پشه آنوفل

[Ali.Akbar 9,300]

عامل اصلي انتقال مالاريا پشه های جنس آنوفل مي باشند (خانواده Culicidae - زيرخانواده Anophelinae) كه تاكنون 4۸۰ گونه در دنيا شناسايي شده اند. از گونه های شناسايي شده در حال حاضر تعداد 70 گونه بعنوان ناقلين مالاريا محسوب شده اند که از 40 گونه بعنوان ناقلين مهم در دنيا اسم برده مي شود. در زير جايگاه جنس آنوفل در رده بندي جانوري نشان داده شده است.

خصوصيات جنس آنوفل(Anopheles) : پشه هاي آنوفل حشراتي كوچكي به طول 8 - 5 ميلي متر بوده و در اكثر كشورهاي مناطق معتدله و حاره و هر جا كه زيستگاه لاروي مناسبي بتواند ايجاد شود وجود دارند. اين پشه ها شب فعال بوده و در طول روز در مناطق تاريك و مرطوب مخفي مي شوند. دگرديسي (Metamorphose) اين پشه ها كامل بوده و دورة زندگي شامل مراحلي است كه در آن پشه نوزاد هيچ شباهتي به پشه بالغ ندارد. مراحل زندگي پشه هاي آنوفل از تخم تا پشه بالغ در زير نشان داده شده است.

تخم ( Egg ):

توليد مثل پشه ها بوسيله تخم ريزي است. پشه هاي آنوفل ماده تخمك هاي خود را كه در نتيجه جفت گيري با پشه هاي نر بارور شده است در سطح آبهاي راكد يا آبهايي كه داراي جريان بسيار كندي دارند، قرار مي دهند. اغلب پشه هاي آنوفل آبهاي تميز را براي تخم ريزي ترجيح مي دهند ولي بعضي از آنها در آبهاي شور و كثيف هم ممكن است تخم ريزي كنند. معمولاَ در هر نوبت تخم گذاري برحسب گونه هاي مختلف حدود 50 تا 300 تخم مي گذارند.

اندازه تخم ها حدود 1 ميليمتر بوده، تخم ها به رنگ قهوه اي تيره و به طور تك تك روي سطح آب گذاشته مي شوند. در بعضي از گونه ها، شكل تخم شبيه قايق و در بعضي گونه ها بيضي بوده و در دو طرف آن يك زوج اطاقچه هوايي قرار دارند كه در بعضي از انواع از قبيل An.pseudopunctipennis دور تخم را كاملاَ فرا گرفته است. وجود اين اطاقچه هاي هوا باعث شناور ماندن تخمها بر روي سطح آب مي شود. تخم آنوفل ها نسبت به خشكي حساس بوده و سريعاَ از بين ميرود. باز شدن تخم ها و تبديل به لارو بر حسب درجه حرارت محيط و نوع گونه متغير بوده و در مناطق گرمسير تخم ها در عرض 3-2 روز و در مناطق معتدل در عرض 14-7 روز باز مي شوند.

لارو ( Larvae ):

از تخم آنوفل ها بعد از بازشدن موجود كرمي شكل كوچكي بنام لارو خارج مي گردد. لارو موجود فعالي است كه از مواد غذايي و موجودات زنده موجود در سطح آب مثل باكتريها، مخمرها و تك ياخته ها تغذيه كرده و تنفس هوازي دارد و بدليل نداشتن سيفون تنفسي بطور موازي با سطح آب قرار مي گيرند.

در موقع تغذيه سر لارو به اندازة 180 درجه حول محور بدن مي چرخد بطوريكه برس هاي دهاني كه در سطح شكمي قرار دارند مي توانند زير سطح آب را جاروب نمايند، بعبارت ديگر لارو آنوفل ها Filter Feeder هستند. لاروها به آساني در اثر حركت سايه ها و يا لرزش آب و عوامل خارجي تحريك شده و با شنا كردن سريع خود را به عمق آب مي رسانند و چند ثانيه تا چند دقيقه بعد دوباره به سطح آب مي آيند. يك لارو آنوفل در طي دوران لاروي چهار بار پوست اندازي كرده ( لاروهاي سن 1، 2، 3 و 4 ) و در انتهاي آن تبديل به پوپ (Pupae) يا شفيره مي گردند. در مناطق گرمسيري زمان تبديل لارو به شفيره حدود 7 روز و در مناطق معتدل 28-14 روز طول مي كشد. در مناطق معتدل و سرد بعضي از گونه هاي آنوفل دورة زمستان را در مرحله لاروي مي گذرانند و در نتيجه ممكن است تا چند ماه زنده بمانند.

لانه هاي لاروي (Breeding Sites):

به محل زندگي لاروهاي آنوفل، لانه لاروي يا ژيت لاروي گفته مي شود. اين لانه ها بسيار متغير بوده و مي تواند كوچك يا بزرگ، موقت يا دائمي، شيرين يا شور باشد. نقطه اشتراك آنها معمولاَ راكد بودن و يا جريان بسيار كند آب آنها است. همچنين بر حسب نوع گونه، لانه هاي لاروي مي تواند سايه دار يا آفتابي، داراي گياه يا فاقد گياه، داراي آب تميز، صاف و فاقد املاح شيميايي يا آلوده، شور و داراي مواد معدني و آلي باشد. از انواع لانه هاي لاروي ميتوان مردابها، زه آبها، استخرهاي كوچك، مزارع برنج، چاله ها و گودالهاي آب، نشت آبها، آب پاي نخيلات، بشكه هاي آب، قوطي هاي كنسرو، لاستيكهاي فرسوده، وسايل نقليه متروكه، تنه درختان و . . . را نام برد. لانه هاي لاروي در جاهايي كه جريان آب تند، بسيار گسترده، داراي مقدار زيادي حشرات شكارچي و يا ماهي هاي لاروخوار باشد تشكيل نمي گردد.

شفيره ( Pupae ):

لارو بعداز چند روز تبديل به پوپ يا شفيره مي شود. شفيره ها به شكل حرف“،” (Comma shaped) بوده و آبزي مي باشند.شفيره ها فعاليت تغذيه اي ندارند ولي بيشتر وقتشان را در سطح آب به منظور جذب هوا از طريق شيپورهاي تنفسي مي گذارند. شفيره ها معمولاَ به كمك يك زوج ابريشم پنجه اي سرـ سينه به حالت شناور روي سطح آب باقي مي مانند.

اين شفيره ها حركت فعال داشته و اگر در معرض تهديد قرار گيرند شكم خود را متناوباً خم و راست مي كنند و با حركت تند و سريع در جهت بالا و پائين در آب شنا مي كنند. شفيره ها بعد از گذشت 3-2 روز در مناطق گرمسير و12- 9 روز در مناطق معتدل از ناحيه سطح پشتي سرـ سينه (سفالوتراكس) شكافته شده و از آن پشة بالغ بيرون مي آيد.

بالغ ( Adult ):

پشه هاي بالغ حشرات كوچكي هستند به طول 8- 5 ميليمتر که معمولاَ در اوايل شب و هنگام غروب از شفيره خارج مي شوند. پس از آنكه پشه هاي بالغ از شفيره خارج شدند، روي سطح آب و يا روي گياهان اطراف به مدت يك ساعت استراحت نموده تا بالهايشان باز، خشك و به اندازة كافي محكم شده و براي پرواز آماده شوند.