سنجاب جانوری که دست آموز هم می شود

[masi eng 47,044]

سنجاب ها، اعضایی از راسته بسیار بزرگ جوندگان هستند که تقریباً در همه جای دنیا دیده می شوند. اگرچه در این خانواده چندگونه زمینی مانند سنجاب های زمینی و یا مارموت های گیاهخوار در چمنزارها و علفزارها پراکنده اند، اما غالب اعضای خانواده را حیواناتی که بخش عمده زندگی خود را روی درخت به سر می برند، تشکیل می دهند.با وجود تخصص یافتگی موجود در برخی از صفات سنجاب ها، آنها در مقابل سایر جوندگان وضعیتی غیرتخصص یافته و ابتدایی دارند.سنجاب ها از یک جهت به گل های نرگس شبیه اند. آنها به طور ناگهانی در اوایل بهار ظاهر شده، چند ماهی فعالیت دارند و سپس به زودی ناپدید می شوند.در واقع سنجاب ها بیش از نیمی از سال را در خواب زمستانی به سر می برند. انواع متنوعی از سنجاب ها با اشکال بدنی متفاوت در گستره وسیعی از زیستگاه های دنیا پراکندگی دارند. از جنگل های بارانی گرمسیری تا بیابان های نیمه خشک و از دشت های باز تا باغچه ها و باغ های شهری، در چهار گوشه جهان می توان این جانوران فوق العاده دوست داشتنی را مشاهده کرد. در این خانواده بزرگ و متنوع بیش از ۲۷۰ گونه جونده وجود دارد. مارموت های زمین زی و زیرزمینی، سنجاب های زمینی، سگ های دشتی (جونده ای زمینی که بومی دشت های آمریکای شمالی است)، سمورچه ها (Chipmunks)، سنجاب های درختی روز فعال و سنجاب های پرنده شب فعال،چند تن از اعضای این خانواده هستند.سنجاب ایرانی یا قفقازی یکی از سنجاب های جهان است. این سنجاب در قفقاز، ترکیه، سوریه، لبنان، اسراییل و البته غرب ایران پراکندگی دارد. در جنگل های بلوط زاگرس این سنجاب معمولاً درختان بلند و کهنسال بلوط را به درختان کوتاه و پرشاخ و برگ ترجیح می دهد. این سنجاب جثه ای متوسط، دمی بلند و پشمالو دارد که از نصف طول بدن بلندتر است. موهای پشت به رنگ خاکستری متمایل به قهوه ای و زیر بدن زردرنگ است. رنگ موهای سر و سطح پشتی دم، قرمز حنایی و سطح زیرین دم روشن تر است.به طور کلی هرچه از نواحی شمالی جنگل های زاگرس به طرف جنوب پیش برویم از رنگ حنایی دم کاسته می شود. به طوریکه در قسمت های جنوبی رنگ به زرد نخودی تغییر می یابد. طول سر و تنه این جانور ۱۹۲ تا ۲۳۰ میلی متر، دم ۱۲۸ تا ۱۳۸ میلی متر، پا ۵۱ تا ۵۵ میلی متر و گوش ۲۷ تا ۲۹ میلی متر گزارش شده است.سنجاب ها در میان سایر جوندگان به خاطر دارا بودن بدن استوانه ای، دم جارو مانند و پشمالو و نیز پاهایی که توانایی گرفتن شاخه ها را دارند، قابل تشخیص اند. دست های آنها کوتاه و دارای انگشت شست کوچک و چهار انگشت، در عوض پاهای سنجاب بلندتر و پنج انگشتی است.اغلب سنجاب ها روز فعال، پرجنب وجوش و به طرز سرگرم کننده ای باهوش هستند. چشم های آنها درشت بوده و توسط حلقه های کمرنگی احاطه شده است. چشم های تیزبین آنها امکان تشخیص شکارچیان خطرناک را از سایرین می دهد. همه سنجاب ها در روی سر و پاهای خود موهای بسیار حساسی دارند که برای آنها بسیار مهم و ضروری هستند. آرایش دندانی سنجاب ها در میان جوندگان وضعیتی معمولی را دارا است. یک جفت دندان پیشین اسکنه مانند در هر آرواره، یک فاصله بزرگ بدون دندان در جلوی دندان های پیش آسیا و عدم وجود دندان نیش ویژگی دندانی سنجاب ها است. دندان های پیشین آنها دایماً رشد کرده و در اثر استفاده ساییده می شوند. آنها در زمان پایین آمدن از درخت ابتدا سر خود را به سمت پایین آورده و سپس با پاهای خود که از پنجه های آن همچون لنگر استفاده می کنند، به سمت پایین حرکت می کنند. دم پشمالوی آنها چند کار انجام می دهد. اول حفظ تعادل بدن در هنگام راه رفتن و پایین آمدن از درخت است. همچنین این دم در زمان جهش و پریدن به عنوان سکان و در زمان برقراری ارتباط با سایر افراد خانواده به عنوان پرچم و در زمان خواب به عنوان پتو و محافظ از شر حشرات موذی عمل می کند. سنجاب ها در زمان تغذیه روی دو پای خود می نشینند و غذا را با دست های خود می گیرند.سنجاب ها اساساً گیاهخوار هستند و سنجاب های درختی دانه ها و میوه های مغزدار را ترجیح می دهند اما گاهی از مواد دیگر گیاهی نیز استفاده می کنند. بعضی گونه های سنجاب ها از حشرات نیز به عنوان ماده غذایی استفاده می کنند. در جنگل های معتدله به دلیل طبیعت فصلی گلدهی و میوه دهی، سنجاب هایی که در این مناطق زندگی می کنند در زمان های مختلف سال وابسته به مواد غذایی گوناگون هستند. یکی از راه های تامین غذا برای آنها پنهان کردن مواد غذایی در زیر خاک و استفاده از آنها طی زمستان است.سنجاب ها در جنگل نقش جنگلبانان را ایفا می کنند. آنها با حفر کردن دانه ها و میوه های مغزدار سبب احیا و زادآوری درختان می شوند. سنجاب ها در هر سنی که باشند، عمل ذخیره سازی دانه و میوه ها را در زیر خاک انجام می دهند، حتی بچه ها هم این رفتار را به نمایش می گذارند. آنها بوی مواد دفن شده را از ۳۰ سانتی متری سطح زمین تشخیص می دهند. رفتار حفاری سنجاب ناخواسته در بازیافت میوه ها و دانه ها تاثیرگذار است. یک تکامل تدریجی بسیار درازمدت بین سنجاب های درختی مانند سنجاب قفقازی یا ایرانی با اکثر درختان مخروط دار نظیر کاج، بلوط و راش برقرار بوده که به تامین منافع دو طرف منجر شده است. به نظر عجیب می رسد که چطور دندان های سنجاب ها قادر به خرد کردن پوسته های سخت و از بین بردن جنین های هر میوه ای که در سر راهشان باشد، شده است و چطور این وضعیت برای درختان مفید واقع می شود اما در واقع سنجاب با این کار موجب تکثیر و ازدیاد زادآوری درختان می شود.در زمستان و طی زمستان خوابی متابولیسم پایه بدن جانور به یک سوم حالت طبیعی آن رسیده و ضربان قلب، دمای بدن و میزان تنفس به میزان زیادی سقوط می کند. سنجاب زمستان خواب هر دو تا چهار هفته یکبار برای خارج کردن محتویات معده و مثانه خود بیدار می شود. زمانی که آنها در بهار از خواب زمستانه خود بیدار می شوند، تقریباً بیشتر از نصف وزن بدن خود را از دست داده اند. در این زمان آنها از دانه های باقی مانده از پاییز قبل و یا از جوانه های تازه تغذیه می کنند.روباه، راسو، کایوت، برخی گربه سانان، پرندگان شکاری کوچک، جغدها و شاهین ها از جمله شکارچیان سنجاب ها هستند. اما بزرگترین تهدید برای جمعیت های سنجاب افزایش جمعیت انسان است. از بین بردن زیستگاه ها، قطعه قطعه کردن آنها، افزایش وسعت زمین های کشاورزی و شهری و وارد کردن گیاهان غیربومی از جمله مهمترین عوامل کاهش جمعیت سنجاب ها در سرتاسر جهان هستند. سلامتی اکثر اکوسیستم های جنگلی جهان وابسته به نقش سنجاب ها در انتشار بذرها و نیز کنترل جمعیت حشرات است و از بین بردن این جانور به هر دلیلی منجر به نابودی جوامع جنگلی می شود.از وضعیت جمعیت سنجاب قفقازی یا ایرانی در غرب کشور اطلاعات زیادی موجود نیست اما به نظر نمی رسد که این جنگلبان زیبای زاگرس وضعیت خیلی خوبی داشته باشد.