438]

مطالب این تاپیک برگرفته از وبسایت سازمان زیباسازی تهران می باشد

 

ایستگاه اتوبوس

 

مكاني است براي مسافران منتظر با امكان محفوظ ماندن از شرایط جوی ، دريافت اطلاعات و استفاده راحت از اتوبوس.

 

 

 

سرپناه ايستگاه اتوبوس سازه اي است سرپوشيده براي نصب در كنار معابر شهری، كه فضايي مناسب براي انتظار تعداد محدودي مسافر را در فاصله زماني بين دو انتظار فراهم ميآورد و میبایست به امکاناتی مانند روشنايي، تابلو، اطلاعات سفر ، نيمكت ، سطل زباله و.... مجهز باشد . جهت برآورد نمودن نیازهای امروز مردم شهرنشین، طراحی جدید برای چند منظوره بودن و زيباسازي آن مدنظر است . بطوريكه بصورت يك سمبل يا نماد و نشانه شهري در آمده و متناسب با طراحي زيباي اتومبيلها و اتوبوسهاي مدرن به توقعات زيبايي شناسانه مردم و خواسته های آنها پاسخ دهد.

با وجود سابقه طولاني استفاده از ايستگاه اتوبوس ، هنوز مشكلات اساسي در اين مورد وجود دارد و نياز به طراحي اصولي اين عنصر احساس مي شود. به دليل تنوع استفاده كنندگان بايد ميانگيني از خواسته ها و نيازهاي مشترك شهروندان مورد بررسي قرار گيرد و در طراحي اعمال گردد. ايستگاه‌ اتوبوس جزو ملزومات زندگي در شهر محسوب مي شود، و بهتر است كه به نحوي آنها را نسبت به ساير تجهيزات شهري متمايز كنيم. اين تمايز، ارزش نمادين دارد(جهت يابي ، شناسایی محل). معيارهاي سنجش زيبايي در سرپناه ايستگاه اتوبوس ، رعايت تناسبات طلايي است كه عوامل مختلفی را در بر مي گيرد مانند كنترل اندازه در سه نماي طرح ، انتخاب اندازه شعاع قوس ها براساس نسبتهاي طلايي و تقسيمات فرمي متناسب. طراحي ايستگاه اتوبوس مي بايست با توجه به خصوصيات اقليم محل انجام گیرد ( متناسب با وضعيت آب و هوايي منطقه)

 

 

 

بطور مثال برای مناطق گرمسیر، ایجاد سایه بان و سیرکولاسیون هوا جزو مزیتهای طراحی است .

طراحي مناسب سازه و تجهيزات آن باعث جذب مردم ، انگیزه برای استفاده بيشتر از امكانات عمومي و كاهش استفاده از وسايل نقليه و آلودگي محيط خواهد شد. نصب استند تبلیغاتی برای پوشش دادن هزینه های تامین سرپناه و تعمیر نگهداری آن است.

 

 

 

رعایت ضوابط مربوط به معلولین، و ورود و خروج راحت و روان مسافرین ، جزو اهداف طراحی است.

[Mohammad Aref 120,438]

ایستگاه تاکسی

 

مکانی است در کنار خیابان که تاکسی برای مسافرگیری در آنجا توقف میکند.

 

این نقطه مجاز در سطح خیابان بوسیله خط کشی، علائم کف خیابان، نصب تابلو و طراحی مناسب معبر مشخص میگردد.

 

در محل تعیین شده مجاز، راننده و مسافر میدانند که میبایستی در انتظار باشند و حق توقف دارند. بنابراین جانمایی مناسب این محدوده به نظم بخشی فضای شهر و ترافیک شهری کمک مینماید. محل توقف ، علائم و تجهیزات آن میتواند بگونه ای طراحی شود که بعنوان یک مفهوم، و نشانه شهری استاندارد و تعریف شده ، براحتی قابل شناسایی باشد.

ایستگاه تاکسی در نزدیکی مراکز تجاری و مناطق پرتردد باعث کنترل و مدیریت بهتر تاکسی ها شده و از پراکندگی و توقف مشکل ساز تاکسیها در خیابانهای شلوغ جلوگیری میکند.این ایستگاه ها در فاصله حدود 300 متر (5 دقیقه پیاده روی) از مراکز پرتردد قرار میگیرند. در حالت ایده آل، محدوده ایستگاه شهری میتواند مانند محل ایست اتوبوس دارای سرپناه باشد، بنابراین با مشخص شدن مکان توقف و نصب سرپناه در این محدوده از طرف مردم مورد استقبال قرار خواهد گرفت.

معمولا سرپناه ايستگاه تاکسی برای انتظار در حالت ایستاده و یا نشستن کوتاه مدت بصورت ساده و زیبا طراحی میشود، زیرا زمان توقف و انتظار نسبت به اتوبوس کوتاهتر بوده، و شیوه استفاده نیز سـاده و کاربـردی شده است.

 

 

[Mohammad Aref 120,438]

تابلوهای راهنمای شهری

 

تابلوهاي راهنماي شهري شامل تمامي تابلوهايي مي‏گردند كه در سطح شهر نقش راهنما را ايفا ميكنند و ناظر را به محلي كه ميخواهد برود، هدايت ميكنند. اين تابلوها پيامهايي را به ناظر (اعم از راننده يا عابر) براي پيدا كردن يا شناساندن كوچه، خيابان، ميدان، محله و منطقه شهري، مكان، كاربري يا فعاليتي منتقل مي‏سازند. تابلوهاي راهنماي شهري دو نوعند :

تابلوهاي راهنماي مسير كه براي هدايت و راهنمايي ناظر نصب میشود.

تابلوهاي معرف معبر، محله، مكان، فعاليت و كاربري كه در مقصد، براي شناسایی محل مورد استفاده قرار مي‏گيرند و به سه گونه تقسيم ميشوند:

تابلوهاي معرف نام معابر/

معرف محله‏ يا منطقه شهري/

معرف مكان و فعاليت (متصل به بدنه/ و تابلوی واقع در فضاهاي شهري)

سیستمهای راهنمای شهری از نظر كاربردی، نسبت به سایر طرحهای گرافیكی تاثیر بیشتری بر مردم دارند، زیرا مهمترین وظیفه آنها ، مسیریابی، اطلاع رسانی بموقع، و نجات انسان از سردرگمی در فضای شهری است. طراحی منطقی و تخصصی تابلوها از نظر زیبایی پیکره، حروف نوشته ، پیکتوگرام ، اجرا ، و رنگ بندی ها تاثیر بسیاری در جلب مخاطب و زیبایی منظر شهری و فضاهای عمومی دارد.

 

 

 

 

 

 

[Mohammad Aref 120,438]

تبلیغات محیطی

 

تبليغات محيطي ابزار قدرتمندي در دست مديران شهري است زيرا با درآمد آن ميتوان بسياري از پروژه هاي شهري و هزينه هاي مربوط به شهر را پوشش داد. بهمين دليل در شهرهاي بزرگ جهان، فضاهاي تبليغاتي متنوعي براي درآمدزايي طراحي و ايجاد شده است. با درنظرگرفتن نيازهای مردم در جامعه اطلاعاتي امروز, توسعه کاربردی رسانه های تبليغات محيطی ميبايستي با توجه به اخلاقيات, فرهنگ, و ارزشهای اصيل جامعه ايرانی عجين گردد تا با استفاده از فن آوری روز, و دانش و خرد انسانی پاسخگوی بسياری از درخواستهای آگهی دهندگان و حتی آگهی بينندگان در سطح شهر باشد.

 

 

 

 

برخی از اين اهداف عبارتند از :

1. بوجود آوردن سيستمهای ترکيبي تبليغاتي (اطلاعات/ آگهی/ تابلوي نمايشي+ پيكره كاربردي)

2. استفاده از رسانه تبليغات محيطی بعنوان يك عنصر زيباساز و هویت بخش در محيط شهري

3. ارتقاي سطح كيفي اطلاعات و تبليغات محيطي و نزديك نمودن به معيارهاي جهاني

4. هماهنگي با معماری و عناصر مبلمان شهري اصیل و باارزش

5. ارتقاي ساختار شهري از نظر كيفيت اطلاع رساني، زيبايي محيط و مجموعه مبلمان شهري

6. دوام كاربرد تابلو و ساختار آن، بگونه‏اي كه در مقابل خرابكاريهاي عمومي مقاوم باشد

7. دوام اجراي پيكره در طول زمان، يعني دچار كهنگي از نظر زيبايي و فرم نشود.

8. رعایت استانداردهاي زيست محيطي ISO و ديگر استانداردهاي معتبر جهاني

 

 

 

بطور كلي تبليغات محيطي توسط تابلوهاي بزرگ كه بيلبورد نام دارد و تابلوهاي با ابعاد متفاوت ديواري ، پايه دار و ... نمايش داده ميشود، ولي شيوه های ديگري از نمايش آگهي وجود دارد كه در اندازه هاي كوچك و در معابر و گردشگاههاي شهري،‌ بصورت تركيب با اجزاي مختلف مبلمان شهري ارائه ميشود. موضوع تبليغات محيطي جنبه‏هاي مختلفي دارد:

• سيماي شهر: شهرداري و سازمانهاي اداري (شوراي شهر، سازمان زيباسازي و ...)

• مخاطبين و شهروندان هستند كه در واقع تبليغات محيطي براي آنها اجرا ميشود ،

• يك جنبه ديگر خود تبليغ و شيوه‏هاي طراحي و نمايش آن است.

شيوه نمايش تبليغ با توجه به انتخاب نوع ابزار ارتباطي ميتواند تاثيرات متفاوتي داشته باشد زيرا نوع نمايش و طراحی ابزار رسانه براي انتقال مفهوم پيام در ذهن مخاطب، بسيار موثر و ماندگار خواهد بود .

 

 

[Mohammad Aref 120,438]

شهرسازی

 

شهرسازی، در واقع مفصلی بین علوم گوناگون است، از علوم انسانی گرفته، تا علوم فنی و مهندسی، و هنر، همانند طراحی صنعتی، معماری و .... علاوه بر انجام عملیات عمرانی، محاسبات سازه، بحثهای معماری و... که اکثرا بر روی تک بنا و یا یک محدوده مشخص متمرکز هستند، نیاز به رشته ای همچون شهرسازی است تا بتواند علاوه بر این موارد، در سطحی کلان دانش اقتصاد، جامعه شناسی، روان شناسی، جغرافیا، آمار، سوانح طبیعی، مدیریت، حمل و نقل، ترافیک، GIS و... را ترکیب کرده و دیدگاهی جامع بر مشکلات ، توسعه و آینده نگری شهر داشته باشد.

 

در حال حاضر رشته شهرسازی در مقطع کارشناسی ارشد دو گرایش اصلی دارد :

1. شهرسازی- برنامه ریزی شهری و منطقه ای

2. شهرسازی- طراحی شهری

گرایشهای دیگری نیز همچون برنامه ریزی منطقه ای، مدیریت شهری و برنامه ریزی مسکن وجود دارد.

زمینه کاری شهرسازی بسیار متنوع است، در بخش دولتی، در سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور، شهرداریها، وزارت کشور، استانداریها و سایر ارگانهای وابسته به وزارت کشور، وزارت مسکن و شهرسازی و.... و در بخش خصوصی، شرکتهای مهندسین مشاور شهرسازی، معماری، برنامه ریزی منطقه ای و.....

 

 

 

برخی از زمینه های کاری شهرسازی:

1. تهیه طرحهای شهری و منطقه ای (جامع، تفصیلی، ساختاری، شهرستان، هادی و ........)

2. مشاوره در امور شهری و منطقه ای

3. فعاليت در شهرداريها، استانداريها و وزارتخانه های مربوطه (مسکن و شهرسازی، راه و ترابری، کشور)

4. نظارت بر ساختمانهايی با ارتفاع بيش از 8 طبقه / انجام پروژه های محوطه سازی

5. برنامه ريزی و طراحی شهرکهای گوناگون (مسکونی، صنعتی، تجاری....)/ و طراحی شهرهای جديد

6. مکان يابی عناصر و کاربريهای گوناگون شهری

7. توانايی راه اندازی و استفاده از سيستم GIS

[Mohammad Aref 120,438]

طراحی شهری

 

فرآيندي است كه به شكل‌دهي فيزيكي بافت‌هاي مختلف شهري منجر مي‌شود.

طراحي شهري با رويكرد ساختارگرايي به ايجاد اماكن متعدد مي‌پردازد، فرآيند طراحي ساختمان‌ها، فضاها و چشم‌اندازها را در برمي‌گيرد و نهايتا جرياني را به راه مي‌اندازد كه به عمران و آبادي شهري كمك مي‌كند.

 

بعبارت ديگر "طراحی" بخشی از هنر سازمان دادن فضای کالبدی است که با رشته های مختلف علمی و هنری مانند برنامه ريزی شهری ,معماری و منظر سازی ,مهندسی فنی ,مهندسی ترافيک و حمل و نقل، روانشناسی, جامعه شناسی واقتصاد سر و کار دارد و در عين حال با سياست و فرهنگ نيز ارتباط دارد.

با شکل گرفتن فضای خصوصی زندگی بشر ، فضاهای عمومی با كاربريهاي مختلف نيز شکل گرفته كه مهمترين آنها فضاي شهري است (با مفهوم تخصصي سيما و منظر شهري) كه فراهم كننده تعاملات اجتماعي و برآورده نمودن نيازهاي انساني در محيط باز و همگاني ميباشد.

در بحث ساخت و ساز شهري هرمي وجود دارد که از شهرسازي، طراحي شهري، معماري و طراحي صنعتي تشکيل شده است. مبلمان شهري به عنوان يک موضوع ارتباطي بين معماري و طراحي صنعتي است، و طراحي شهري به مکان و فضای اين شاخصها و تجهیزات مي پردازد.

 

[Mohammad Aref 120,438]

معماری

 

معماري در فرهنگ لغت عبارت است از: هنر و علم طراحي و بناي ساختمان‎ .

 

معماري به عنوان اجتماعي‌ترين هنر بشري با فضاي اطراف انسان مرتبط است. حضور فضا، بنا و شهر از گذشته تا امروز و در آينده، در زندگي روزمره آدميان وجود داشته است. شهرها پر از ساختمان‎هايي هستند که با استفاده از هنر و مهارت‎هاي علمي و رياضي طراحي شده‎اند كه تركيب آنها عناصر زيبايي شناسي را ميسازد.

اصول زيبايي‎شناسي برگرفته از هنر، علم و رياضيات در طراحي معماري مورد استفاده قرار مي‎گيرد، مثل کاربرد خط، شکل، فضا، نور و رنگ براي ايجاد يک الگو، توازن، ريتم، کنتراست و وحدت. اين عناصر در کنار هم به طراح اجازه مي‎دهد تا ساختمان‎هاي زيبا و مفيد خلق کند. به بيان بهتر، اصول زيبايي‎شناسي به اضافه جنبه‎هاي ساختاري به ساختن يک ساختمان موفق کمک مي‎کند. موضوع اصلي معماري، چگونگی سازماندهي فضا با استفاده از انواع مصالح و روش‎هاي مختلف، به نحوي خلاق است، همچنین تعریف هویت، زیبایی و نظم در طرح نما و جداره شهری.

فضای معماری فضايی کالبدی است که به صورت بصری قابل درک می باشد . گرچه هميشه اين امکان وجود دارد يا شايد هدف برخی از فضاها در معماری اينچنين بوده است ؛ که فکر را به سويی خاص و به فضای خيالی ديگری معطوف نمايد . نظير آنچه که در باغ ايرانی مشاهده ميکنيم که هدف آن فرار از فشارها و روزمرگيها و سوق دادن فرد به سوی زيبايی های طبيعت و در نهايت به تصوير کشيدن بهشت بوده است .

مهمترین همکاران معماری در زیباسازی محیط شهر ، هنرمندان، طراحان صنعتی، معماری منظر و طراح شهری است.

 

 

 

[Mohammad Aref 120,438]

معماری منظر

 

هنر و دانشي جديد است كه به ساماندهي فضاهاي بيروني و باز مي پردازد. شكل گيري و تكامل اين رشته مبتني بر دو مؤلفه اساسي است : اوقات فراغت و طبيعت. در تعريف مفاهيم اساسي اين رشته، منظر موجودي پويا و نسبي خوانده مي شود كه در تعامل دائمي جامعه و طبيعت شكل مي گيرد. بدين ترتيب، منظر موجودي با قابليتهاي فرهنگي خواهد بود كه اهداف سه گانه زيباشناسانه، فرهنگي و عملكردي را همزمان پي مي گيرد. ادراك منظر فرآيندي مبتني بر حس است كه بدون واسطه صورت مي گيرد. با توجه به نیاز اين رشته در کنار معماری، طراحی صنعتی، فضای سبز و طراحی شهری برای رشد و توسعه کیفیت زندگی شهری، گروههای تخصصی، طراحان، و پژوهشگران معماري منظر و محيط در نظر دارند از طريق انجام طرحهاي پژوهشي، معرفي و نقد پروژه ها و انجام فعاليتهاي حرفه اي، زمينه ساز تعريف صحيح و جامع اين رشته باشند.

 

سوابق ارزشمند جامعه ايران نیز در توجه به محيط و طبيعت كه بوجود آوردنده باغ ايراني بوده ، می بايست پرورده شده و به جهانيان عرضه گردد.

گرايش عمومي معماری منظر، مطالعات محيط و فضاي زيست انسان ساخت میباشد. از مباحثي چون توسعه پايدار وفرهنگ مدارانه محيط، رابطه متقابل ارگانيك انسان و محيط (در مقابل رابطه مكانيكي)، توسعه محيط با گرايشهاي مشاركت جويانه، ارتقاء كيفيت محيط و فضاي زيست انسان، تعاريف جديد از محيط و فضا و ترويج ديدگاه توسعه محيط بعنوان بخشي از توسعه انساني و ترسيم چهارچوبهاي تمدن جديد براي جامعه و كشور ايران، به پژوهش و آموزش (فرهنگ سازي) در سطوح راهبردي، كاربردي و اجرايي مي پردازد.

 

[Mohammad Aref 120,438]

طراحی محیط زیست

 

متخصصان این گرایش می‌آموزند که بتوانند توسعه‌ای هماهنگ میان محیط انسان ساخت و محیط طبیعی برقرار کنند و تعادل محیط طبیعی را در حوزه‌های شهری و منطقه‌ای تداوم بخشیده، با شناخت عناصر محیط طبیعی به مرمت و بازسازی این عناصر در فضاهای شهری و غیر شهری بپردازند. روند توسعه صنعتی، ساخت و سازهای شهر نشینی و توسعه راه‌ها و بزرگراه‌ها به همراه رشد سریع جمعیت موجب بهره برداری یک طرفه از محیط طبیعی و در نتیجه تخریب محیط زیست و مصرف بی رویه منابع طبیعی شده و تعادل نسبی موجود میان انسان و محیط زیست طبیعی را که طی قرون گذشته وجود داشته‌است بر هم زده و موقعیتی بس دشوار و تاًمل برانگیز را در مقابل انسان امروزی قرار داده‌است.

 

متخصصان طراحی محیط می‌توانند با طراحی فضای سبز در مقیاس خرد و کلان و پارکهای درون شهری و برون شهری، فضاهای تفریحی، محوطه سازیهای مجموعه‌های ورزشی و صنعتی، تقسیم و تفکیک اراضی و طراحی فضاهای طبیعی در مجتمع‌های زیستی و مجموعه‌های مسکونی، تا حدی روح سرد حاکم بر توسعه‌ شهری را تغییر داده و با طراحی تفرجگاه‌ و مراکز تفریحی اکولوژیک، نشاط و شادابی محیط‌ طبیعی را در فضای انسان ساخت عرضه کنند.

دانشکده محیط زیست اولین و تنها دانشکده تحصیلات تکمیلی دانشگاه تهران است که در بهمن ۱۳۷۳ خورشیدی با تغییر نام مؤسسه مطالعات محیط زیست به دانشکده محیط زیست تاسیس شد و رسمیت یافت. هم اکنون گروه‌های آموزشی مهندسی عمران – محیط زیست، برنامه ریزی و مدیریت و آموزش محیط زیست و مهندسی طراحی محیط زیست در این دانشکده فعالیت دارند. گروه‌های فوق در سه گرایش کارشناسی ارشد و دو گرایش دکتری دانشجو می‌پذیرند.

هدف از برپایی چنین مرکزی، عدم توجه کافی به مسائل زیست محیطی، بهره وری غیراصولی از منابع توزیع آب آشامیدنی طبیعی، رشد و مهاجرت بدون قاعده و غیر اصولی جمعیت، ورود صنایع مونتاژ بدون آگاهی از چگونگی روند صنعتی شدن کشور و تخریب و آلودگی زیست طبیعی و انسانی در تمامی ابعاد آن است.

منابع آب‌های زیرزمینی، هوا، صدا و همچنین دفع ضایعات جامد و فاضلاب‌های صنعتی و یا اثرات سوء شهر نشینی و احداث مجتمع‌های صنعتی و کشاورزی مشکلات اکوسیستم‌های طبیعی و نیمه طبیعی، پارک‌های ملی و جنگلی، استفاده نادرست از زمین و آب ، همگی از جمله مواردی هستند که کارشناسان محیط زیست میتوانند در زمینه‌های مختلف مدیریتی، برنامه ریزی، مدیریت کاهش خطرات سوانح طبیعی، مهندسی محیط زیست طراحی محیطهای باز و پارک‌های شهری وطبیعی نقش مؤثر خود را ایفا کنند.

از میان طرح‌های پژوهشی می‌توان به این موارد اشاره کرد:

ارزیابی توان اکولوژی توسعه شهر تهران/ تدوین اصول و ضوابط محیطی پهنه ورود به شهر/ روند شکل گیری منظر دره‌های کوهستانی / شناسایی مشکلات و ارائه راهکارهای مؤثر برای کاهش مصرف ، و ...

[Mohammad Aref 120,438]

طراحی صنعتی

 

آميزه ای از علم و هنر است كه ارزشهاي كاربردي و زيبايي شناسي را بمنظور توليد طرح و ايده جديد بوجود ميآورد.

طراحي صنعتی اولين حلقه از زنجيره توليد است. تفکری جامع با در نظر گرفتن فرهنگ، هنر، نوآوری، خلق پدیده های جدید ، روانشناسی و جامعه شناسی، براي رسيدن به وضعيت مطلوب از نظر عملكرد،‌ فرم، سليقه، تنوع‌طلبي، مد و هزينه. ايجاد يک طرح جدید، بستگي دارد به اينکه چگونه ، در کجا و توسط چه کسی مي‌خواهد استفاده شود. هدف : زندگي راحت‌تر، آسایش، آرامش ، لذت و کارآمدی بیشتر. طراحان صنعتي از روشهاي مختلفي براي طراحي استفاده مي‌کنند، از طراحي سريع تا مدلسازي با مواد مختلف، استفاده از برنامه‌هاي کامپيوتري براي طراحي و محاسبات و ....

طراحي صنعتي تخصصي است که فرم يک محصول و تولید را مشخص مي‌کند، آنرا بگونه ای شکل می‌دهد تا براي مردمي که از آن استفاده مي‌کنند و شیوه توليد مناسب باشد.

متخصصین طراحي صنعتي با آگاهی و دانش گسترده ای که دارند قادر هستند در کنار رشته هایی مانند شهرسازی، طراحی شهری و معماری به ساماندهی و زیباسازی فضای شهری بپردازند، و با توجه به اینکه نزدیکترین ارتباط را با انسان دارند، کوچکترین جزییات و مسائل کاربردی را درنظر میگیرند، مواردی مانند :

طراحي مبلمان شهری و بهسازی محيط زیست: فضا، تجهیزات و چيدمان شهري و عناصر زير مجموعه آن نظير ايستگاه اتوبوس و تاكسي، آبنما ، تابلوهای راهنما ، مناسب سازی شهری و كليه امکانات و تسهیلات محيطهاي عمومي ... / طراحي سبز و طراحی پایدار/ و طراحي اصلاحي : اصلاح خصوصيات عملكرد يا فرم به منظور بهبود كارايي طرح.

امروزه طراحان صنعتی با شناخت هنر و دانش زیبایی شناسی نقش مهمی در ارتقای کیفی فضای شهری ایفا میکنند.

 

 

 

 

 

برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید.

• ورود
• یا
• ثبت نام

 

[Mohammad Aref 120,438]

زیباسازی شهری

 

زيباسازي، فرآيند توسعه ويژگيهاي بصري است كه در فضاي شهر صورت مي‌گيرد (آرایش و پیرایش چهره شهر).

 

اهداف :

1- اشاعه فرهنگ زيباشناسي و ارتقاي كيفيت محيط زيست شهري در راستاي هویت ایرانی- اسلامي

2- بازسازی چشم اندازهای عمومی، نقاط عطف بصری و نشانه های شهری

3- ايجاد تناسب، امنيت و آرامش رواني، هماهنگي بين عناصر مختلف شهری

4- ارج نهادن به زندگي و ارزشهاي تمدن

”فلسفه فکری زيبايي و شهر“ از قرن 19 م آغاز شده و امروز به مفهوم یادمان سازی و زیبانمودن فضای شهر بکار میرود. "جنبش زيبايي شناسي شهري"، رويكرد پيشرفته ايست كه نه تنها بخاطر زيبانمودن بلکه بمعناي ابزار كنترل اجتماعي از طريق راضي نگهداشتن مردم و پاسخگويي به نياز آنها مورد مطالعه قرار ميگيرد. عملیات زیباسازی فرایندی است که به توسعه کیفی فضای شهر و ارتقای کیفیت زندگی شهری میپردازد تا به شکل گیری شهر سالم، فرهنگی و انسان مدار برسد. شهري زيباست كه براساس شرايط محيطي و نيازهاي انساني بصورت منطقی و متناسب شكل گرفته باشد، شهری که به کیفیت زندگی و روح و روان انسان احترام بگذارد... اهداف عملیاتی زیباسازی براساس تفکر شهر انسان مدار و فلسفه زیبایی: بهبود عملکرد، و كيفيت بصري/ايجاد جلوه هاي ويژه/ گسترش فضای پیاده/ آثار هنر شهری. سه بخش اصلي فعالیتهای زیباسازی:

طراحی شهری ”طراحي محيط و نماي شهر“(سيما و منظر شهر) / مبلمان شهري / هنرهای شهری (آثار هنری باارزش).

 

 

کیفیت بصری میبایستی با سایر عوامل محیط به رقابت بپردازد تا بتواند زیبایی خود را نشان دهد و حتی برتر از آنها باشد.

بخشی از سلامت و شادی انسانها درگرو کیفیت فضاهای شهری، تعامل و ارتباطات اجتماعی- روانی ناشی از تاثیرات زیباشناختی است.

 

 

[Mohammad Aref 120,438]

سیما و منظر شهری

 

سيمـاي شهـر: تمام عناصر و عوامل شهري است كه به ديده مي‌آيد، چشم قادر به تماشاي آن مي‌باشد،و در ذهن و خاطره انسان شكل ميگيرد.

منظر شهري: يكپارچگي بصري و ساختاري مجموعه ساختمان‌ها، خيابانها و مكان‌هايي است كه محيط شهري را مي‌سازد.

 

سـاماندهـي : فعاليتها و اقدامات “سياستگذاري، طراحي، برنامه‌ريزي و اجرا”، كه شهرداري تهران در راستاي بهبود و ارتقاي كمي و كيفي سيما و منظر شهر با محوريت سازمان زيباسازي و همكاري و هماهنگي ساير حوزه‌هاي شهرداري و مراجع مرتبط در امر سيماي شهر به انجام مي‌رساند.

فضـاهـاي عـمـومـي : طبق تبصره 6 از ماده 96 (مجموعه قوانين و مقررات شهرسازي) اراضي، كوچه‌هاي عمومي، ميدانها، پياده‌روها، خيابانها و بطور كلي معابر، بستر رودخانه‌ها، نهرها، مجاري فاضلاب شهرها و باغهاي عمومي و گورستانهاي عمومي و درختهاي معابر عمومي و اقع در محدوده هر شهر كه مورد استفاده عموم است ملك عمومي محسوب و در مالكيت شهرداري است.

 

 

 

تعريف علمي فضاهاي عمومي: آن دسته از فضاها (مكانها) كه عموم شهروندان بدون نياز به كنترل و ... حق ورود و حضور در آن را دارند. مانند خيابان، ميادين، بازارها، پاركها.

تعريف علمي فضاهاي شهري: فضاهاي شهري بخشي از فضاهاي عمومي شهرها مي‌باشند. فضاي شهري مصنوعيست، سازمان يافته، آراسته و واجد نظم كه به صورت بستري براي فعاليتها و رفتارهاي انساني عمل مي‌نمايد.

 

 

[Mohammad Aref 120,438]

آلودگی شهری چیست؟

 

تعریف آلودگی

 

آلودگی عبارتست از هر گونه تغییر در ویژگی های اجزاء شکل محیط به طوری که استفاده بیشتر از آنها ناممکن گردد و به طور مستقیم یا غیر مستقیم منافع و حیات موجودات زنده را به مخاطره اندازد . آلوده کننده ها معمولا در اثر فعالیت های انسانی پدید می آیند .

 

 

آلودگی شهری

 

منابع مختلفی برای آلوده شدن محیطهای شهری وجود دارد که تمامی آنها به تخریب محیط زیست و زندگی بشر منجر میشود. مانند آلودگی هوا، آلودگی صوتی، آلودگی نوری، و آلودگی بصری و روانی ناشی از رشد نازیبایی و نبود فضای مناسب که باعث آرامش و رضایت شهروندان باشد.

 

انواع آلاینده های شهری

 

آلودگى هوا - به معناى مخلوط شدن هوا با گازها، قطرات و ذراتى است که کیفیت هوا را کاهش مى‌دهند.

آلودگى صوتی - در اثر ارتعاش مولکول هاي هوا و تغييرات مداوم فشار، صوت به وجود مي آيد. اين امواج به صورت طولي در هوا منتشر شده و در محدوده فرکانسي معيني مي تواند توسط انسان قابل درک باشد.

 

بنابراين امواج صوتي شکلي از امواج مکانيکي هستند که به صورت امواج طولي منتشر شده و ضمن برخورد با گوش، احساس شنيدن را ايجاد مي کنند. امواج مکانيکي مي توانند به صورت فرکانس هاي متفاوت در محيط منتشر شوند، اما محدوده فرکانس هاي قابل درک براي انسان بين 20 تا 20 هزار هرتز است. امواج کمتر از 20 هرتز را مادون صوت و امواج بيش از 20 هزار هرتز را فراصوت گويند. سروصدا يا آلودگي صوتي را مي توان به صورت صداي ناخواسته يي دانست که موجب برهم زدن آرامش در زمان استراحت يا تمرکز افراد در حين انجام کار مي شود، به همين دليل صداي موسيقي نيز اگر در يک موقعيت و زمان نامناسب اجرا شود به عنوان منبع آلودگي صوتي درنظر گرفته مي شود.

ولی از نظر زیبایی شناسی و آرامش در محیط شهر، عوامل برهم زننده تناسب و کیفیت بصری جزو مهمترین عناصر نازیبایی و در نتیجه نارضایتی شهروندان است.

 

 

آلودگی نوری چیست؟

 

هر گاه با نور مصنوعی رفتار نادرست و غیر استاندارد صورت گیرد آلودگی نوری پدید می آید. در حقیقت اگر اعتقاد به میانه روی در مصرف هر چیزداشته باشیم استفاده از نور نیز حد و اندازه خود را دارد. پس استفاده بیش از اندازه از نور تولید آلودگی نوری میکند.

 

 

آلودگی نوری یا آلودگی هوا؟

 

بسیاری از ساکنین شهر های بزرگ تصور می کنند که کم فروغی ستاره ها در شهر حاصل آلودگی هواست. اینان ناخودآگاه تقصیر هر معضل زیست محیطی را به گردن هوا انداخته چرا که آلودگی آن مشهود تر از دیگر عوارض است. برای یافتن علت اصلی، می توان اینطور تصور کرد تنها چیزی از جنس خود ستاره یعنی نور می تواند دیدار آن را مختل نماید. چیزی شبیه نور خورشید (البته در روز چنین است) یا نور ماه و یا ....

 

بنابراین نورهای مصنوعی که در زمان یا مکان نامناسب از استاندارد خود خارج شده و با کیفیت نامطلوب محیط زیست و آسمان شب را آزاردهنده و آلوده می سازد را آلودگی نوری می نامیم.

 

 

اثرات آلودگی نوری

 

اثرات برانسان

 

قرار گرفتن طولانی مدت انسان در زیر نور مصنوعی به علت وجـود اشـعه مادون قـرمز و فـرابنفـش باعـث آسیبـهای چشـمی می گردد. نورهای مزاحمی مانند چراغ خوابها و یا نورهایی که از پنجره در هنگام خواب وارد اتاق می شود باعث بروز استرس و کاهش تمرکز فکر در انسان می شود و در دراز مدت باعث تضعیف دستگاه ایمنی بدن و افـزایش احتمـال ابتلا به انـواع سرطـان از جمله سرطان های پوستی، جوش زدگی و رنگ پریدگی و سرطان سینه در زنان می گردد

 

از انواع دیگر آلودگی نوری می‌توان به خیرگی اشاره کرد. هنگامیکه پرتو مستقیم یک منبع نور با شدت زیاد در محور دید عابرین یا رانندگان قرار می‌گیرد این پدیده رخ داده و سبب کم شدن دید و ناراحتی عابرین و رانندگان میشود و خطر تصادفات را در هنگام رانندگی افزایش می دهد. چراغ های تزئینی که شهرداری ها در کنار خیابان ها به جهت ایجاد زیبایی مصنوعی بکار می رود نیز می تواند باعث خیرگی و یا خستگی چشم راننده گردد. در حقیقت به جز آسفالت خیابان و تابلوهای راهنمایی، راننده نباید هیچ نور دیگری را در میدان دید خود ببیند. این یعنی توجه به زاویه و مقدار تابش. خیرگی را به راحتی می توانید در زمانی تجربه کنید که از لامپ‌ها در مراکز فروش میوه و تره‌بار، بوتیک ها یا سوپر مارکت ها بدون هیچ گونه پوشش یا محافظ در جلوی درب استفاده می شود.

همچنین نور بیش از اندازه آستانه تحمل و ساعت درونی بدن را که کنترل کنـنده سیستم های زیسـتی و ریتـمهای رفتـاری است، کاهـش داده و موجب افسردگی نیز می گردد.

آیا قانونی در کشورمان در مورد آلودگی نوری وجود دارد ؟

خیرگی به قدری مهم است که مرکز تحقیقات نیرو ( متن ) و شورای عالی معماری و شهرسازی ، استاندارد و قوانینی برای نصب تیرهای چراغ برق در نظر گرفته اند : به جهت وجود دید کافی به منظور رویت اشیایی که بر روی سطح مسیر قرار دارند و برای رانندگانی که با سرعت مجاز در خیابان تردد می کنند ، سیستم روشنایی باید بنحوی طراحی شود که تمایز لازم برای دیدن اشیا روی سطح زمین ایجاد گردد در حقیقت وظیفه سیستم روشنایی علاوه بر تامین نور کافی در قسمت های مختلف راه حد اکثر نمودن تطابق میان اشیاء و زمینه آن ها ( سطح زمین ) است.

محدودیت خیرگی : در راه هایی که سرعت طرح در آن زیاد است و یا در راه هایی که ساختمان های اطراف آن کم بوده و در نتیجه به دلیل عدم وجود زمینه روشن مناسب اثر خیرگی ممکن است افزایش یابد . حد اکثر آستانه افزایش 15 % توصیه می شود . در سایر موارد ، حد اکثر افزایش نباید از 30 % تجاوز کند.

جلو گیری از خیرگی : زمانی که شعاع مستقیم نور لامپ با شدت زیاد در محور دید رانندگان و عابرین قرار گیرد ، ایجاد خیرگی می کند . خیرگی از مسایلی است که در طراحی روشنایی به خصوص روشنایی معابر باید از وقوع آن جلو گیری کرد زیرا سبب کم شدن دید و ناراحتی عابرین و رانندگان گشته و خطر تصادفات را به دنبال خواهد داشت . برای جلو گیری از خیرگی حاصل از چراغ های خیابانی می توان با افزایش ارتفاع نصب پایه ، نور زیاد را از محور دید رانندگان و عابرین خارج نمود . هم چنین می توان با استفاده از چراغ هایی با آستانه افزایش کم ، خیرگی را کاهش داد.

 

 

عوامل آلودگی نوری

 

هرگونه منبع نوری که باعث شود تا نور به سمت بالا (آسمان) جایی که واقعا مورد نیاز نیست هدایت شود موجب آلودگی نوری می شود. این اتفاق به دلایل زیر رخ می دهد:منابع نوری غیرضروری؛ منابع نوری که به منظور مفیدی ایجاد نشده اند و یا در زمانهایی مورد استفاده قرار می گیرند که نیازی به روشنایی آنها نیست. منابع نوری با درخشندگی بیش از حد؛ منابع نوری که درخشندگی بیش از میزان مورد نیاز دارند.طراحی نامناسب لامپهای شهری؛ اغلب دیده می شود لامپهای شهری بدون سرپوش و یا با سرپوشهای نامناسب طراحی شده اند.نورپردازی نامناسب؛ به معنای ایجاد منابع نوری مختلف در ترکیب ها و موقعیت های نامناسب است.با نگاهی به نورپردازی شهرها متوجه می شویم که نورپردازی نامناسب بافتهای قدیمی تر مراکز تجاری و خرید در شهرها عمدتا موجب آلودگی نوری شهرها می شود.

 

 

آیا آلودگی نوری قابل کنترل است؟

 

سازمان بزرگراههای انگلستان اخیرا اعلام کرده است که از این پس جاده ها و خیابانهای این کشور به چراغهای سرپوش دار مجهز می شوند تا نور حاصله به سمت پایین متمرکز شود. این در واقع نتیجه تلاشهای سازمان های فعال در زمینه اخترشناسی نظیر انجمن بین المللی آسمان تاریک و سازمان مبارزه برای آسمان تاریک است. همینطور در راستای این تلاشها بود که پیمانکار نصب چراغهای بزرگراهی که در نزدیکی رصد خانه "توتیل" قراردارد، پیش از آغاز به کار با مشورت با مسئولین رصدخانه اقدام به نصب چراغهای سرپوش دار در آن منطقه کرد. کاری که ده سال پیش به نظر غیرممکن می آمد.

از کشورهای پیشگام در راه مبارزه با آلودگی نوری باید از چک و اسلواکی نام برد. دولت چک به تازگی قانونی را به مورد تصویب گذاشت که بر اساس آن استفاده بی رویه و سهل انگارانه از روشنایی لامپها درشبها مشمول پرداخت جرائم سنگینی تا هزار پوند می شود. شاید این اقدام موجب شود تا اقدامات مشابهی در سایر نقاط دنیا صورت گیرد.دهند.

آیا شما می توانید تغییری ایجاد کنید؟ بدون شک هر فردی نسبت به مسائل زیست محیطی همچون گازهای گلخانه ای، گرم شدن کره زمین، کاهش منابع طبیعی و نظایر آن آگاهی دارد و مسلماً برای کاهش مشکلات زیست محیطی اقداماتی انجام داده است. اقداماتی نظیر استفاده از وسایل حمل ونقل عمومی، استفاده از عایقهای حرارتی در منازل، کمک به بازیافت زباله ها با تفکیک مواد قابل باریافت از غیر قابل بازیافت و... آیا نمی توان پیشتر رفت و برای کاهش آلودگی نوری اقداماتی انجام داد؟

شما می توانید با استفاده از لامپهای کم مصرف، استفاده از لامپهای با روشنایی کمتر و خاموش کردن لامپهای اضافی کاری در این زمینه انجام دهید. اگر بر بالای در ورودی منزلتان چراغی نصب کرده اید، فقط مواقعی آن را روشن کنید که به نورآن نیاز دارید و آن را برای تمام طول شب روشن نگاه ندارید. همانطور که پیش ازاین گفته شد تا کنون هیچ رابطه قطعی بین روشنایی و کاهش جرائم اثبات نشده است. همچنین توجه داشته باشید که برای روشنایی فضای خارج از منزل لامپ 50 وات کافی است. بعلاوه می توانید با مطلع کردن اطرافیان خود از آلودگی نوری و راههای کاهش آن گام موثری در این راه بردارید. راه های زیادی وجود دارد که می تواند اثرات منفی نورهای خارجی را کاهش دهد. سود حاصل از این عمل مضاعف است، چرا که نه تنها موجب کاهش آلودگی می شود، بلکه موجب کاهش هزینه های مصرفی نیز میشود.

[Mohammad Aref 120,438]

محله چیست؟

 

نگاهی به محله های شهری، و نقش شهروندان در رشد فرهنگ و هویت محله ای

 

در جامعه امروز شهری برای دستیابی به توسعه پایدار، محله بنیادی ترین عنصر شهری و حلقه واسط بین شهر و شهروندان است. از گذشته های دور محله های شهرها در شکل دهی و سازماندهی امور شهری جایگاه ویژه داشتند . هر محله با ارایه خدمات روزمره مورد نیاز و با ایجاد نمادهای محله ای و ویژگی های خاص موجب می شد ساکنان آن نوعی احساس تعلق و نوعی هویت داشته باشند تا جایی که هر شهروند با نام محله ای که در آن می زیسته شناخته میشد.

با تحولات سریع دوران معاصر ورود به مرحله گذار و تغییر زیربناهای معیشتی و روابط اجتماعی ، این فعالیت به هم ریخت . در گذشته جهت مدیریت آبادانی ، پاکسازی و ایجاد امنیت و ... از اهالی محله مشارکت می خواستند و در تمام مسایل مربوط به محله ، نقش شهروندان حایز اهمیت بود ولی به مرور این نقش از مردم برداشته شد و ساکنان محله ها از هویت خاص محله خود تهی شدند . در چین وضعیتی شهروندان خود را منفعل و جدا از محله و شهر احساس می کردند و همچنین مسایل شهر در غیبت شهروندان اداره میشد. در این بین محله ها و شهر وضعیت نا پایداری می یابند و تعهد در این جامعه به عنوان فرصتی برای با فضیلت شدن و خدمت به جامعه تلقی نمی گردد. بنابراین محله رکنی است مابین خانواده و شهر . محله از خانه های مجاور هم در یک فضای جغرافیایی خاص تشکیل میشود و خانواده نسبت به محله مسکونی خود احساسی مشابه خانه مسکونی خود را دارد و با ورود به محله، خود را در یک محیط آشنا و خودی مثل خانه می بیند. محله از تجمع و به هم پیوستگی ، معاشرت نزدیک ، روابط محکم همسایگی و اتحاد غیر رسمی، میان گروهی از مردم به وجود می آید.

 

 

 

وضعیت شناسی محله ها

 

 

 

اگر با دقت بیشتری به وضعیت محله های مختلف ، که به دلیل گسترش سریع و بدون مطالعه شهر دچار دگرگونی شده اند بیندازیم ، به این نتیجه می رسیم که محله ها در گیر و دار این تحولات دچار تغییراتی شده اند که در نهایت به از دست رفتن هویت آنها و در نتیجه کاهش تعلقات فرهنگی – اجتماعی شهروندان به آنها ختم شده است .

شاید بتوان عدم مشارکت با مدیریت شهری توسط شهروندان ، در حل مشکلات شهری را از نتایج ، از بین رفتن تعلق خاطر ساکنان محله ها به آنها دانست . و همین نتیجه گیری کافی است تا به مشکلات فرهنگ سازی برای بسیاری از طرح هایی که به مشارکت شهروندان نیاز دارند پی ببریم .

طرح هایی نظیر جمع آوری زباله ، حفظ فضای سبز محلی ، آموزش های ترافیکی منطقه ایی ، آمادگی برای مقابله با بحران و ... . به عنوان مثال نواب که پروژه ای با هدف نوسازی محله ای قدیمی و فرسوده بود ، به دلیل در نظر نگرفتن بعضی از اقتضا های محلی با مشکلاتی روبرو شد که مسؤولان را بیشتر متوجه تأثیر فضاهای کالبدی بر مسائل فرهنگی اجتماعی و گاه روزمره شهروندان کرد .

به عنوان مثال عبور بزرگراه نواب از میان یک محله به هم پیوسته و قدیمی و قطع ارتباط محلی ، نبود رابطه و دسترسی مناسب بین محله قدیمی و بافت تازه ساز پروژه نواب و برخی اشکالات مربوط به فضای عمومی ، آپارتمان های جدید از مواردی بود که اگر چه به هنگام اجرای پروژه – برخی کارشناسان به آن اشاره کرده اند ، اما پس از ساخت و به جریان افتادن زندگی در محله تازه شکل گرفته بیشتر نمایان شد .

 

 

 

شهروندان چگونه می توانند به محله های خود معنا بدهند :

 

 

 

موضوع معنا بخشیدن به محله مسئله ای است که به ساخت های اجتماعی بر می گردد . در کلان شهری مثل تهران ، اجتماع به شدت بیگانه است ، اجتماع متشکل از مردمانی است که حیطه آنها حیطه فردی است و حیطه همگانی و عمومی نیست ، بطوریکه شهروندان با هم بیگانه اند .

در گذشته در شهر سازی سنتی ایران عرصه های عمومی مثل مسجد و میدان و ... وجود داشتند که همه از آن یا از کنار آن عبور می کردند و چنین فضایی قابلیت ویژه ای برای شکل گیری اجتماعات فراهم می کرد . اما امروزه چون این معنا وجود ندارد این فضا ها نمی توانند همچون گذشته در محله ، خود را تعریف و جایگاه حقیقی خود را پیدا کنند .

بنظر می رسد مهمترین راهکار ساخت این معنا در محله ها ، بهره گیری از مشارکت مردم است . اگر نظام برنامه ریزی در عملکرد حوزه شهری ، به مردم اجازه دهد که عرصه های عمومی خود را شکل دهند ، بدون تردید عرصه های عمومی تشکیل می شود و فضاهای متناسب آن ساخته می شود .

جامعه به مشارکت مردم نیاز دارد ، اما تا بستر مشارکت وجود نداشته باشد ، نهاد های مشارکت شکل نمی گیرد . بنابراین برای زمینه سازی مشارکت مردم نخست باید آنها را به عنوان یک فرد به رسمیت شناخت و سپس آنها را با مسؤولیت ها و وظایف شهروندی آشنا نمود و با ایجاد ساز و کارهایی همه مردم را درگیر کرد تا مشارکت واقعی شکل بگیرد و مردم در سرنوشت محله و کوچه خودشان شریک شوند .

شورا نیز در این بستر معنا پیدا می کند ، شورای محله به مفهوم مالکیت جمعی است و احساسی که به فضای عمومی شهری یا برای مالکیت جمعی شکل می گیرد .

 

 

فرهنگ محله ای شهرهای ایران :

 

 

 

زیست شهری ایرانیان در سه لایه متقاطع صورت می گیرد . خانه مسکونی ، محله شهری ، شهر . یافته ها ، آموزه ها و تجربه های علمی نشان می دهد استوار ترین و پرشور ترین فضای زیستی شهروندان محله ها می باشند.

چرا که بررسی ها نشان می دهد انسان ایرانی بیش از آن که در گستره خانه یا گستره بازار و پهنه فراگیر شهر حضور داشته باشد ، در محله خود حضور و عینیت داشته است .

پیش از این جمعیت محله ها از کسانی تشکیل می شد که از جهت شغل یا اعتقادات دینی و یا سابقه قومی بسیار به یکدیگر شبیه بودند و به اصطلاح به فرهنگ مشترکی خو گرفته و از هنجارهای آن پیروی می کردند.

بطور کلی ویژگی مهم و مثبت محله داشتن نوعی روح جمعی بود که مظاهر آن وحدت و پیوستگی افراد به یکدیگر و احساس یگانگی و نیز آمادگی برای مساعدت و همکاری در راه حفظ شعار محله و بهبود اوضاع آن بود .

متأسفانه برای تحولات سیاسی دو قرن اخیر و پدید آمدن ملت در برابر دولت و مرکزیت آن و دگرگونی اقتصادی و اجتماعی مانند : مهاجرت ، به وجود آمدن شهرهای بزرگ و نفوذ پذیری فرهنگ غربی و ... محله ، ساختار و کارکرد های دیرینه خود را از دست داد و به « منطقه » یعنی واحدی که دولت برای اجرای برنامه های خود بر ساخته است ، تبدیل شد .

در چنین جمعی افراد با داشتن فرهنگ ها و عادات و آداب گوناگون و ... برحسب اتفاق در کنار یکدیگر سکنی گزیده و خود را در برابر دولت و نسبت به آن طلبکار می دیدند . در واقع ساکنان مناطق جدید به جای آنکه مانند محله قدیم ، خود را در امور آن سهیم و در برابر پیشامدها مسؤول بدانند ، از دولت می خواهند که همه مشکلات را حل کند .

 

 

مفهوم مدرن محله

 

محله امروز همان با همستانی است که از گذشته در مشرق زمین و شرق ایران وجود داشته است . امروز انسانها به دنبال جایگاهی هستند که بتوانند با حضور در شهر خود را بشناسند .

البته این فرایند در بسیاری از کشورهای دیگر آغاز شده ، در حالی که کشورهای دیگر اجتماع( community ) را به وجود می آورند ، ایران سالهاست که این مفهوم را از دست داده است .

 

می توان گفت که این اتفاق یکی از پیامدهای مواجهه ناکارآمد با مدرنیسم است . فقدان فرهنگی و هویتی در شهرهای امروز حاصل نوگرایی و برخواسته از دیدگاه های نو پردازی است که در دوره معاصر بر ایران حاکم شده است . البته تهران، آنگونه که برخی پنداشته اند ، شهری بی هویت و شهری بی ریشه نیست . تهران گنجینه ای فراهم آمده از افزون بر دویست سال مدنیت عصر جدید در این سرزمین است ، که باید با فرهنگ دیروز و امروز و حوادث تلخ و شیرین گذشته آن باز سازی شود .

مسئله تهران تنها نارسایی های زیست محیطی ، معضلات رفت و آمد و دیگر تنگناهای شهر نشینی در این شهر پر ازدحام نیست . مسئله مهم این شهر ، به عنوان یکی از مراکز مهم سیاسی و فرهنگی جهان اسلام ، احساس نوعی بی هویتی و عدم تعلق فرهنگی و اجتماعی به شهر و دیار ، از سوی ساکنین و شهروندان آن است .

 

هویت فرهنگی و تعلق اجتماعی :

 

هویت فرهنگی و اجتماعی در تداوم حیات اجتماعی انسان نقش مهمی را در انجام وظایف و مسئولیتهای اجتماعی و شهروندی ایفا می کند . هویت فرد در گرو برایند متناسب و مناسبی از سایر هویتهای وی از جمله هویت فرهنگی و اجتماعی است . هویت اجتماعی و فرهنگی نیز در گرو برخورداری از شرایط مناسب زیستی به ویژه زندگی اجتماعی و فرهنگی است . به گونه ای که بتواند منشاء خاطره برای فرد گردد.

 

احساس تعلق اجتماعی نیز مبنای احساس مسئولیت و به دنبال آن مشارکت در توسعه شهری و منطقه ای است.

 

 

محله و تعلق اجتماعی – فرهنگی :

 

محله های شهری یکی از کانون های خرد و ملموس شکل گیری هویت های فرهنگی و تعلق اجتماعی هستند . ارزش ها و هنجارهای محله ای نخستین برخورد ملموس افراد با هویت فرهنگی را شکل می دهند و اغلب به صورت مناسبات رویاروی ، حس تعلق اجتماعی را تقویت می کنند .

 

در محله عمده زمان ساکنان محل در کوچه و خیابان می گذرد و برای ساکنان آن محیط محله بیش از فضای داخلی خانه رضایت بخش است .

در محله های قدیمی بویژه محله های طبقه کم در آمد ، ارتباط همسایگان با حس تعاون و همیاری بیشتر است . ارتباط در چنین محله هایی از طریق مراکز مذهبی ، باشگاه های ورزشی ، قهوه خانه ها و کوچه ها صورت می گیرد ، اما در محله های مختص سکونت طبقه پر درآمد ، روابط همسایگان تضعیف شده و کمتر به آن احساس نیاز می شود .

اغلب در محله های شهری کیفیت واحد فیزیکی منطبق با رفتارهای اجتماعی است . از این رو هر محله واحد مشخصاتی جدا از سایر محله های شهری است . استفاده از مؤسسات محله مثل مراکز مذهبی ، باشگاه ، قهوه خانه به مردم امکان می دهد که خود را در یک محدوده کاملاً مقید احساس کرده و در نتیجه تعلق بیشتری نسبت به محله مسکونی خویش پیدا کنند . بنا بر آنچه گفته شد می توان محله را یک واحد فیزیکی و اجتماعی به شمار آورد .

در میزان احساس تعلق محله ای عامل وسعت نقش اساسی دارد . هر اندازه سهولت دسترسی به مؤسسات عمومی و تجهیزات محله ای با پیاده روی امکان پذیر باشد ، در این فرایند احساس تعلق به محله افزایش می یابد .

هر اندازه که دسترسی به نیازهای روزانه و تغییرات شهری با اتومبیل صورت گیرد و فاصله حرکت بیشتر باشد به همان اندازه احساس هویت و تعلق اجتماعی به شهر کاهش می یابد .

 

 

 

سلسله مراتب تعلق (دایره دلبستگی افراد) :

 

نخستین نهاد و کانون فرهنگ ساز و منش آفرین در هر جامعه خانواده می باشد . پس از خانواده ، محله ، شهر و در پی آن استان ، سپس کشور و در نهایت قاره و جهان .

 

انسانها خواه ناخواه به این مرزها و رده ها وابسته و پایبند می باشند . این وابستگی هنگامی بیشتر نمایان می گردد که هر یک از این عرصه ها مورد تعدی و تازش بیرونی قرار گیرد .

البته وابستگی به این عرصه ها با افزایش راه و وسعت آن در تقسیم رده بندیها پیوندی عکس دارد . بر پایه این نظریه انسانها به خانواده و پس از آن به محله ، شهر ، کشور و ... بیشترین وابستگی را دارند . این وابستگی به محله در گذشته بسیار عمیق تر و کارساز تر بوده است ، بطوریکه ساکنین یک محله در صورت مشاهده تخریب و یا از بین رفتن منابع محلی به جنگ و ستیز یا مقاومت می پرداختند .

امروزه این وابستگی ها به طور چشمگیری در کلان شهرها به علل ذیل از بین رفته است :

1- ورود تکنولوژی نوین ارتباطی و اطلاعاتی ( ICT و اینترنت) و ابزارهای رسانه ای مانند شبکه های ماهواره ای

2- ورود تکنولوژی اتومبیل و سایر وسایل حمل و نقل خصوصی

3- فاصله محل زندگی ( سکونت ) و محل کار

4- نا پایداری و گذرا بودن ارتباطات مردم با یکدیگر

5- نفوذ پذیری مرزهای محله به علت الزامات شهر سازی ( مانند عبور پل و اتوبان از یک محله )

6- مهاجرت و نا پایداری اقامت در یک محله

7- تعدد منابع القاء کننده ارزشها و باورها

8- تغییر ماهیت بازار و انفجار در تنوع تولید و مصرف گرایی

9- و کاهش تعلق خاطر محله ای و بروز پدیده های ناهنجاری همچون وندالیسم ( آشوب طلبی و تخریب اموال عمومی)

البته به نظر می رسد با ساز و کارهایی می توان دوباره این وابستگی ها را احیاء نمود و از آن برای شکوفایی و آبادانی محله بهره جست . ولی نخست لازم است بدانیم خصوصیات و مشخصه های یک محله کدام است ؟ عوامل اصلی تشکیل دهنده هویت و عناصر و ارکان تشکیل دهنده محله چیست ؟ و عوامل کلیدی در شناخت فضاهای شهر کدامند ؟ و ... .

 

 

 

مشخصه های محله :

 

1- محله دارای سابقه تاریخی است .

2- محله دارای فضاهای عمومی و باز برای بروز و ظهور خلاقیت های فرهنگی اجتماعی است .

3- محله دارای نمادها و زیر ساخت های خاص خود است .

 

4- امکان اعمال نظر و نظارت عمومی در محله وجود دارد .

5- محله دارای اجتماع قانون مدار و یا ارزش مدار است .

6- در ساکنان محله احساس مالکیت وجود دارد .

7- محله دارای ساخت اجتماعی و سیاسی است ( مانند شورای محله )

8- تعلق اجتماعی در محله وجود دارد .

9- در محله انسجام و پیوستگی وجود دارد .

10- توانایی شناخت و حل مسائل محله در حیطه قدرت افراد محله است.

11- در محله آرامش ، امنیت و آزادی وجود دارد .

12- با نظام های اقتصادی – فرهنگی – اجتماعی و سیاسی شهر پیوند دارد.

13- هنجارهای خاص در محله حاکم است .

14- و ... .

 

 

 

مهمترین عوامل تشکیل دهنده هویت محله های شهری :

 

1. تعاملات انسانی / 2. حافظه تاریخی ( خاطره ) / 3. رفتارها و هنجارها / 4. فرهنگ / 5. هنر و سلیقه

1- تعاملات انسانی :

 

وقتی که از شهر می گوییم ، منظور تعاملات انسانی است . تعاملات انسان با انسان ، انسان با محیط و انسان با شهر . و به همین دلیل هویت شهر ، هویت انسان را تشکیل می دهد.

2- حافظه تاریخی :

 

حافظه تاریخی شهر یعنی اینکه تعریف کند در هر مکان چه اتفاقی رخ داده است ؟ شهر با خاطره هایش تعریف می شود . هر چه این خاطره ها بیشتر باشد هویت انسان یا شهر کامل تر می گردد . خاطره باعث می شود فرد یا شهر در حال زندگی کند و غم گذشته و تشویش آینده را نداشته باشد .

 

3- رفتارها و هنجارها :

 

هویت انسان به جز شکل فیزیکی، با هنجارها و رفتارهایش شکل می گیرد. افراد نه تنها از روی شناسنامه بلکه از روی رفتار و هنجارهایشان شناسایی می شوند. شهر نیز دارای رفتار و هنجار است، شهر به هنجار شهری است که افراد آن احساس ایمنی کنند و ساکنان آن از طریق مکان ها و فضا ها به آن جذب شوند . محله های شهری باید فضایی داشته باشد که بتواند هویت خود را به شهروند و شهروند هویت خود را به شهر و محله عرضه کند. محله های شهر نیاز به مکانهایی دارد که اتفاقات اجتماعی و حادثه های روزانه در آن رخ دهد . (جایی برای تجمع ، عزاداری کردن و یا هر نمایش اجتماعی دیگر)

 

4- فرهنگ :

 

فرهنگ در هویت شهر دارای دو معناست :

 

1- فرهنگ سنتی ( به ارث رسیده )

2- فرهنگ روز آمد ( افراد بنا به خواسته های روز آنرا می سازند )

با این اشاره می توان گفت فرهنگ معمولاً با افراد می آید و می رود . و در این آمد و شد و تعامل بین گذشته و حال مرتب تبدیل به روز می شود و پالایش و دگرگونی می یابد .

5- هنر و سلیقه :

 

در شهری که مقوله زیبایی شناسی ارزشمند است ، ساکنین و شهروندان نسبت به ساخت و ساز بناها در شهر حساسند و اجازه نمی دهند هر بنایی در شهر ساخته شود . سلیقه عمومی در این فضا به گونه ای است که معماران ، شهر سازان و کلیه مدیران شهری موظف به پاسخگویی و تعامل با مخاطبین خود هستند .

 

 

 

عناصر و ارکان تشکیل دهنده محله : 1. خانواده سالم و شهروند سالم

2. نمادهای متمایز کننده

3. تشکل ها ، اجتماعات محلی و پیشروان محلی

4. امکانات و منابع محله ای (زیر ساخت های محله)

 

5. نهاد تصمیم ساز و ناظر بر قوانین محلی

1) تعریف و ویژگی های خانواده سالم و ارتباط آن با محله سالم :

 

خانواده سالم رکن اصلی واحدهای همسایگی هر محله است، و دستیابی به محله سالم در گرو سلامت خانواده های ساکن در آن است .

خانواده سالم : خانواده ای که بطور بنیادین از سلامت و آرامش روانی ، جسمی و معنوی هر یک از اعضا حمایت میکند.

• در خانواده سالم فضای مقتدرانه وجود دارد اما این اقتدار انعطاف پذیر و موجب برقراری تفاهم متقابل است .

• هر عضو خانواده جایگاهی برای خود دارد که برای سایر اعضای خانواده حائز اهمیت است .

• در خانواده سالم برای هر عضو خانواده فرصتی برای با دیگران بودن وجود دارد .

• وجود معنویت در خانواده که بارزترین نشانه آن وجود عشق، مهربانی و گذشت است .

• خانواده سالم احساس یکدیگر را می پذیرند.

• صداقت در خانواده سالم امری است مهم و اعضای خانواده یاد می گیرند که حقیقت را بگویند.

• معمولاًً با برپایی جلسات خانوادگی در مورد مسائل مختلف به روشنی صحبت می کنند .

• امکان رشد و بالندگی تا حد امکان و با توجه به شرایط مادی و رفاهی موجود است .

• اعضای خانواده آگاهند که ثروت اصلی در توانایی « زیستن » صرفنظر از دارائی ها می باشد.

2) نمادهای متمایز کننده :

 

کوین لینچ بطور کلی و بمنظور بررسی سیمای شهر، نمادهای متمایز کننده آنرا به وسیله پنچ عامل: مرکز محله ، نشانه ، راه ، لبه ، گره مشخص می کند . امروزه در بررسی فضاهای شهر این عوامل نقش کلیدی دارند .

 

 

 

 

اشاره ای به مفهوم مرکز محله ، گره و نشانه :

 

• مرکز محله :

 

خصوصیاتی که سیما و پیکره محله ای را مشخص می کنند عوامل خاص آن محله هستند ، که ممکن است اجزای بیشماری داشته باشند . در اغلب شهرها ، شباهت نمای محله ها ، مصالحی که در ساختمان ها به کار رفته ، شکل آنها ، نوع تزئینات آنها ، رنگشان ، منظره کلی آنها و مهم تر از همه طرح نمای آنها ، از عوامل اصلی شناخت محلات شهر محسوب می شوند. معمولاً عواملی که سیمای محله ای را مشخص می کنند آنهایی هستند که خصوصیاتی به آن محله می دهند. شکل خیابان ، خانه ها ، طراحی ورودی ها و راه ها و ... می تواند سیمایی متفاوت به آن بدهد و شخص فورا قادر به شناخت آن می باشد. در هر یک از محله های بزرگ و متوسط شهرهای تاریخی ، یک مرکز محله وجود داشت . این مراکز از نظر کالبدی و شکل به دو صورت وجود داشتند. نخست به صورت یک راسته یا گذر که کمی از گذرهای دیگر در محل استقرار فضاهای تجاری و اجتماعی عریض تر بودند. نوع دوم مرکز محله به صورت میدانچه بوده . این میدانچه ها اغلب در محل تقاطع چند راه یا در کنار راه اصلی محله قرار داشتند و در پیرامون برخی از آنها تعدادی دکان برای عرضه کالاهای ضروری روزانه و هفتگی اهالی محله قرار داشت . همچنین مسجد ، حمام ، آب انبار و بعضی دیگر از فضاهای عمومی محله در کنار همین میدان ساخته می شد. لینچ بیان می کند «بعضی محلات مانند آدم های تودار و در خود متمرکز هستند ، بی آنکه به شهری که در آن واقعند توجهی داشته باشند . پاره ای دیگر از محلات صداقت دارند و با عوامل حول و حوش خود پیوند یافته اند.»

 

• گره :

 

گره محل برخورد دو یا چند خیابان است . بطور کلی شهری خوب است که گره های آن به حد کافی مشخص شده و بدان اهمیت داده شده باشد. در واقع نقاط انتهایی خطوط اصلی نقل و انتقال شهری در یک شهر گره محسوب می شود . بطور مثال همه آنچه که در مورد خصوصیات گره مطرح شد ، در اصفهان میدان نقش جهان مشاهده می گردد . تضاد میدان با بافت سنتی کوچه هایی که آن را احاطه کرده ، رابطه نمایان بین بیننده ( شهروند ) با میدان است .

 

• نشانه :

 

گنبد مسجد و گلدسته های آن همچون یک سری نشانه های آشنا برای شهر نشینان است . شناخت موقعیت نشانه ، چون دیگر عوامل سیمای شهر بسیار حائز اهمیت است . ترکیب عوامل راه ، محله ، گره ، نشانه و ... . در شهر ممکن است تأثیر آنها را بیشتر کند و یا « هم افزایی » به وجود آورد که بر قدرت هر یک بیافزاید ، یا ممکن است تناقضی بین آنها پدید آورد که اثر هر یک را خنثی گرداند. اگر نشانه ای بزرگ در محله کوچک بنا شود ، ممکن است محله را پژمرده کند ، خیابانی وسیع ممکن است به داخل محله نفوذ یابد و آن را بیشتر به دید آورد ، اما در همان حال تأثیر محله را زایل کند .

باید به امیدها و شادی های مردم و به احساس اجتماعی آنها فرصت بروز داد ، تا ساکنان آن بتوانند امیدها و امیال خود را با آن پیوند دهند ، در این صورت است که محیط زندگی به معنای واقعی جایی می شود که مظاهر شناختی «نیکو» دارد.

 

 

3) تشکل ها ، اجتماعات و پیشروان محلی :

 

یکی از مهمترین پیامدهای صنعتی شدن و نوسازی به دلیل فراهم آوردن زمینه های لازم برای رشد جمعیت ، بالا رفتن سطح سواد ، تغییر الگوهای مصرفی ، بهبود سطح زندگی ، توسعه ارتباطات و ظهور و گسترش پدیده ای به نام شهر نشینی است .

از طرف دیگر توسعه شهر نشینی خاصه در شهرهای بزرگ موجب تضعیف همبستگی های اجتماعی سنتی ، تضعیف سازمان های سنتی ، مشارکت همسایگی می گردد . و به نوعی شهر نشینان مهاجر وقتی شهر نشینان سنتی را با خلاء نهادها و انجمن های مشارکتی مواجه می کند .

نهادها و اجتماعات محلی ، غالباً تشکل های غیر رسمی هستند و بر مبنای مقررات نا نوشته و مأخوذ از سنت و فرهنگ شکل می گیرند و پیشروان و ریش سفیدان محلی ( کار آفرینان اجتماعی امروز ) در تشکل آنها حائز اهمیت ویژه اند. در حالیکه کشورهای صنعتی توانسته اند در چهار چوب سازمان های جدید ، مشارکت مردم را در سطوح مختلف از جمله سطح محله افزایش دهند ، در کشورهای در حال توسعه از جمله ایران ، هنوز زمینه ها و شرایط لازم برای مشارکت مردم در نهاد های محلی و مشارکتی فراهم نیامده است .

در کشورهای توسعه یافته ، سازمان های غیر دولتی جایگاهی پر ارزش در نزد مردم دارند و ماهیت آنها به گونه ای است که روز به روز نقش پر رنگ تری در حیات اجتماعی و در برنامه ریزی این کشورها به خود اختصاص می دهند . تشکل های غیر دولتی در شهر ها نقش بسیار مهمی بر دوش دارند و آن کمک به فرایند عمومی توسعه و از میان برداشتن موانع آن از طریق عمل مستقیم و بلا فصل درون گروه های اجتماعی ، بوسیله مشارکت خود مردم در این گروه هاست.

انجام این وظیفه در برخی از حوزه های اجتماعی ، فرهنگی ، اقتصادی و سیاسی که جامعه با مشکل بیشتری دست به گریبان است نقش مهمی ایفا می کند . در بعد اجتماعی سازمان های محلی عامل مهمی در تنظیم اجتماعی ، گسترش روابط محله ای ، جلوگیری از انزوا و از خود بیگانگی افراد ، افزایش امنیت اجتماعی ، در بعد فرهنگی باعث ایجاد تفاهم نمادین ، گسترش خدمات آموزشی و فرهنگی و در بعد اقتصادی نقش مهمی در تصمیم ساختاری و گسترش دموکراسی ، مشارکت سیاسی می گردند . این سازمان ها عامل مهمی در وفاق آزادی و عدالت می باشند و از بار مسئولیت و تصدی گری شهرداری و دولت به میزان چشمگیری می کاهند .

توسعه محلی در شهرها خصوصاً کلان شهرها نیازمند ایجاد سازمان ها و انجمن های محلی است که به طور آزاد و داوطلبانه در جهت ارضای نیازهای اجتماعی ، فرهنگی و خدماتی تشکیل یابند . مشارکت بر پایه تعامل شکل گیرد، و در تعامل میان شهروندان و مدیریت محلی ، هر کدام از کار گزاران اصلی وظایف و نقش خود را ایفا نمایند .

اصولی چون اعطای امتیازات به تصمیم گیران و مدیران محلی ، پاسخگویی ، مشارکت ، اصل نظارت و ... حقوق و تکالیف را در مردم سالاری محلی پی ریزی می کند . مشارکت مدنی با استفاده از ساز و کارهای تعامل تشکل ها و شوراها با شهروندان محقق می گردد . تشکل ها و اجتماعات محله ای گروه های فرصت ساز برای به دست گرفتن ابتکار عمل مدیریت محلی می باشد ، که کنش های اجتماعی را در عرصه های مختلف حیات اجتماعی تسهیل مینماید.

تشکل های اجتماعی متشکل از سرمایه اجتماعی است که منبع کنش جمعی است و بر خلاف سرمایه های دیگر که معمولاً متعلق به فرد است بیشتر به جمع تعلق دارد و ویژگی بنیادی گروه های فرا فردی ای چون شهر ، محله و به طور کلی حیات اجتماعی به شمار می آید. به گونه ای که وجود سرمایه اجتماعی در قالب تشکل ها و اجتماعات محلی ، محله را سالم ، توانگر و شاید با تدبیر تر و شکیبا تر می سازد .

 

 

4) امکانات و منابع محله ای ( زیر ساخت های محله)

 

از آنجا که فضای شهر و امکانات تخصیص یافته در هر جامعه ای ، ریشه در فرهنگ آن جامعه دارد ، از این رو امکانات زیر ساختی و فضاهای محلی می تواند بیانگر هویت محله بوده و آن را از سایر محلات متمایز نماید.

وجود امکانات رفاهی محله ای ، ساکنان محله را از ترددهای مکرر به بیرون از محله جهت برآورده نمودن نیاز میرهاند و به تعلق آنان به محله شان می افزاید .

بنابر این تعریف شاید بتوان بر اساس سه عملکرد مهم فضاها را تقسیم بندی کرد :

- محل رفت و آمد ( راه ، کوچه ، خیابان و ... )

- محل کار و تفریح ( ورزشگاه ، ادارات دولتی ، مؤسسات خدماتی و ...)

- محل خدمات عمومی ( مدارس، مراکز خرید، پارک، مسجد، کلیسا و ... )

• فضاهای عمومی دوره معاصر :

 

مهمترین فضاهای عمومی این دوره را می توان به گونه زیر بر شمرد :

 

پارک ها ، خیابان ها، میدان ها، رستوران ها، کافی شاپ، کتابخانه ها، پاساژهای خرید ( بازارچه ها )، کوه ، سینما، تئاتر، کافی نت، فرهنگسرا، مساجد و حسینیه ها، نمایشگاه و موزه ها، استادیوم ها و باشگاه های ورزشی و سالن های کنسرت .

• آسیب شناسی فضاهای عمومی :

 

- با وجود تغییرات و تحولات ایجاد شده زندگی خصوصی ، خصوصی تر شد و زندگی عمومی ، عمومی تر، در نتیجه اشتراک فضای بین فضای عمومی و خصوصی کم رنگ تر شد .

- با رواج و اشاعه زندگی آپارتمانی ، فضاهای نیمه خصوصی ( پذیرایی مهمان و ... ) کمتر و نیاز به فضاهای نیمه عمومی ( رستوران ها ، سالن های پذیرایی و ... ) بیشتر شد .

- ورود اتومبیل به زندگی موجب کاهش پیاده روی و در نتیجه ، تغییر عملکرد خیابان از یک نقطه ملاقات و برخورد به مسیری سریع برای عبور ماشین گردید .

- جوانان و نوجوانان کمتر بر سر گذر محله رفته ، و به حضور در نقاط دور تر و عمومی تر راغب هستند.

- فضای عمومی طبقاتی شده و فضای خاص هر طبقه به وجود آمد .

- حضور مردم در مراسم مذهبی در شهرهای بزرگ و محلات مرفه نیز تغییر یافت .

- با متمرکز شدن دولت مرکزی ، نقش دولت در ایجاد ، اداره و کنترل فضاهای عمومی بیشتر شد .

- فضاهای عمومی مانند مساجد و بازار موجب شکل گیری تقاضای حقوق فردی ، اجتماعی و سیاسی شد .

- رسانه های جدید نظیر رادیو ، تلویزیون ، ویدئو بخشی از زندگی عمومی را به فضای خصوصی کشاند.

 

 

5) نهاد تصمیم ساز و ناظر بر قوانین محلی :

 

با توجه به لزوم نظارت و هماهنگی رفتاری در انسجام بخشیدن به فعالیت های جمعی روزمره محلی و همچنین هماهنگی فرایندهای محله ای با برنامه ریزی های کلان شهری به عنوان یک جزء از کل وجود قوانین محلی ( که برگرفته از نیازهای واقعی مردم محله است ) و یک نظام ارزشی و رفتاری مشترک که در بر گیرنده منافع اکثریت ساکنان باشد ، ضروری است. تدوین و اعمال قوانین و قراردادهای شهروندی از طریق یک نهاد محله ای مشخص (مانند شورای محله) ، رکن اساسی و هویت بخش محله محسوب میگردد.

 

 

 

برنامه ریزی برای محله ( نتایج کاربردی و پیشنهادات ) :

 

هدف از بررسی مقدماتی مفاهیم مرتبط ، شناخت نقاط همپوشانی اهداف و سیاست های سازمان های شهرداری تهران با ارکان، مشخصه ها و ویژگی های محله های شهری بوده ؛ تا شاید بتوان بر اساس آن حیطه اثر گذاری و نحوه مداخله سازمان را در محله ها مشخص نمود. از سوی دیگر احیاء محلات امر ساده ای نیست که یک سازمان بتواند تنها و بدون مشارکت سایر نهادها و ارگان های مسؤول ، ذینفع و تأثیر گذار و همچنین همراهی شهروندان ساکن در محله به انجام آن مبادرت نماید. زیرا برنامه ریزی بخشی به عملکردهای جزیره ای و گاه موازی و یا متناقض نتیجه ای جز اتلاف منابع ندارد. در مقابل برنامه ریزی جامع نگر حاصل تفکر جمعی است و موجب قوام یافتگی و پویایی شناخت، و رشد مستمر از جزء به کل و از کل به جزء میشود و فراگیری همه اجزا و روابط بین آنها را دربرمیگیرد.

 

برنامه ریزی را نمی توان بدون رویکرد جامع نگر پیش برد و از این رو دانش برنامه ریزی متکی بر اصول بنیادی است که همان اصول جامع نگرانه در برنامه ریزی هستند.این اصول را در چهار مفهوم اساسی زیر چنین می توان بر شمرد :

• 1- متغیر پذیر بودن: درک ویژگی ها و نیازهای منحصر به فرد مکانها ، طبقات اجتماعی ، فرهنگی ، اقتصادی، صنفی ، جنسیت ، سن ، خرده فرهنگ های مختلف و ... .

• 2- پایداری : یعنی توجه به موضوعات برنامه ریزی در افق های زمانی کوتاه مدت ، میان مدت و دراز مدت.

• 3- یکپارچگی: تلفیق مناسب ریز برنامه ها ، هدف ها و فعالیت های مرتبط جهت بدست آوردن کلیت اثر بخش و کارآمد.

• 4- فراگیری و مشارکت : شناخت ، جلب مشارکت و تعامل با افراد و سازمانهای ذینفع در فرایند برنامه ریزی.

پیشنهادات

 

1) تشکیل کار گروه برای طراحی و اجرای طرح های توانمند ساز خانواده محور و شهروند محور با شیوه های متناسب با لحاظ متغیر های مختلف گروههای مخاطب .

2) طراحی و اجرای برنامه هایی جهت ظرفیت سازی و اجتماع سازی های محلی (Local Community Building )

 

3) طراحی و اجرای برنامه های ویژه توانمند سازی شهروندی برای کودکان و نوجوانان بعنوان مخاطب خاص .

4) طرحهای آزمایشی در چند محله منتخب ( مانند طرح محله نمونه ) و بسط نتایج آن به سایر محلات مشابه.

 

 

[Mohammad Aref 120,438]

زمین بازی کودکان

 

بازی بهترین شکل آموزش برای کودک است. او مراحل زندگی آینده خود را درقالب بازی به تمرین میکند. گویا دوران خردسالی انسان درست مانند دوران خردسالی بشریت است. بازی برای کودک ازآن جهت مهمترین فعالیت بشمار میآید که تمرینی است برای زندگی. کودک نیاز به جنب و جوش دارد آنهم در فضای باز بخصوص در محیطهای عمومی و همراه با کودکان دیگر. دربازی کودکان باید رشد و پیشرفت ذهنی توام با رشد بدنی باشد. کودک با یادگیری مفاهیم رنگ – حجم– صوت و ... عناصر وسیعتری را برای بازی بدست خواهد آورد. بازی تمرینی برای تسلط روحی و جسمی بر زندگی واقعی است. جامعه شناسان منشا ء فعالیت های هنری را بازی می دانند . برای گسترش سطح فرهنگ و هنر در جامعه باید آموزش هنری را از دوران کودکی شروع کنیم. روانشناسان بازی را به دو نوع جسمی و اجتماعی تقسیم می کنند. هر دونوع بازی نیاز اساسی کودک است: بازی اجتماعی بهتر می تواند نیاز بچه ها را برآورده سازد، کودک از خلوت خود بنوعی لذت می برد و در جمع به نوع دیگر هیجان خود را نشان میدهد. بازی های انفرادی بیشتر توانایی های فردی و استقلال کودک را تقویت میکند، در بازیهای اجتماعی کودکان از خود رفتار بروز می دهند و ارتباط، گفتگو و همکاری متقابل را یاد میگیرند. توجه به کودک در فضای شهر و محیط عمومی، مهمترین وظیفه ایست که باید به آن پرداخته شود، زیرا کودکان، آینده ساز کشور خود هستند ، مدیران، نخبگان، و افراد موفقی که به آنها نیاز داریم ، بهمین دلیل است که در تمام شهرهای جهان توجه ویژه ای به تربیت، رشد، آگاهی و اعتماد بنفس کودک میشود. همیشه از خود بپرسید تاکنون برای کودکان شهرمان چه کرده ایم ؟

 

 

 

 

 

 

 

 

[Mohammad Aref 120,438]

سرویس بهداشتی شهری

 

اهداف : اهميت بهداشت فردی و اجتماعی / کنترل آلودگی و در اختیار گزاردن امکانات پاکیزگی همگانی.

 

 

 

 

شهرهای امروز بدليل آداب، فرهنگ، و رسم و رسوم های مختلف، هر ساله شاهد برگزاري مراسم و جشنهای بسیاری هستند كه هر کدام میتواند جمعیت زيادي از مردم را به فضای شهر و خيابانها دعوت نماید. در شرایط زندگی روزمره نیز رفت و آمدهای شبانه روزی ادامه دارد و پاسخگویی به نیازهای شهروندان جزو اهداف اصلی مدیریت شهری است. استفاده مناسب از فضای شهری، هنگامی برای عموم مردم رضایت بخش خواهد بود که دسترسی راحت به خدمات ابتدایی و بهداشتی در سطح شهر فراهم باشد. بنابراین طراحی، ساخت و تجهیز فضاهای عمومی به این امکانات ، کیفیت بهداشت و زندگی شهری را بهبود می بخشد. سرویسهای بهداشتی درون شهری که در فضای باز عمومی مورد استفاده همگانی دارند معمولا بصورت اتاقک های نیمه سبک با اسکلت فلزی محکم و مواد پلیمری ساخته میشود که قابلیت جابجایی داشته باشد، در اینصورت بسادگی توسط جرثقیل شهری قابل حمل خواهد بود و در صورت نیاز به اصلاح هندسی معابر و خیابانهای شهری ، به همان صورت اولیه به مکان دیگری منتقل خواهد شد. این نوع از سرویسهای بهداشتی بصورت مدرن، مکانیزه، و با شیرآلات و تجهیزات اتوماتیک و الکترونیک با طراحی زیبا ساخته میشود تا عموم شهروندان قادر باشند با خیالی آسوده و راحت از آن استفاده نمایند. "یادآوری چند نکته مهم" :

 

 

 

• این سرویسها در طرحهای یک، دو، سه و چهار چشمه ، معمولا بصورت مدولار ساخته میشود و قابلیت تغییر جزییات طراحی بدلیل نوع روش تولید برای فضاهای مختلف و مونتاژ و دمونتاژ دارند (مانند تولیدات صنعتی ).

• قابلیت دسترسی راحت برای تعمیر- نگهداری، و اتصال سریع به تاسیسات شهری و امکانات کنترل مصرف دارند.

• نباید این مدلها را با طرحهای دیگر اشتباه گرفت، بطور مثال مدل صحرایی کاملا پرتابل (قابل حمل دستی) بوده و پس از بسته شدن، توسط دونفر حمل میشود. بدیهی است که هرکدام با اهداف و عملکرد خاصی تعریف و طراحی میشود.

• طراحی و اجرای تجهیزات شهری و سرویسهای بهداشتی حتما میبایستی با درنظرگرفتن دیدگاه طراحی پایدار و اصول و استانداردهای مناسب سازی برای افراد ناتوان و کم توان، و نیازمندیهای کودکان و نوزادان انجام گیرد ، ( استفاده حداکثر افراد جامعه از امکانات شهری/ رضایتمندی مردم ، و احترام به حضور آنها در فضاهای عمومی ) .

[Mohammad Aref 120,438]

ساعت شهری

 

اهداف : اهميت دادن به زمان / افزايش دقت و برنامه ريزي/ ایجاد خاطره ، نشانه شهری و هویت بخشی

 

ساعت شهری در شکلها و ابعاد بسیار متفاوتی ساخته میشود که در صورت انتخاب طرح مناسب، میتواند اثرات مثبت و باارزشی را در محیط خود ایجاد نماید . شاید از خود بپرسیم که چرا به نصب ساعت در فضای شهری نیاز داریم؟ ساعت وسیله ایست که همه مردم در زندگی روزمره با آن سروکار دارند و از کودکی تا زمان کهولت، با شکلها و طرحهای متفاوتی از آن در محل زندگی ، کار، تحصیل و غیره روبرو میشوند. بنابراین دیده شدن طرحهای ساعت بخصوص در فرمهای کلاسیک و قدیمی برای مردم بسیار جالب و خاطره انگیز است، و این حس را بوجود میآورد که مسئولین شهری چقدر به زمان و درک صحیح آن برای شهروندان اهمیت میدهند. در حقیقت نصب ابزار زمان سنج در سطح شهر و فضاهای عمومی، برای بالا بردن درک ذهنی عموم مردم از زمان بکار میرود. از میان طرحهای مختلف، مردم علاقمندی بيشتري به نوع عقربه اي نسبت به ساعتهاي ديجيتالي دارند ، زیرا به دیدن و درک آن عادت کرده اند و از طرفی بخاطر خاصيت گرافيكي، سريعتر و آسانتر قابل رويت و تشخيص مي باشد . همچنين در مقابل زاويه هاي مختلف تابش آفتاب ، خوانايي بهتري دارد. برای طراحی توجه کنید که نوع کاربری فضای شهری، و سبك معماري محيط اطراف، در شیوه طراحی و مشخصات زيبايي شناسانه ساعت نقش اساسي دارد.

 

 

 

یادآوری چند نکته مهم :

ساخت برج ساعت " Clock Tower" بعنوان یک نشانه شهری و هویت منطقه ای، در محله های خاص انجام میگیرد.

ساعت آفتابی " Sun Dial" در پارکها و فضای عمومی برای آشنایی با زمان سنجی خورشیدی و تاریخی، و ایجاد حس کنجکاوی و سرگرمی، بسیار هیجان انگیز و جالب است، خصوصا اگر بصورت پیکره ای هنرمندانه ، زیبا و یا چند منظوره طراحی شود.

ساعت فضای سبز (ساعت گل)"Green Clock" در منظر سبز شهری و پارکها، در ابعاد بسیار بزرگ همراه با محوطه سازی استفاده دارد.

برای کارکرد و دوام بیشتر ساعتهای شهری، از موتورهای صنعتی، و مجهز نمودن آنها به فتوسل و انرژی خورشیدی استفاده میگردد

[Mohammad Aref 120,438]

مبلمان شهری - بخش اول

 

 

شهریک اثرهنری بزرگ است که آفرینندگانی به وسعت خود و به تعدادجمعیتش دارد. (کریستوفر الکساندر)

اگرمیخواهید احترام مدیران شهری را نسبت به مردم بسنجید، به مبلمان آن شهرنگاهی بیاندازید.(ضرب المثل انگلیسی)

هدف طراحی شهری و مبلمان آن ایجاد محیطی خلاق و پرورنده برای مردمی است که در آن زندگی می کنند.

مبلمان شهري چیست ؟

در فضاي ميان ساختمانها و بناها ، عناصر مكملي نياز است تا زندگي شهري را سامان بخشد ، تجهيزاتي كه همچون اثاث يك خانه ، امكان زندگي را در فضاي محصور ميان سنگ و بتن و شيشه فراهم آورد.

 

 

 

« هدف طراحي شهري و مبلمان آن ايجاد محيطي خلاق و پرورنده براي مردمي است كه در آن زندگي مي كنند »

چنين محيطي با گوناگوني بسيار ،آزادي انتخاب به افراد ميدهد و زمينه خلاقيت را فراهم مي آورد،

فضاي شهر حداكثر ارتباط را با مردم و زيستگاه پيرامونشان برقرار ميسازد و تنها يك وسيله براي در اختيار گذاردن تمام اينها دردست دارد : “ امكانات مناسب شهري"

مبلمان شهری به مجموعه وسیعی از وسایل، اشیاء، دستگاهها،نمادها،خرده بناها،فضاها و عناصری گفته می شود که چون در شهر و خیابان و در کل در فضای باز نصب شده اند و استفاده عمومی دارند، به این اصطلاح معروف شده اند.

 

 

مبلمان شهری، 4 جريان مهم زندگی را در شهر تنظیم میکند :

۱. حركت (جابجایی/ رفت و آمد/ گردش)

۲. سكون (توقف/ مکث/استراحت/آرامش)

۳. تفريح (بازی/سرگرمی/ شوخی/ هیجان)

۴. اضطراب(عجله/ سردرگمی/ تنش )

 

 

امروزه مشکل اصلی تهران بزرگ در دو بعد حرکت شهری (سواره و پیاده) و مشکلات ادراک و رفتار در منظر شهری قابل بررسی است.

بنابراین وظیفه ومسئولیت خطیری برای برنامه ریزی، ساماندهی،آرام سازی و بهسازی فضا و تجهیزات شهری بردوش مسئولین ، مدیران ،طراحان وهنرمندان ایرانی میباشد.

ساختار برنامه ای که میتواند شهر را از هر دو بعد منظرشهری و حرکت درشهر ساماندهی نماید به دو بخش اصلی تقسیم بندی میشود:

۱- طراحی محیطی و نمای شهری:(سیما و منظر شهر)

فضا سازی، محوطه سازی،کف سازی،پیاده راه سازی،مرمت،نما سازی،پاکساز ی جداره های شهری،برنامه ریزی برای احیای بافتهای با ازرش تاریخی،فرهنگی،معماری و کاربردهای شهری،آرام سازی وایجاد گشایش و آسایش روانی در محیط.

۲- مبلمان و تجهیزات شهری:

شامل کلیه ملزومات و اثاثیه شهری که در محیط شهر قرارمیگیرند و بیش از یکصد عنوان تقسیم بندی میشود.

تقسیم بندی عناصر مبلمان شهری در کل میتوان در چهار گروه اصلی معرفی نمود:

الف- مبلمان خیابانی

ب- مبلمان پارکی و تجهیزات زمین بازی کودکان

ج- مبلمان ترافیکی (تابلوهای خیابانی و تجهیزات راهنمای ترافیک شهری)

د- سازه های اطلاع رسانی و تبلیغاتی

استفاده از تجهیزات و مبلمان مناسب تا حد زیادی اثر مثبتی بر روی شهروندان و استفاده کنندگان از محیطهای شهری داشته باشد.به مردم این امکان را میدهد که در فرصت های لازم ازنشستن و دیدن فضای شهری لذت برده و حتی ارتباط اجتماعی و کلامی با یکدیگر برقرار نمایند.

 اهمیت توجه به هویت و فرهنگ

- از دیدگاه طراحان، انتخاب و طراحی مناسب مبلمان شهری، حفظ هویت مکان و نمود بیشتر آن را ممکن می سازد.این برخورد در احیای مناطق تاریخی و سنتی بسیار موثر است.

- باید میان بافت اجتماعی و فضای شهر توازنی ایجاد کرد.

- به اتکای همین بافت اجتماعی تثبیت شده و ریشه دار میتوان خیانهای محله و شهر را به گونه ای مجهز کرد که برای حفظ محیط و رفاه و بازتاب فرهنگ آن جامعه و محل باشد.

 در حقیقت، فراهم آوردن امکان بهره گیری رفاهی و زیبایی شناختی از محیط زیست، به معنای ارج نهادن به زندگی و ارزشهای تمدن است.

یکی از دلایل مهم بی هویتی تهران، عدم توجه به تفاوتهای موجود بین فضاهای مختلف شهری،اکتفا نمودن به طرحهای یکنواخت و به اصطلاح استاندارد و پرداختن به ظرفیتهای مفهومی است بدون در نظر گرفتن ارزشهای زیباشناسی شهری و هنری ، و بسنده نمودن به امکانات تولید و صنعت آنهم از نوع ابتدایی ترین آن.

شعار زیبای شهر ما خانه ما هنگامی عینیت می یابد که شهروند تاثیرات آن را در محیط مشاهده نماید .که این امر ب بهبود وضعیت کیفی و کمی پروژه های انجام شده در سطح شهر و جلب مشارکت مردم درزمینه حفظ ،نگهداری و....اموال عمومی شهری صورت می پذیرد.

بنیادی ترین اقدامی که میتواند در کنار ساماندهی مبلمان شهری، بافت شهر را از نظرکیفی به وضعیت مطلوب نزدیک سازد:تهیه الگوها، ضوابط قابل انعطاف و سنجیده برای بهسازی و توسعه، آینده نگری هوشمندانه.

ما باید آینده نگری کنیم و آینده نگری نیازبه کوشش:پژوهشگری/سیاستگزاری/برنامه ریزی.

اصول طراحی ایرانی:

بایستی از نکات مهم و مثبت طراحی در آثار معماری، محوطه سازی، باغ آرایی، صنایع دستی و....بهره بردوآنرا با روشهای نوین ساخت و ساز و مواد و نیازهای امروز مردم هماهنگ ساخت تا پاسخگوی نیازهای زندگی مدرن و هویت بخشی به محیط زیست شهری باشیم.

مشکل چیست؟

تصاویر چه چیزی را ما نشان می دهد؟؟؟؟

 

 

یک شهر برهنه و بدون مبلمان، امکانات مناسبی برای مردم خود ندارد.

 

 

یک شهر زیبا : شادابی ، نشاط و آرامش دارد و مورد استقبال قرار میگیرد.

 

شناسايي مهمترين اجزاي مبلمان شهري

 

 

 نشیمن شهری/ نیمکت / سکوی نشستن Seating / Bench

طراحي نيمكت و نشيمن مناسب به مردم اين امكان را ميدهد كه در فرصتهاي لازم از نشستن و ديدن فضاي شهري لذت برده وارتباط اجتماعي و كلامي با يكديگر برقرار نمايند (تعامل انسانی).نصب سطوح نشیمن زیبا و مناسب، نشاندهنده احترام مدیریت شهر به مردم است.

 

 نرده و جدا كننده هاي شهري : تقسيم و تعريف فضا/ Fencing / Railing / Barrier

نظم/ ايمني/ هويت بخشي. برای جداسازی و تعیین حریم، توجه ویژه ای به طراحی این وسایل میشود.

 

 

 راه بند/ تیرک : تعريف و جدا نمودن فضا / محدوديت عبور/ احترام به پياده Bollard / Stopper

 

 

 ساعت شهری :اهميت دادن به زمان / افزايش دقت و برنامه ريزي / زيبايي محيط City Clock / Clock Stand

 

 

 سطل زباله : نظافت و بهداشت عمومی / احترام به شهروند / نظم و آراستگي Litter Bin / Waste Bin

بسیاری از شهرهای جهان بوسیله فرهنگ سازی بدنبال کاهش مخزن زباله وآموزش تفکیک زباله از مبدا هستند.بنابراین تعداد مخازن کمتر شده و شیوه طراحی بر اساس نصب در فواصل بیشتر و هماهنگ با طراحی شهری انجام میگیرد.

 

 

 سرویس بهداشتی(توالت شهری): نظافت و بهداشت شخصی و عمومی/سازه موقت و قابل حمل

City Toilet / Public Toilet / Portable WC

 

 

 سرپناه ايستگاه اتوبوس : مكان انتظار و توقف/ سرپناه/ اطلاع رسانی/ نشانه شهري Bus Stop Shelter

 

 

 ايستگاه تاکسی:مكان توقف تاکسی و مسافر/ سرپناه/ نشانه/ ایجاد نظم و زیبایی Taxi Stand

 

 

 پل عابر پياده : ترافيك روان پياده و سواره / ايمني و آسايش پيادهFoot Bridge

 

[Mohammad Aref 120,438]

مبلمان شهری - بخش دوم

 

اهداف: توزيع امكانات مناسب زندگی شهري و برآورده نمودن نياز شهروندان/ هويت بخشي و زيباسازي چهره شهر

 

مبلمان شهري واژه‌ايست تركيبي و جامع ؛ شامل وسایل و امکاناتی كه با عملكردها و كاركردهاي مختلف در خيابان و فضاي شهري نصب مي‌شود. این وسایل، ابزار و تسهیلاتی هستند مانند: پل عابر پياده، انواع نشيمن، راهبند، صندوق پست، باجه تلفن، چراغهاي خياباني، ايستگاههاي تاكسي و اتوبوس، تجهيزات ترافيكي، سطلهاي زباله، سرويسهاي بهداشتي، آبنما ، نمادها و نشانه ها، تابلوهاي راهنما، پیکره های تبليغاتي و اطلاع‌رساني، تجهیزات بازی کودکان و ....

 

امروزه مبلمان به بخش مهمي از هويت شهري و گفتمان ملي فرهنگ شهرهای مختلف تبديل شده است، زیرا مبنای تفکر طراحی و ساخت و ساز آنها بر اساس هنر، معماری و فرهنگ هر ملت شکل میگیرد. اين تجهيزات، جريان حركت، سكون، تفريح و اضطراب را در شهر تنظيم مي‌كنند و به آن روح مي‌بخشند. بنابراين ساماندهي و توسعه مبلمان شهري توسط مدیران مسئول، افراد حرفه ای و طراحان متخصص ، علاوه بر پاسخگويي به نيازهای انسانی و افزايش رضايت استفاده كنندگان موجب شكل‌دهي منطقي محیط، و زيبایی فضاي شهر خواهد شد.

 

 

[Mohammad Aref 120,438]

مناسب سازی (طراحي سازگار تجهيزات شهري)

 

"مناسب سازي محيط شهري با ديدگاه توانبخشي"

(با هدف استفاده تمامی افراد جامعه از فضای شهری : ناتوان/ کودک/ بيمار/ سالمند/ معلول)

قطعنامه مجمع عمومی سازمان ملل متحد 9 دسامبر 1975:

"معلولین حق برخورداری از امکاناتی را دارند که بطور مستقل قادر به حضور و زندگی در جامعه باشند."

فضاي شایسته انسان، مکانی است كه علاوه بر داشتن ابعاد انساني، داراي خصلتي متناسب با مقام انساني باشد. با اينكه رعایت ابعاد و مقياس ، شرط لازم براي ايجاد فضاي شهري است ولي كافي نيست. ايجاد فضا و دسترسی مناسب براي افراد معلول، مستلزم توجه به ابعاد او در حالت سكون، حركت و قابليت‏هاي حركتي است.

اندازه‏هاي بدن انسان بر حسب جنس، سن، سلامت يا معلويت متفاوت است، در نتيجه ميدان دسترسي به فضاي اطراف، براي او تغيير ميكند. به هنگام طراحي فضاهاي خصوصي و جمعي براي افراد ناتوان، میبايستی محدوده دسترسي و شعاع عملكرد را بر اساس استفاده از وسايل و ابزار كمكي يا صندلي چرخدار در نظر گرفت.

معلولان براي زندگي اجتماعي در شهرها با موانع معماري و شهري متعددي رو به رو هستند بنابراين سازگاری محيط شهر با نيازهاي معلولان جسمي ضرورتي حياتي است و طراحي شهري بايد بر اساس معيارها و ضوابطي خاص، مناسب سازی شود.

مشكلات و موانع موجود در شبكه دسترسي پياده شهري و عدم تداوم حركت روان در مسيرهاي پياده، براي افراد سالم نیز ايجاد اشكال مي‏كند. افراد سالخورده، مادري كه كودك خود را در كالسكه حمل مي‏كند. ناتواني كه با وسايل كمكي يا صندلي چرخدار حركت مي‏كند، از موانع مختلف و نامناسب بودن مسيرها، گذرگاه‏ها و كفپوش‏ها رنج مي‏برند. همسطح سازی و از بین بردن موانع ، جزو اقدامات مهمي است كه از مدیریت شهری انتظار میرود و مشاركت هر چه بيشتر معلولان در فعاليت‏هاي اجتماعي و حضور در شهر را تسهیل مي‏كند.