نظریه ها و الگوهای ساماندهی و احیا بافت های قدیمی

[Mohammad Aref 120,438]

در رابطه با برنامه ­ریزی، ساماندهی و احیا بافت­های قدیمی از دیر باز تاکنون نظریه­ های گوناگونی مطرح شده است. برخی به دخالت­ های شدید در بافت­ های قدیمی اعتقاد دارند، برخی دیگر به حفظ اصالت و هویت گذشته معتقدند، گروهی به تخریب و ساختن بناها به فرم قدیم معتقدند، برخی دیگر به مرمت و دخالت موضعی معتقدند، گروهی دیگر به حفظ تک بناهای قدیمی و تخریب فضاهای اطراف آن اصرار می­ ورزند(شماعي، 1380: 61). در جدول زیر، به مهم­ترین نظریه­ ها و مکاتب مطرح شده در راستای توسعه فیزیکی شهر و چگونگی برخورد با بافت­ های قدیمی در روند توسعه شهری پرداخته شده­است.

مهم­ترین نظریه­ ها و مکاتب مطرح شده در راستای توسعه فیزیکی شهر و چگونگی برخورد با بافت ­های قدیمی در روند توسعه شهری

نظریه ­ها و مکاتب	دوره زمانی	نظریه ­پردازان و بزرگان مکتب	چگونگی توسعه و اصول پیشنهادی در رابطه با بافت قدیم
فرهنگ­ گرایان	1843-1940	کامیلوسیت، ابنزرهاورد، ریمون آنون، اوژن ویوله، لودوک، جان راسکین(حبیبی، 1375: 147-163)	توجه به میراث فرهنگی . جلوگیری از نابودی تاریخ گذشته، توجه به فرهنگ ملی و سنت­های قدیمی در توسعه شهری بویژه احیا و ساماندهی بافت­های قدیمی، بازسازی موبه موو، تکمیل بناها به سبک گذشته، کاربری موزه­ای
ترقی گرایان یا طرفداران مکتب آرمان گرایی	1869-1948	تونی­گارنیه، زرزبنه وا- لوی، والتر گرو پیوس، لوکوربوزیه، ریرت اوئن، شارل فوریه (حبیبی، 1375: 81-144)	توجه به تمایلات آرمانی،ایجاد شهرهای صنعتی، بلندمرتبه سازی، استفاده از مصالح جدید، حفظ تعداد محدودی از بناهای با ارزش و اصلی قدیمی، خلق فضاهای جدید در شهر، نوع مداخله: بازسازی
طبیعت­ گرایان	1869-1959	فرانک لوید رایت (حبیبی،1375: 293-295)	توجه به شرایط محیط طبیعی و مسخ نشدن در محیط­های مصنوعی و ماشینی، هماهنگی شهر با پدیده­های طبیعی از جمله مزارع، جنگل­ها، رودخانه­ها و غیره
فن­ گرایان	1849-1923	اوژن هنار (حبیبی،1375: 311- 333)	توسعه حمل و نقل شهری، ایجاد آسمانخراش­ها و پل­های هوایی و کم توجهی به بافت قدیم و میراث فرهنگی
انسان­گرایان	1854-1932	پاتریک گدس، مارسل پوئت، لوئیس مامفورد، کوین لینچ، لئونارد­دوهل	توجه به انسان در شهر و مرمت شهر با توجه به حرکت انسان در فضاهای شهری، الهام از شالوده­های پنهان و بارزکردن آن­ها در مرمت شهری، بهبود محیط شهری و شرایط زیستی ساکنان، مطرح نمودن طرح­های مرمتی بدون طرح­های آمایش، انجام دادن مرمت براساس بافت ارگانیک و سلسله مراتب عملکردی شهر قدیم و خلاصه توجه به برنامه­ریزی شهری و منطقه­ای
اکولوژیستها (مکتب شیکاگو)	1864-1944	ارنس برگس، رابرت ازراپارک (شکویی،1374: 510- 520) (افروغ،1377: 95- 108)	شهر به عنوان نظام اکولوژیک طبیعی و انسانی توسعه می نماید شهر را همچون یک ارگانیسم زنده در نظر گرفتن، توسعه شهری براساس نظریع داروین و اصل تنازع بقا و رقابت استوار است و در دوایر متحدالمرکزکه معمولا پنج منطقه متوالی را می­توان دید که دارای ساختار اجتماعی، اقتصادی متفاوتی هستند. بخش اول بخش مرکزی با عنوان CBD مرکز تمرکزامور اداری، اجتماعی و بازرگانی شهر می­شود.
سازمندگرایان	1900-1940	پاتریک گدس، ممفورد کوین لینچ، ابرکرومبی هیلای	توجه به کلیت شهر، پیوند منسجم واحدهای شهری بایکدیگر، طرح­های منسجم و وحدت یافته، شهر را همانند موجود زنده و اثری هنری دیدن که مفهوم واحد همسایگی و ناحیه شهری نقش موثری در شهر دارد، شناخت ساختارهای سازمند شهرها و محلات، توجه به هماهنگی تناسب، تقارن و ریتم فیزیکی - کالبدی شهر
کارکردگرایی	1900-1950	والتر کریستلد، هارتشورن، کارل ساور، (شکویی، 1369: 198) (اشرف، 1353: 25 )	توجه به نقش و کارکرد فضاهای شهری در هر مقطع زمانی و متناسب کردن کارکردهای فضا با نیازهای روز
مدرنیسم	1928-1960	تونی گارنیر، والتر گروپیوس، لوکوربوزیه، استروملین	بکارگیری هنرهای تجسمی و هنر به کمک تکنولوژی جدید در فضاها، مدرن شدن و کم توجهی به گذشته، تاریخ و بافت­های قدیم و فقط به مسایل معماری برای سکونت، کار، رفت و آمد و اوقات فراغت پرداختن. عدم توجه به فرهنگ­های اصیل و ارزش­ها و سنت­های قبلی شهری از مهم­ترین دیدگاه های این مکتب بود
مکتب کل گرایان	1980	دیوید بوهم	اهمیت کل بشر به عنوان منشا شکل­گیری اجزا تمامیت هستی را مشتمل بر ماده و شعور به صورت یک کل لاینقطع تلقی کردن در توسعه شهری به دنبال کلیت هستند. جهان را به صورت یک کل یکپارچه دیدن، پدیده­ها از طریق انسجام با سایر پدیده­ها شناخته می­شوند. بنابراین اجزا تابع روابط و اهدافی است که بر کل حاکم است تبعیت از روابط حاکم بر کل
مکتب زیبایی شناسی	1991	هگل، هگارث، یورک، ویلبراند، کامیلوریته	تقارن و توازن در کمیت و کیفیت توسعه فیزیکی شهر، تناسب و هماهنگی اجزا شهر، آرایش و ایجاد مناظر زیبا، ایمنی و شادی را برای مردم در شهر فراهم کردن، توجه به بهداشت محیط شهری، ایجاد فضای زیبا جذابیت محیط شهر، انتخاب بناها و یادمان های زیبا و تندیس هایی که عشق به هنر را نشان می دهند. ایجاد آرامش در فضای بصری و چشم اندازهای شهری خلاصه مبلمان شهری، ایجاد سبزینگی و آراستگی شهر
مکتب ساختارگرایی	1978	ادموند بیکن، کوین لینچ، کریستوفر الکساندر، لوی اشتروس، (شیبای، 1347: 31) (سلطان زاده، 1365: 291)	توجه به ارتباط فضاها، وحدت بخشیدن به فضاهای شهری، کل نگری در ساخت شهر و توجه به فرآیندکلیت در ساختار شهر، نظام مند کردن فضاها، رشد شهر همانند یک کل، به شکل تدریجی و منسجم
پست مدرنیسم	1960-1970	مارتین هایدگر، کلودلوی، اشتروس (شکویی، 1377: 134-140) (حبیبی، 1373: 21)	توجه به ار بصری فضا، چشم انداز، تولید انبوه، دگرگونی فرهنگ شهری، برج­های شیشه­ای و بلوک­های­ موزون و قطعات فولادی در شهر، توجه به ارزش افزوده در میراث فرهنگی هنر را به خدمت گرفتن، توجه به موقعیت و مکان منطقه­گرایی، طراحی بومی، کثرت­گرایی
خردگرایان	1966-1975	آلدوراسی، تونی گارنیه (فلامکی، 1369: 27)	توجه به مرمت ساختمان های مرکز شهرها، شناخت گونه های اصیل و ایجاد فضاهای جدید براساس فرمهای گذشته
نظریه توسعه پایدار شهری	1990-...	برانت لند، حسین بحرینی، سلمن، دونلامنادور (بحرینی، 1376: 28) (صرافی،1375: 39)	حفظ عوارض طبیعی و فرهنگی، تعیین شکل شهر توسط پستی و بلندی و عوارض طبیعی، اطمینان از اینکه توسعه، سلامتی زیست محیطی را ارتقا بخشد، توسعه فشرده و متنوع، حفظ سنت های شهری، سازگاری با طبیعت، تعادل بهینه بین جمعیت و منابع، حداکثر تنوع از نظر کاربری زمین و فعالیت ها، حداقل دخالت در محیط طبیعی آینده نگری در تصمیمات، عدالت اجتماعی در جامعه و بین نسل ها، جلوگیری از آلودگی های زیست محیطی، بی هویتی بیگانگی و بی روحی و دوری از طبیعت در شهر و خلاصه ایجاد مظاهر پویا فعال و پایدار در تمام بخش­های شهری

 

منبع: مرکز اطلاعات علمی تخصصی مدیریت شهری